Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 10]

Reacties van lezers

De brieven van Ter Braak en Du Perron

In zijn hoofdartikel in het Hollands Weekblad van 12 december zegt K.L. Poll een aantal ware dingen over Ter Braak en Du Perron, en over de reacties die hun correspondentie de laatste maanden heeft opgeroepen. Daarbij neemt hij ook een paar keer stelling tegen een artikel van mij in Vrij Nederland. Bij wijze van antwoord hierop, heel kort, het volgende:

Ten eerste, de ‘bezetenheid voor literatuur’, die ik bij deze auteurs opmerkte. Volgens Poll is deze kwalificatie onjuist: ‘Ter Braak en Du Perron waren geen bezeten literatoren maar bezeten moralisten.’ Het ging hun om ‘het individu, dat zijn denkbeelden, zijn lelijke en mooie karaktertrekken toevallig in gedrukte vorm openbaar maakt.’ Accoord; maar dit in gedrukte vorm openbaar maken - dat is nu ‘toevallig’ literatuur bedrijven. Ter Braak en Du Perron waren niet als moralisten primair geïnteresseerd in ‘de mens’, maar als literatoren in ‘de schrijver’. Natuurlijk kan Poll zich op hun eigen woorden beroepen, dat ze van ‘literatuur’ niets wilden weten. Maar liever dan deze woorden zonder meer over te nemen, let ik op hun manier van leven, zoals die uit correspondentie en verzameld werk is te reconstrueren. Mensen die zich zo hartstochtelijk wijdden aan lezen en schrijven, noem ik bezeten door literatuur - wat zij zelf ook mogen hebben beweerd.

Een tweede kwestie is onze waardering voor deze ‘bezetenheid’ (het woord wordt langzamerhand onuitstaanbaar, maar allez.) Ik ben er niet door ‘teleurgesteld en geschokt.’ De eerste alinea van mijn stuk wordt in de laatste geheel teruggenomen; ze dient alleen als springplank voor mijn betoog. Tegenover de eerste indruk: ‘het doet verouderd aan,’ ‘het heeft bijna iets ongepasts’ staat de conclusie: ‘Tegenover deze volledige inzet, deze onvoorwaardelijke verbinding van schrijver en persoon, krijgt iedere verontschuldigend-relativerende houding ten opzichte van het eigen werk iets gênants. Dit heeft dan met de geest des tijds weinig meer te maken: de halfhartigen dienen zich altijd te schamen.’

Tenslotte nog dit. Poll vindt mijn stuk ‘nogal koelcultuurhistorisch opgezet.’ Zelf schrijft hij in deze trant (en ik citeer nu een vrij willekeurig gekozen passage:) ‘Ter Braak haalt schuttingen omver waar hij vroeger zelf enigszins in geloofde. Dat heeft het voordeel dat hij uit eigen ondervinding wist waar hij zich tegen verzette, maar het nadeel dat het oude geloof hier en daar op zijn minst littekens achterliet. - Voor Du Perron was schrijven meer een bevestiging dan een ontmaskering van zichzelf, meer een poging om het onkruid op een afstand te houden dan om er zich van te bevrijden. De maskers die Ter Braak bij zichzelf en anderen leerde definiëren en behandelen als maskers, waren voor hem, als het ware van het begin af, doorzichtige loze kledingstukken geweest.’ Geloof in schuttingen, dat hier en daar op zijn minst littekens achterliet; onkruid dat men meer op een afstand houdt dan dat men er zich van bevrijdt; maskers die, als het ware van het begin af, doorzichtige loze kledingstukken zijn geweest - na zulk koortsachtig proza kan het voor mij niet koel genoeg.

J. Goudsblom

Naschrift

1. In mijn stuk betoogde ik dat men Ter Braak en Du Perron niet moet beschouwen als literatoren die primair geinteresseerd waren in de literatuur en in de schrijver-als-schrijver. Goudsblom volstaat nu met te zeggen: en toch waren zij dat wel, met als enige argument dat zij zich bezig hielden met lezen en schrijven. Als dat zijn definitie is van literatuur, als het er blijkbaar niets toe doet wat iemand leest en wat hij schrijft, valt er niet veel meer te zeggen. Men kan dan inderdaad beter eens een wandeling maken om te kijken of de knoppen al uitkomen.

2. Maar misschien struikel ik nu voor de tweede keer over dezelfde springplank, en had ik beter even kunnen wachten tot dat ding weer geheel teruggenomen zou zijn. Goudsblom geeft zijn stuk als titel mee ‘Bezetenheid voor literatuur doet verouderd aan’ - die kop is misschien niet van hem - hij is het, onder enig voorbehoud, eens met de bezwaren van Gabriel Smit en laat het woord ‘verouderd’ cursiveren (ditmaal onderstreept hij het ‘aandoen’). Het is waar dat hij aan het slot ‘eigenlijk ook een correctie op de eerste indruk’ nodig oordeelt, maar wat hij nu eigenlijk vindt is moeilijk uit te maken, omdat hij in diezelfde zin weer schrijft over ‘een zo totale overgave aan de literatuur’. In de conclusie staat ook dat ‘Ter Braak en Du Perron de persoonlijke integriteit voorop (stelden) in de beoordeling van zichzelf en anderen’, en dat voor hen ‘vent’ was ‘wie in wat hij zegt (nu cursiveer ik) en schrijft eerlijk en onafhankelijk durft te zijn’. Moralisten dus, zou ik denken, of desnoods twintigste-eeuwse socratici, zoals Goudsblom hen hier noemt, in ieder geval geen literatoren die zich primair interesseren voor de schrijver. Maar die socratici worden dan ineens toch weer opgesloten in de literatuur: ‘Als twintigste-eeuwse socratici daagden zij iedere schrijver uit tot de klassieke keuze: zich zelf zijn of zwichten voor de conventie’. Zichzelf als ‘schrijver’ of als ‘mens’? Waar staat dat die uitdaging alleen gericht was tot schrijvers? Hebben soms uitsluitend literatoren met die klassieke keuze te maken? Door dit alles is zijn stuk niet halfhartig geworden, maar wel halfslachtig, en ook dat heeft bijna iets gênants.

3. Mijn opmerking over de koelheid sloeg niet op de beelden die Goudsblom gebruikt of vermijdt, niet op zijn proza, maar op de manier waarop hij de briefwisseling heeft benaderd. Overigens heb ik, in zijn antwoord dat om mij onbekende redenen ‘heel kort’ gehouden moest worden, met plezier en zelfs tot twee keer toe een paar van mijn eigen stijlbloemen nog eens kunnen bekijken: een enkele komt er wat verfomfaaid uit te zien door de koele greep, waarmee de boze tuinman van de buren ze uit hun perk geplukt heeft. Maar toch: ook in een lelijk geschikt bouquet blijven zij vrolijk doorbloeien, vind ik. Onkruid vergaat niet, zou Gabriel Smit waarschijnlijk gezegd hebben.

K.L. Poll

[p. 11]

Hollands

Hollands, dat zet je er dan boven. Als de koker waaruit het komt toevallig een Friese koker is, heeft het een heleboel connotaties, waaronder ook enige negatieve. Dat kun je nu eenmaal nauwelijks helpen, het is historisch zo gegroeid, ook al zijn de meeste Friezen inmiddels veel volgzamer geworden, meer ‘geassimileerd’. Maar op een onbewaakt moment komt het er nog wel eens uit: ècht Hollands!, en daar is dan alles mee gezegd.

Nu zal het Hollands Weekblad een Hollands Maandblad worden. Jammer. Want het was een goed weekblad, een beetje gek, een beetje geniaal, pittig en altijd fris. Een op maat geformeerde uitlaatklep voor lieden, die elders te vaak om den brode de fatsoensrakker moeten uithangen. Dat merkte je aan het Hollands Weekblad ook nog wel eens, maar het was niet al te storend. O, ja, het zal ook wel een goed, enz., maandblad worden, maar daar zit hem juist de kneep. Aan het assortiment maandbladen in Nederland zal het waarschijnlijk weinig toevoegen; als weekblad was het per se uniek. Het was een maandblad, dat wekelijks uitkwam, en die anomalie was juist zijn charme - die spanning, dat contrast, tussen ‘idioom’ en dosering.

Ik zal het missen, dat weekblad, iedere week min één per maand. Ook het maandblad zal nog wel verteerbaar zijn, maar er zijn er zovele ongeveer zo. Het weekblad was mijn vriend geworden, waarmee je kon praten, kon lachen, kon schertsen, kon redetwisten - en juist die dosering in de tijd was onmisbaar geworden. Nogmaals: het is jammer. Maar wie hiertoe besloten hebben treft niet de minste schuld. Die ligt bij het publiek, het publiek in dit dichtbevolkte, toch niet achterlijke Holland.

Enfin, in Friesland zou men zeggen (op een onbewaakt moment): ‘Zie je wel, echt Hollands!’ Honni soit qui mal y pense...

Heerenveen

S. Sybesma