Hollands Weekblad. Jaargang 2

Du Perron volgens methode
J.J. Peereboom

Ada Deprez, E. du Perron, 1899-1940, Zijn leven en zijn Werk; uitg. A. Manteau; licenciaatsstudie voor de universiteit van Gent.

Ik heb het boek over Du Perron van Ada Deprez gretig doorgelezen. Dat zegt op zichzelf niet veel over de kwaliteit ervan: een boek dat zo vol staat met biografische bijzonderheden en stukken uit zijn brieven, bekende en onbekende, had erg prullig gemaakt moeten zijn om voor mij onverslindbaar te worden. Mijn waardering ervan kan misschien het best zo uitgedrukt worden, dat de schrijfster aan de ene kant geen lelijke fouten lijkt te maken, en dat zij aan de andere kant een te klein risiko gelopen heeft van fouten maken. De voor de hand liggende vraag is dan of ik soms met de schrijfster van mening verschil over de geschiktheid van de wetenschappelijk-objektieve methode voor dit onderwerp, en er hoeft geen twijfel te bestaan of zo is het. ‘Bij voorkeur werd daarom de directe neerslag van Du Perron's belevenissen aan zijn brieven ontleend, in navolging van de Franse literair-historische methode, die ernaar streeft om in plaats van persoonlijke interpretaties en parafrases de onvervangbare waarde van de authentieke documenten te laten uitkomen’. Dat is inderdaad gedaan: ik heb het niet geteld, maar zou zeggen dat wel twee-derde van het boek door Du Perron zelf geschreven is - in navolging, zou iemand zonder de waarschuwing wel hebben kunnen denken, van de populaire Engelse biograaf Hesketh Pearson, die begrepen heeft dat een werk over een onderhoudende auteur bijna niet vervelend kan worden, en bovendien in de helft van de tijd klaar is, als het grotendeels uit citaten wordt samengesteld. Het is een goed middel, deze methode, om te illustreren wat een biograaf zelf te vertellen heeft, maar als basis voor iemand die ‘een duidelijk en waarheidsgetrouw beeld van Du Perron's leven’ wil geven, is zij volgens mij verkeerd gekozen.

Wij zouden hierover kunnen twisten tot wij erbij neervielen, en geen overeenstemming bereiken zolang het andere standpunt blijft dat wetenschap-is-wetenschap-is-nergens-iets-van-zeggen; maar ik dacht dat dit standpunt de laatste tijd juist een beetje overwonnen begon te worden, in de menswetenschappen. In ieder geval leidt het tot voorstellingen van zaken waaraan ik het predikaat objektief eigenlijk niet eens aan zou willen toekennen. Neem het geval van de brieven die Du Perron in 1937 uit Indië schreef aan Greshoff toen hij boos was over het opnemen van een stuk van J.J. Saks over Multatuli in Groot-Nederland, en in het algemeen omdat Saks in dat blad niet als het laagste van het laagste erkend werd. Ada Deprez citeert bijna twintig pagina's uit zijn brieven over die kwestie, zonder de antwoorden van Greshoff, want die zijn verbrand; daarna gaat zij door over iets anders. Wij weten dan hoe hij zulke brieven schreef, of tenminste, wetenschappelijk gesproken zonder parafrases, wij weten hoe hij deze brieven geschreven heeft; maar wat nu het aardige zou moeten zijn van een boek dat niet een uitgave van correspondentie is maar een biografie, was dat wij zagen hoe anderen daar op reageren: de heer Greshoff zelf (zijn brieven mogen verbrand zijn, maar hij is nog te spreken), andere vrienden van Du Perron die van de correspondentie hoorden (om precies te zijn: er is een regeltje van Roland Holst ingeslopen), en hoe ongelofelijk het moge klinken, ook de schrijfster.

Wat de reacties van de tijdgenoten betreft, het lijkt mij zo vanzelfsprekend dat die het ‘beeld’ zouden verduidelijken dat er niet verder over gesproken hoeft te worden. Wat die van de schrijfster betreft, is het mis-

[p. 9]

schien minder vanzelfsprekend. Ik zou zeggen dat een aannemelijke reeks reacties bij een lezer van die brieven zo kan verlopen: a) man, houd eens op over die Saks; b) nee ik begrijp het toch wel en word tenslotte nooit helemaal ongevoelig voor deze toon van schrijven; c) maar wat mij blijft verbazen is dat hij niet dacht ‘zoek het maar uit’, nadat hij eenmaal zijn mening gezegd had. Dit komt er op neer dat ik mij niet voor kan stellen dat iemand die brieven leest zonder op de een of andere manier zijn gemoed in beweging gebracht te voelen worden, en wat kan er logisch gesproken anders uit de diskretie van Ada Deprez worden opgemaakt dan dat het haar allemaal precies hetzelfde is?

O nee, zal men dan zeggen, zij wil ons alleen niet vertellen wat zij erbij ondervindt: het zou niet objektief zijn, en ophelderingen hoeven er ook niet bij, want wij weten al van de eisen die Du Perron stelde aan de absolute vriendschap. Dat zal zeker waar zijn voor de aanhangers van de objektieve school, maar intussen is de indruk die bij de onbevangen lezer gewekt wordt door die konsekwent doorgevoerde houding dat de schrijfster de waarheid en duidelijkheid het best meent te dienen door overal hulpvaardig van te zeggen zo-ging-dit en zo-ging-dat, maar nooit enige respons te vertonen. Dat is een heel andere mentaliteit dan die van Du Perron, redeneert de onbevangen lezer; het kan niet anders of zij is het met hem oneens, en vindt hem wel een merkwaardige doordrijver, maar niet iemand die ooit iets waars en duidelijks had kunnen zeggen.

Moet die lezer dan maar niet zo onbevangen zijn? Ik zou eerder geneigd zijn om het toe te geven als het vaststond dat iedere inmenging die verder gaat dan die van Ada Deprez tot niets dan vooroordelen en verwarring kon leiden. Het tegendeel lijkt mij waar. Er is een veel beter soort objektiviteit te verkrijgen door een biograaf die laat merken wat hij vindt van de daden van zijn held, en die nu en dan uitlegt waarom iets in het bijzonder hem al of niet bevalt. Desnoods maakt hij gebruik van de hulpwetenschap der psychologie, maar ook dan kan hij zich de illusie besparen dat hij een onaantastbaar objektieve waarheid zal bereiken. De objektiviteit, naar mijn smaak, wordt verkregen door iemand die alle feiten in aanmerking wil nemen en ze vervolgens naar zijn herkenbare eigen opvattingen rangschikt. Dan komt er een beeld tot stand, waarop wij korrekties kunnen aanbrengen voorzover wij het met die opvattingen niet eens waren. Zonder opvatting en samenvatting komt er geen beeld, alleen een documentatie met toelichting. Wie eraan twijfelt dat het anders kan, hoeft als voorbeeld van de Franse litterair-historische methode maar het boekje van René Pomeau over Voltaire te lezen, handzaam uitgegeven door de Editions du Seuil (Ecrivains de Toujours).

Mijn bezwaren tegen dit boek treffen waarschijnlijk maar voor de helft de schrijfster zelf, en verder meer de universiteit van Gent, die haar deze benadering van het probleem licenciaatsstudie heeft opgelegd. Het is bijna ondenkbaar dat iemand die toch niet verplicht geweest zal zijn om Du Perron te gaan behandelen, niet op hem zou reageren, en ook niet aangetrokken zou worden door het idee om zijn stem en zijn manier van praten te beschrijven, met meer zulke dingen die een suggestie van zijn drie-dimensionale verschijning in het boek hadden kunnen brengen. Op het ogenblik leven er nog veel mensen die hem gekend hebben, en die veel meer zouden kunnen doen dan briefjes

[p. 10]

beantwoorden; over een jaar of dertig is het uit.

Zoals het nu is, moeten wij ons nog steeds tevreden stellen met vóór of tegen Du Perron's geschriften zijn. Dat wordt tamelijk vervelend. De mensen die tegen hem zijn, praten voorzover ik gezien heb alleen onzin; maar ook degenen die voor hem zijn lijken mij, met een paar uitzonderingen, niet een reusachtig verkwikkelijk gezelschap. Er zijn er teveel die een keel opzetten waar hun stemmetje wel drie keer in kan, alleen geloof ik omdat zij denken dat het zo hoort en dat het sympathiek is. Het zou mooi zijn als hun dat moeilijk gemaakt werd door een biografie waarin Du Perron niet meer optrad als een litterair-historische figuur met een ‘stroming’ achter zich aan, maar als een karakter waarvoor men zijn appreciatie beter kan tonen door af te zien van pogingen om het na te doen. Ik weet wel dat het een beetje onredelijk is om van Ada Deprez te vergen dat zij precies zou doen wat ik toevallig in mijn hoofd had, en het is ook niet zo dat zij nergens vermeldt hoe de tijdgenoten op Du Perron reageerden; maar in reaktie op haar Franse methode, dringt zich aan mij de wens op van een andere objektiviteit, uit een behoefte aan een magische verschijning voor mijn ogen van de grote man van de moderne Nederlandse litteratuur. Tenslotte is zo'n evenement het doel van het levensbeschrijven; anders kunnen wij ons wel tevreden stellen met het werk zelf.