Den Gulden Winckel. Jaargang 22

Louis Couperus
1863 - 10 Juni - 1923

WAT kan Louis Couperus op den gedenkdag, die tot terugblik noopt, aangenamer zijn dan de erkentenis, dat hij voor een jonger geslacht dezelfde beteekenis heeft als voor zijn tijdgenooten; want dit is het begin van de onsterfelijkheid. Sprekende voor mijzelve, die ruim twintig jaar nà Couperus geboren ben, kan ik, met eene volkomen oprechtheid die iedere gedachte aan een gelegenheidscompliment uitsluit, getuigen dat ik nooit moede word enkele van zijn boeken - die welke ik de beste vind - steeds opnieuw te herlezen, en dat ik, van de eerste jaren des onderscheids af, met een onverzwakte belangstelling zijn rijke productie volg. En wanneer ik hierbij beken, dat er in zijn schrijfwijze - in woordkeuze en zinsbouw - dat er in de opstelling van zijn verhalen, dat er in zijn gansche wezen, zoo als dat uit zijn werk spreekt, zeer, zeer veel is waaraan ik mij stoot en waardoor ik tot verzet geprikkeld word, dan wil ik daarmede te kennen geven hoe de levende innerlijke kracht van dezen mensch en zijn arbeid zóó alles overwinnend sterk is, dat wij duizend ernstige bezwaren gering tellen; dat wij gevoelen hoe alle verzet machteloos wordt tegenover de onaantastbare schoonheid van zijn beste werk en tegenover de waardigheid van zijn geheel en al aan de schoonheid geofferde leven.

Soms neemt men een potlood ter hand met het vaste plan om nu alle oneffenheden, onechtheden, ongerijmdheden in dit proza aan te schrappen; maar... éér men zes bladzijden gelezen heeft, vergeet men zijn doel, om op te gaan en zich te verliezen in een grillige en verrukkelijke wereld van beelden en beweeglijke kleuren, plotseling rondom opgedoemd.

Men beleeft schrille vreugden en zoete angsten menigvoud; men ademt in een atmosfeer van tragische en amoureuze gebeurtenissen; men wordt opgenomen, meegevoerd en neergeploft ten slotte... En wie nog aan het potlood denkt is een gedroogde pruim.

Ik spreek hier van persoonlijke ervaringen. Eenige maanden geleden herlas ik - zéker voor de vierde keer - ‘De Berg van Licht’, met het vaste voornemen om nu eens duidelijk te onderscheiden tusschen mooi en niet-mooi, tusschen echt en valsch. In het allereerste begin ging dat goed. Maar zoodra Couperus zelf er ìn is, geeft men zich gewonnen; dan leeft men in een bedwelmende verrukking, in een steeds wisselende geëxaspereerde bekoring tot aan het einde van drift en dood. Het is mij iederen keer of ik dit boek voor de eerste maal lees, omdat ik er steeds nieuwe schoonheden in ontdek. Al wil men nog zoo zuinig zijn met het woord meesterwerk, hier komt het van pas. En wanneer het in het Fransch geschreven ware, zouden wij het hier, vertaald, met gejuich binnenhalen. Nu het geschreven is in het Neder-

landsch is de uitgever nog altijd aan zijn - abominabel slecht uitgegeven - éérsten druk. Dit is een schande.

Wanneer wij ‘De Berg van Licht’ even als voorbeeld nemen dan kunnen wij daar uit oplezen Couperus edelste qualiteiten, welke in geen boek gehéél afwezig zijn, maar toch niet altijd zoo harmonisch te zamen werden gevoegd tot een gaaf geheel. Hier gevoelen wij zijn visionaire macht, zijn evocatief, suggestief en rhythmisch vermogen, tal van moeilijk definieerbare eigenschappen die te zamen vormen de ondefinieerbare kunst van ‘vertellen’.

Behalve in ‘De Berg van Licht’, vind ik 't beste van dezen schrijver in ‘Extaze’, ‘Van oude Menschen’, ‘Antiek Toerisme’, ‘Aan den Weg der Vreugde’, ‘De Verliefde Ezel’ en ‘Komedianten’; om nog te zwijgen van tal van korte verhalen. Hoe onvolledig is deze opsomming en welk een verscheidenheid reeds in deze beperkte keuze! In de dertig jaren van zijn volle productie heeft Couperus nooit opgehouden ons te boeien, omdat hij niet opgehouden heeft te léven en zich te vernieuwen.

En in zijn ‘realistische’ romans als in zijn fantazieën is hij op een zoo bekoorlijke wijze, geheel natuurlijk, zich zelve, dat men dadelijk in het schijnbaar dualistische van zijn werk de eenheid van des schrijvers wezen herkent.

Wij hebben in Couperus een auteur van Europeesche beteekenis. En die beteekenis zal worden erkend. Hierover behoeven wij ons niet druk te maken. Op dezen dag bekommeren wij ons niet om den roem; het is onze eenige zorg te getuigen van dankbaarheid en hartelijke genegenheid voor den kunstenaar, die zijn jongere broeders een onaantastbaar Voorbeeld stelt van schrijverswaardigheid en onbaatzuchtige liefde voor de schoonheid en zijn vak.

J. Gr.