De Gids. Jaargang 164

[p. 15]

Saskia Asser
De avonturen van Nicolaas Henneman

In het vroege voorjaar van 1844 arriveerde Nicolaas Henneman in Reading, gelegen aan de Thames ten westen van Londen. Zijn komst veroorzaakte enige opschudding in het toen nog kleine stadje. Niet alleen omdat hij buitenlander was, maar vooral omdat hij zich met zaken leek bezig te houden die het daglicht niet konden verdragen. Zo kocht hij bij alle kantoorboekhandels van de stad elke mogelijke soort papier. Bij de apothekers sloeg hij grote hoeveelheden chemicaliën in. Daar kwam nog bij dat hij in een huis woonde dat tamelijk groot was voor een vrijgezel als hij. Daar werkte hij de hele dag in een glazen kas aan de achterkant van het huis, die hij angstvallig gesloten hield. De oude huishoudster vond hem een uiterst raadselachtige figuur omdat zijn handen onder de vlekken zaten, variërend van lichtbruin tot zwart. De nieuwsgierige buren konden niet anders dan tot de conclusie komen dat ze hier met een valsemunter van doen hadden! Niet lang daarna werd het raadsel opgelost: hier was een fotopionier aan het werk. De grote hoeveelheden papier en chemicaliën bleken nodig voor zijn experimenten. De gesloten deuren beschermden zijn lichtgevoelige werkzaamheden.

Het huis aan 8, Russell Terrace - tegenwoordig 55 Baker Street - staat er nog altijd. Op de muur bij de voordeur is een plaquette aangebracht met de tekst: Here W.H. Fox Talbot F.R.S., Father of Modern Photography, Conducted His Reading Establishment. Henneman wordt nergens genoemd. Toch had hij hier de leiding over de allereerste fotodrukkerij, waar de incunabelen van de fotografische drukkunst tot stand kwamen. En William Henry Fox Talbot? Als Hennemans werkgever voerde hij de regie vanuit zijn landgoed Lacock Abbey in Wiltshire. Daar had hij de fotografie in 1839 uitgevonden en geperfectioneerd, bijgestaan door zijn vrouw Constance én ‘Nicole’ Henneman, zijn persoonlijke bediende. Henneman, in 1813 geboren in een daglonersgezin uit Heemskerk, was via allerlei omzwervingen rond 1835 in Engeland terechtgekomen. Uit de brieven,

[p. 16]

William Henry Fox Talbot, Portret van Nicolaas Henneman, 1842 (papiernegatief)

die hij vanuit Reading aan zijn baas stuurde, komt hij naar voren als een enthousiaste man, energiek, nieuwsgierig en avontuurlijk. Geen stilzitter. Zo wijst hij Talbot er diverse malen op dat hij niets te doen heeft: I am very anxious to kno how your work has taken and in hopes that you will require a great many coppies [afdrukken] more, for you must be a ware that I have nothing to do. I have imploiyed my time in trying to make good paper that will keep two or three days. Een van zijn assistenten in Reading zou hem later als volgt beschrijven: Henneman was nothing like the typical Dutchman, but a lively, volatile fellow who had lived much in Paris, & become more of a Frenchman; at all time knowing several Foreign languages, he was rather deficient in English, and as I soon became known to him, he was glad of my help, in assisting him with his growing correspondence...

Talbot maakte dit papieren negatief van Henneman op 19 april 1842. De opname vond buiten plaats. Zorgvuldig heeft Talbot de set opgebouwd op een van de binnenplaatsen van Lacock Abbey. Tegen

[p. 17]

de achtergrond is een laken opgehangen. Dit diende niet alleen voor een betere werking van het licht, maar ook om de geportretteerde zo goed mogelijk tot zijn recht te laten komen. Henneman zit op een houten stoel met spijlen aan een houten tafeltje. Op het tafeltje staat een glazen karaf met wijn. Ruim een halve minuut moet hij hebben geposeerd, het glas geheven, klaar om te drinken. Op deze manier heeft Talbot honderden portretten gemaakt van zijn familie en het personeel op Lacock Abbey. Eindeloze variaties in houding en gezichtsuitdrukking bestudeerde hij in combinatie met lichtval door de lens van zijn camera. Terwijl dit portret in Amsterdam is terechtgekomen, liggen de meeste van deze foto's samen met honderden andere foto's, fotografische experimenten, notitieboekjes en enkele duizenden brieven in Lacock Abbey, dat nog altijd in de familie is.

Henneman was een geliefd model: vanwege zijn good looks - helaas niet zo goed te zien op dit portret - en opgewekte karakter zou hij vooral erg populair zijn geweest bij de vrouwen van Lacock Abbey. Minstens zo populair was hij als portretfotograaf. Duizenden portretten maakte hij tussen 1848 en 1856 in zijn studio aan het modieuze Regent Street in Londen. Hij was daar met hulp van Talbot neergestreken nadat de drukkerij in Reading om financiële redenen was gesloten. Ook diverse beroemdheden wisten de weg naar zijn studio te vinden. In Reading had hij al ervaring opgedaan, toen op 20 april 1847 de beroemde schrijfster Mary Mitford voor zijn camera verscheen om haar portret te laten maken, wish [= which] came out very fine considering her age, aldus Henneman. Zelfs haar hondje Flush, die veelvuldig in haar verhalen figureert en later aan de dichteres Elizabeth Barret-Browning zou worden gegeven, werd vereeuwigd. I took him, not of course expecting he would remain quit and more over being all of one collour (dark brown) but wonderful to state he remained for 4 mineutes as still as if he was dead, zo schreef Henneman aan Talbot. Op 4 november 1851 kreeg Henneman hoog bezoek. Dank zij het lobbywerk van Talbot kon hij die dag een portret maken van de Hongaarse vrijheidsstrijder Lajos Kossuth. Er was nog al wat overredingskracht voor nodig, want Kossuth wenste alleen voor Hongaarse kunstenaars te poseren. Toen men hem duidelijk had gemaakt dat er in Londen geen Hongaren in deze specifieke tak van kunst werkzaam waren, ging hij akkoord mits de opbrengsten van de verkoop van het portret ten goede zouden komen aan de Hongaarse vluchtelingen.

Op 30 maart 1866 schreef Henneman vanuit Birmingham zijn laatste brief aan Talbot. De romantiek van de beginjaren was ver-

[p. 18]

dwenen. De fotografie was een massaproduct geworden waarmee snel geld te verdienen was. Henneman wist zich niet te handhaven. In 1856 had hij zijn eigen studio moeten opgeven om in loondienst bij anderen te gaan. Dit viel hem erg zwaar, bovendien werd zijn gezondheid op de proef gesteld: I am here in a situation till July, I was obliged to take it as London is overwashed with photographers. They advertise them self as first rate artist at 30/ a week. I do get four pound here but I am sory to say it does not suit my health. I am pretty well shutt up for 8 hours in a room by streching my arms out I can touch the walls both ways so I can't call it a room but a closet. Then all the chemicals are kept in that I got to coat, develope, wash, fix etc. all in this place. Henneman vroeg Talbot of zijn zuster die hofdame was hem niet aan een of ander baantje als koerier kon helpen. However I hope Sir & I know you will if you can by any means assist mee to something in that way as photography does injure my health and I must try to get out of it before it is too late. Uiteindelijk lukte het Henneman om in 1868 aan het werk te ontsnappen dat zijn leven had bepaald. Nog bijna dertig jaar zou hij met zijn vrouw een pension drijven aan het Londense Half Moon Street. Hij stierf op 18 januari 1898, 84 jaar oud.