De Gids. Jaargang 152

[p. 36]

Frank Albers
De vlek

Vannacht heeft ze opnieuw hardop gedroomd. En weer van die korte, hevige rillingen. Alsof ze koorts heeft. Een zeil dat schrikt van de wind. Het licht aanknippen, haar hand nemen, haar iets toefluisteren. De onrust bezweren, een einde maken aan haar duistere alleenspraak. Soms houdt ze bruusk op met murmelen, alsof ze mij hoort en zich daar in haar slaap over verwondert: dat ze mij in een andere wereld hoort spreken.

Een jaar vandaag.

Ze schminkt zich niet meer. Haar wimpers zijn weg. De vlekken in haar gezicht. En altijd hetzelfde nachtgewaad van lichtblauwe zijde. Soms ook overdag.

Soms grinnikt zij in haar slaap.

In de lade van het nachtkastje heb ik een foto van haar. Genomen op onze trouwdag. Ze lacht en wijst naar iets of iemand buiten de foto. Een wit kroontje in haar zwart golvend halflang haar. Je kan haar wimpers zien. Vierentwintig was ze toen.

Vannacht duurde het langer dan anders.

Door de neergelaten rolluiken dringen streepjes licht de kamer in. Geruisloos stap ik uit bed. Mijn benen zijn stram. In de badkamer drink ik een glas water. Door het raam zie ik hoe het meisje van de bakker haar fiets heel voorzichtig tegen het tuinhek aan zet, als was de fiets of het hek bijzonder breekbaar. Ze klapt een gevlochten mand open, ze houdt een rose vierkante doos vast met een blauw lintje eromheen, ze loopt het tegelpad op. Ik wil niet dat ze aanschelt maar ik kan zo gauw bij de voordeur niet komen. Wanneer ik in het deurgat sta en de klamme ochtendlucht voel, weet ik dat ik mijn kamerjas niet heb aangetrokken. Ik kijk het meisje heel strak aan opdat ze haar blik niet lager zou richten. In de broek van mijn pyjama zitten vlekken.

‘Een taart. Heeft uw vrouw gisteren besteld.’

Ik tracht mijn verbazing te verbergen. Daar heeft ze me niets over verteld. Het meisje slaat de klep van de mand dicht en fietst zonder om te kijken de straat uit. In de keuken trek ik het lintje opzij, maak met mijn pinknagel de cellotape over de vouwen los. Een aardbeientaart, met slagroom afgebiesd. Eenentwintig kaarsjes, kale kleurige stammetjes, omcirkelen een geribd schijfje lichtgroene marsepein waarop in chocolade schrijfletters Thomas staat. Ik doe de doos dicht en schuif hem onder in de koelkast.

Door het venster boven het fornuis zie ik twee spreeuwen die vrolijk rondhuppen op de houten tafel in de achtertuin. Hoe ze de dingen verwart. Zijn verjaardag met de dag van het ongeluk. In het gras ligt een cirkel van grijze vogelveren. Na de regen van vannacht heeft de forsythia haast alle

[p. 37]

geel verloren. De viooltjes die ik vorige week heb geplant hangen slap voorover. Zoals ze daar staan in het perk bij de muur met hun koppen omlaag lijken ze wel oude mannetjes die moe en heel erg dronken zijn. De spreeuwen zijn ineens weg.

‘Was daar iemand?’

Als je schrikt wil je boos worden omdat wie schrikt lachwekkend is. Lichtblauwe zijde. Ze heeft bijna geen borsten meer. De knokige, paarsgeaderde voeten die ze nu in haar verschenen muiltjes heeft verborgen, heb ik in geen maanden nog aangeraakt. Iedere dag zie ik een nieuwe rimpel in haar hals.

‘Waar kom jij vandaan?’ (Ik ben geschrokken.)

Ze haalt haar wenkbrauwen op en bolt haar wangen, alsof mijn vraag haar ontzettend verbaast. Met beide handen houdt ze zich links en rechts aan het deurkozijn vast. Dat opgeblazen gezicht!

Vierentwintig was ze toen.

*

Een begrafenis heeft nog iets feestelijks. Je bent verdrietig, dat spreekt, maar je verdriet wekt belangstelling. Mensen staan er voor op, annuleren eerder gemaakte afspraken, slaan hun ochtendwandeling over, trekken nette kleren aan, zien er ingetogen uit. Een paar uur, een dag misschien, is het verdriet een spiegel die de genegenheid van anderen weerkaatst. Onrechtstreeks, een paar uur, maar het scheelt. Daarna, wanneer de spiegel beslaat, dan begint het pas.

Twee weken later, aan zee, begon ze voor het eerst sedert de begrafenis weer te grienen. Tijdens het televisiejournaal. Terwijl ze de dagen voordien opmerkelijk vrolijk was geweest. Maar met verdriet is het een beetje als met een hoge regenton: zo lang hij niet overloopt weet je niet hoe vol hij is. Hoeveel van die beelden heb ik het afgelopen jaar verzonnen? Beelden die niets veranderen maar soms helpen ze, als knielappen. Het zou allemaal veel draaglijker zijn, denk ik soms, als we die begrafenis af en toe konden overdoen. De mensen weer uit hun bed halen, verse bloemen, aandacht. Op een dag als vandaag bijvoorbeeld. Vorig jaar was het kouder, grauwer. In lange donkere jassen liepen de mensen achter ons aan. Plechtig en sloom, als in een vertraagde filmsequens, kronkelde een sliert van medeleven tussen de graven naar de strooiweide. Wij staan in een halve cirkel. Rafelige wolken dweilen over. Op een boomstronk aan de overzijde van het gazon zit een grijze eekhoorn, roerloos als steen, en kijkt ons aan. Statig, met iets wat op een ijsemmer lijkt tussen zijn witte handschoenen geklemd, loopt de ceremoniemeester het perkje in. In mijn hoofd schuiven muren weg, deuren draaien automatisch open. Meubels die zweven. Ik adem drijfgas in. Een witte vlek in het bedauwde gras, vlak bij een jonge vlier. Iets groter dan een keukenhanddoek. Ik hoor zijn stem in een tunnel, klanken die kaatsend op mij toe golven, zinnen die in een estafetteloop van woorden en echo's hun betekenis verliezen.

Gearmd en zachtjes pratend wandelen groepjes mensen het kerkhof af. Gadegeslagen door een grijze eekhoorn blijven mijn vrouw en ik even na. Ik licht haar krippen sluier op, raak met mijn lippen haar neus. Natuurlijk glanzen haar ogen, en is haar make-up uitgevloeid. In de vlier wipt een vogel dichter en dichter naar het uiteinde toe van een doorbuigende twijg, poept in het witte vierkant en vliegt luid kwetterend af. Ik begon honger te krijgen.

[p. 38]

*

‘Scouts. Of we geen lotje wilden nemen.’

Traag en heel voorzichtig wendt ze haar lichaam in het deurgat om en schuift het met korte haaltjes de woonkamer in. Ik ga me in de badkamer verkleden. Met mijn wijsvinger strijk ik over haar tandenborstel: droog. Haar washand: droog. Dan zal ook het raam in de slaapkamer nog dicht zijn. Tegen twaalf uur vanmiddag is ze dronken. Heeft ze de gordijnen toegeschoven. Zit ze mij in dat onwerkelijke schemerdonker aan te staren, iemand die ze zich vaag herinnert. Vragen, steeds dezelfde vragen. Dit wordt de traagste dag van het jaar. Tandenborstel, washand, raam: sleutels die mij in staat stellen het geheimschrift van haar stemmingen te ontcijferen, sporen die mij verwittigen.

Lippenstiften, potjes mascara, oogpotloden, een epileerpincet, pommades, flacons. Mettertijd zijn de voorwerpen op het geëmailleerde plankje onder de spiegel verstild tot een verzameling merkwaardige voorwerpen, relikwieën uit een ver verleden. Zolang deze souvenirs niet in een vuilniszak verdwijnen is er nog hoop voor mij. Hoop: dat zij op een dag weer tegen de wastafel aan leunend voorover zal buigen, op haar tenen staande, het gezicht zo dicht bij de spiegel dat het glas bewasemt terwijl ze haar lippen aanzet, haar wangen poedert en nog maar eens dat ene haartje boven haar linkerwenkbrauw weghaalt. Hoop: dat ik weer op de rand van het bad zal zitten, kijkend naar dat voorover gebogen lichaam, mijn keel dicht van verrukking. Tot voor een jaar was zij wat men noemt een goed geconserveerde vrouw. Ook tijdens de eerste maanden na Thomas' dood, toen ik op kantoor voor onbepaalde tijd vrij had gekregen (‘Je ziet maar’), hield haar lichaam behoorlijk stand. Ze at regelmatig en iedere namiddag, behalve wanneer het regende, kwam ze met haar jas al aan de woonkamer in, zei niets, keek mij aan, haar handen in haar jaszakken, haar hoofd een beetje schuin houdend: wandelen.

Uitstapjes, vrienden, theater. Na de zomer was ze door het ergste heen, zo leek het. Ik ging weer aan het werk. Eerst halve dagen. Soms ging ze 's ochtends alleen een paar straten om maar vaker wachtte ze tot ik omstreeks lunchtijd thuis kwam. Dan gingen we na het eten samen het park in waar een kwarteeuw geleden de foto werd genomen die ik in mijn nachtkastje bewaar. Het gevoel geen ouders meer te zijn werd tijdens die wandelingen op een vreemde manier draaglijk. Alsof wij door de zwaartekracht tijdelijk werden ontzien en in een aangename duizeling, vederlicht, langs bomen en spelende kinderen heen gleden. Ze zei zelden wat, maar aan de manier waarop ze naar mij knipoogde over het kopje thee dat wij op de terugweg plachten te gebruiken in de De Nachtegaal, zag ik dat ze het toch een beetje goed vond zo, zij en ik, met z'n tweeën.

De ontreddering die langzaam wijkt, verkleurt, tijd die weer vloeibaar wordt. Ik dacht dat het zou lukken. In november ging ik opnieuw hele dagen naar kantoor. ‘Eén kind is altijd riskant.’ ‘Beter zo dan aan de spuit.’ ‘Uitgerust?’ Het bevrijdende cynisme van collega's. Telefoons, eeuwig durende vergaderingen, vloeken in files. De genadige verdoving van haast en routine. Sommige dingen waren niet te voorzien, niet te ontwijken: het geloei van een ambulance; een van zijn vrienden die je aanspreekt in een warenhuis; op de pagina Overlijdensberichten een foto van een jongen die je toelacht met een aandoenlij-

[p. 39]

ke blufferigheid, alsof de randen om hem heen slechts opmaak zijn. Dan stremde de tijd heel even, een luwte, een spoel dat hapert, maar even gauw ging alles gewoon verder. (‘Zo zie je maar.’)

*

Ik ga op mijn kousen de trap af. Ze staat bij het raam dat uitziet op de achtertuin. Ter hoogte van haar hoofd houdt ze haar handen met gespreide vingers tegen het glas, de houding van iemand die wordt gefouilleerd. Zonder zich naar mij om te draaien zegt ze:

‘Moet je die forsythia zien. Bijna helemaal kaal geregend.’

Haar gehoor, haar gehoor is nog uitstekend. Waarom kan ik niet antwoorden? Naar haar toe gaan, haar zachtjes in de nek kussen, mijn wang tegen de hare aan drukken. Verlangens die mijn lichaam niet langer in beweging brengen en alleen in mijn gedachten af en toe zwakjes oplichten, theelichtjes in een gletsjer.

‘En die viooltjes. Zie je die viooltjes?’

Ik wil ‘ja’ zeggen, ik zie het woord voor me, daar, op de rug van haar nachtgewaad staat het woord ‘ja’, maar ze voelt het niet.

‘Die heeft je vader gisteren geplant.’

*

Begin december. Het licht van drie uur 's namiddags is geen daglicht meer, lucht die ook wanneer het niet regent doornat blijft, chagrijnige wind.

Wandelen deed ze steeds minder.

Onderweg naar een klant die hier in de buurt bleek te wonen zou ik even langs rijden, haar naar het raam toeteren, wuiven. Net voor de auto bij de trottoirband tot stilstand kwam, mijn hand op weg naar de claxondop, zag ik dat in de twee woonkamervensters aan de voorkant de donkergroene gordijnen waren dichtgeschoven. In mijn hoofd gaat een gong.

Slapend in de sofa vond ik haar. Lichtblauwe zijde. Een arm hing slap omlaag, de andere languit op de rugleuning waar haar hoofd schuin tegenaan was gezakt. Haar rechterbeen lag op de kussens, de japon tot boven de knie omhoog geschoven. Op het bijzettafeltje een fles sherry en een nog half gevuld glas. Hoe die houding, die jaren lang - jaren geleden - verleidelijk, opwindend was geweest, nu alleen maar weerloosheid en een onzeglijke triestheid afstraalde, triestheid die werd verhevigd door de ongewilde vulgariteit van haar pose. Mijn vrouw: een bezopen, door de jaren verraden mannequin, een verlept fotomodel dat daar wat lag uit te roezen. De ton was gebarsten. Het verdriet was steeds minder zichtbaar geworden, maar niet vervluchtigd. Integendeel, het was blijven stijgen als een traag, wispelturig getij dat haar die middag had overspoeld. Een knielap, de hoeveelste?

Links, op de muur aan de tuinkant, hurkten Thomas en twee van zijn vrienden neer op het dressoir en keken lachend de kamer in. Op de achtergrond herkende ik de Acropolis. Pas na enige tijd besefte ik dat dit onwerkelijke tafereel werd begeleid door een zacht maar aanhoudend gezoem: door het bijna zwarte gebladerte van de grote ficus achter de sofa heen bemerkte ik de lichtbron van een diaprojector. Het groenige licht dat door de gordijnen drong kleurde de kamer tot een akelig droombeeld. Planten, meubels, de lachende jongens in het behang, mijn slapende vrouw - huiveringwekkend was hun nadrukkelijke onbewogenheid. Ik bevond mij in een in groen cellofaan verpak-

[p. 40]

te maquette. Een rustverstoorder, een indringer. Door mijn aanwezigheid werd een denkbeeldige reünie verbroken. Gauw weggaan, spoorloos verdwijnen in het verkeer? Ik bleef staan. Wilde haar niet wekken. Misschien was dit haar een troost, deze meelijkwekkende enscenering van wat te enen male uitgesloten was.

Er zijn illusies die je niet vernielt.

Ik glij op mijn kousen de kamer uit, ga naar de keuken, dek met veel gestommel de tafel. Doe brood in de toaster, zet koffie. Ik kijk door het keukenraam. Mijn uitzicht verschilt nauwelijks van wat zij in de kamer hiernaast waarneemt, en toch. De kerselaar, de houten tafel, de ruiende forsythia, de viooltjes - voor haar is dit wellicht een bont decor, een veelkleurige nevel waarin haar waanbeelden duidelijke contouren aannemen. Het koffiezetapparaat pruttelt, bronzen sneetjes floepen uit de toaster. Ik hoor hoe ze bij het raam vandaan schuifelt. Met de armen gestrekt voor zich uit, steunend op de lucht komt ze de keuken in, de eerste pasjes van een kind op het ijs. Zoals ze het melkkannetje optilt, haar mes neemt, jam uitsmeert - traag en uiterst omzichtig voert ze de meest banale handelingen uit, alsof ze zich verwondert over de simpele werkelijkheid van wat haar omgeeft, over iedere doeltreffende beweging.

*

‘En, heb je een lotje genomen?’

Met wijdopen ogen kijkt ze mij aan, ogen die de vraag niet meestellen maar in hun starre verwondering door mij heen kijken. Misschien is er ergens een draadje weggesmeuld, het contact tussen stem en blik verbroken.

‘Nee,’ zeg ik.

‘Waarom niet?’

‘We winnen toch nooit wat.’

Langzaam, alsof ze moet nadenken over wat ik zojuist heb gezegd, eet ze verder. Af en toe prikt ze met de top van haar wijsvinger kruimels uit haar bord, likt de kruimels van haar vinger. Haar nagels zijn schoon.

Als een dunne film ligt op mijn netvlies de foto die ik in mijn nachtkastje bewaar. Terwijl ze van tafel opstaat zie ik haar in het park, bij de vijver, in een blauwe japon. Omringd door kinderen en fotografen knielt ze neer bij het water, zwanen komen plechtig aandrijven - en dan, alsof een projector plotseling scherp wordt ingesteld, zie ik hoe ze de deur van de koelkast opentrekt, kaas neemt, de deur sluit en weer tegenover mij aan tafel komt zitten.

‘Een jaar vandaag,’ zegt ze vlak, terwijl ze de kaas uit de plastic verpakking haalt.

‘Ja,’ zeg ik, iets te snel, te hard misschien.

Zwijgend, zonder elkaar aan te kijken eten wij verder. Het zonlicht dat schuin door het raam staat bereikt de tafelrand, veegt het grijs van het blad en nadert traag maar zeker onze handen. Nog even en het melkkannetje dat zij precies tussen ons in heeft neergezet zal aan de ene kant oplichten en zilverachtig beginnen te glanzen, terwijl de andere kant dof en donker blijft.