De Gids. Jaargang 59

[p. 461]

De nieuwe elementen, Argon en Helium.

Er zijn twee nieuwe elementen ontdekt - dit is meer gebeurd. Daar zijn er negen en zestig, meer dan genoeg. En, waar de chemie optreedt, met haar toepassingen in het leven of in wetenschappen, die verwant zijn, daar doet zij het met hoogstens dertig. - Dat zullen zoo ongeveer de gevoelens zijn geweest van den Engelschen reporter, die hoopte, dat het laatst geïsoleerde Helium ook blijken mocht de Influenza te zijn; en die gevoelens deel ik volkomen, maar er komt nog iets bij:

Men kan wel niet zeggen, dat de vondst van nieuwe elementen voor de scheikunde een zoo bij uitnemendheid fundamenteele beteekenis heeft gehad: Lavoisier heeft er geen enkel ontdekt. Maar daar zijn gevallen, dat die vondst het chemisch gemoed in beweging brengt

als toetssteen van de scherpte der methode en der scherpzinnigheid van den onderzoeker - en

als toetssteen van het z.g. periodick systeem, waarin men reeds van elk toekomstig element de plaats en de eigenschappen vindt aangewezen.

Het eerste was het geval met Cesium en Rubidium, door Bunsen (1860) gevonden, als bewijs van de uitermate gevoeligheid en zekerheid van zijn nieuwe methode van spectraalonderzoek.

Het tweede was het geval met Gallium (Lecoq de Boisbeaudran 1875) met Scandium (Nilson 1879) en met Germanium (Winkler 1886).

[p. 462]

En de twee nieuwe elementen zijn in beide opzichten van gewicht.

Het Argon komt voor in de lucht, niet weinig, naar schatting 40.000 bilioen K^o. Het is er zeker wel altijd in geweest; ieder had dus evenveel kans het te ontdekken. Toch hebben gansche generatiën van scheikundigen er in geleefd zonder het te bespeuren; dan alleen een, voor bijna honderd jaar, Cavendish, die het gezien heeft als een kleine gasbel die vreemd deed. En het Helium is vermoed in de zon, o.a. door Frankland en Crookes, weer op grond van dat spectraal-onderzoek van Bunsen.

Het is dus een echt Engelsche vondst, want Argon is teruggezien door Lord Rayleigh (Jan. 1895) en Helium door Ramsay (Maart 1895).

Dat het zoo ontsnappen kan, het Argon in de lucht, is wel begrijpelijk; bovenstaande 40.000 bilioen K^o zijn nog niet 1 pCt. - en vooral (want het reeds lang in lucht gevonden koolzuur bedraagt slechts 1/30 pCt.) door de eigenschappen stelde het zich zoo op den achtergrond:

Burgerlijk gesproken, men merkt van de luchtbestanddeelen het meest de vochtigheid (Waterdamp) en dan de Zuurstof, bij brand; maar de Stikstof doet, chemisch, al zoo weinig en het Argon, voorloopig, doet niets.

Hoe het dan gevonden is? - jarenlang heeft Lord Rayleigh, arme Rayleigh, stikstof gewogen: stikstof uit ureum, stikstof uit ammoniumnitriet, en ook stikstof uit lucht. Regelmatig bleek die laatste zwaarder: 1,2572 tegen 1,2505 Gr. per Liter, luchtstikstof en andere stikstof.

Die stikstof uit lucht is dus wat anders of er is iets bij - en van die laatste opvatting uitgaand heeft Ramsay de luchtstikstof blootgesteld aan al wat gewone stikstof onttrekt, b.v. aan verhit magnesium - en over bleef de vreemde gasbel van Cavendish: argon, kleurloos, reukeloos, smakeloos.

Toen heeft dat argon ondergaan het lot, dat zoo ongeveer te beurt valt aan elke nieuwe stof, die in scheikundige handen komt:

Het is verhit tot aan de hoogste temperaturen toe, elektrisch verhit, en toen is het begonnen te gloeien rood, en zond uit

[p. 463]

een licht van 36 kleuren. Toen is het verder verhit, nog hooger, en zond plotseling uit een gloeilicht blauw en dat waren 25 kleuren, deels nieuw, deels oud. Dat heeft Crookes er mee gedaan.

Daarna is het afgekoeld tot ver beneden winternacht en saamgeperst veel meer dan door hoogen stoomdruk en toen is het vloeistof geworden (121^o onder nul) en eindelijk bevroren (190^o onder nul) en weer ontdooid toen het warm werd en verkookt (187^o onder nul). Dit heeft Olszewsky er mee gedaan.

Maar toen is het gekomen in de handen van Berthelot. Waarom wilt gij u met niets verbinden? was zijn vraag. En daar is aangeboden ‘vlekkewater’ onder de begunstigende werking van een stille half donkere electrische ontlading, twintig uren lang, maar - elle n'a pas voulu.

Toen bleef niets anders over dan, recht banaal, den sphinx te meten en te wegen, zij woog per Liter 1,78 Gram;

en er een geluidgolf doorheen te laten dreunen: zij heeft getrild en gezegd:

‘Mijn deelbaarheid is begrensd, ook ik besta uit atomen, en mijn kleinste deeltjes zijn 38 maal zoo zwaar als de kleinste deeltjes (waterstof-atomen) die er zijn. Gij moogt dus, zoo gij wilt, mijn atoomgewicht aanslaan op 38. Martel mij niet meer. Amen.’

En nu is het belang voor den niet-ingewijde voorbij, maar op de scheikundige beurs klonk dat ‘atoomgewicht 38’ als een plotselinge koersverandering, bijna als een krach.

Wij hadden n.l. een soort van waardepapier, waarvan wij zoo gewoon waren jaar in jaar uit het couponnetje te knippen en dat waardepapier was - het periodiek systeem:

Onze elementen schijnen n.l. te behooren tot een groot organisch geheel, familie en onderfamilie, waar zoo duidelijk is aan te wijzen hier en daar de ‘missing link’ met al wat daarvan is te wachten, ook het atoomgewicht.

En in 1875 kwam één met een ‘missing link’, het Gallium (Lecoq de Boisbeaudran) met wat daarvan was gewacht en met zijn voorspeld atoomgewicht 70 en toen was er een groote opschudding in het kamp der scheikundigen, iets als een alge-

[p. 464]

meene handdruk in een bangen nacht. Maar dat herhaalt zich, bijna jammer, met Scandium (1880); het kwam terug in Germanium (1885) - en toen zijn drie Davy-medailles uitgereikt, wat zoo ongeveer zegt dat de Royal Society het stelsel op zich neemt: één aan Newlands, die verdwenen is, één aan Lothar Meyer, die voor kort plotseling in Tübingen overleed, en een aan Mendelejeff, Rusland.

Maar wat het vreemde is van het Argon - en het interessante, het is overcompleet in dat stelsel als een vreemdgeboren kind.

Dat is goed, want zoolang een stelsel wordt bevestigd; gaat een stelsel niet vooruit. En zoo blijft alleen over degeen, die op het examen voor dat nu gebrekkig gebleken periodiek systeem werd afgewezen. Laat deze zich troosten met de gedachte dat niet alles werd gevraagd wat hij niet wist en met de overtuiging, dat het systeem, zoo duizendvoud gesteund in ander opzicht, wel moet worden gewijzigd maar daarmeê nog niet valt.

Van het Helium ten slotte - daar is weinig van te zeggen, minder zelfs dan wat de nieuwsbladen meldden. Het is er; hier is de telegram, waarmeê het door Ramsay in de Fransche Akademie werd aangekondigd (23 Maart):

‘Gaz obtenu par moi. - Clévite. - Mélange argon hélium. - Crookes indentifie spectre. - Faites communication Académie lundi.’

Dat wil dus zeggen, dat het uit Cleviet, een mineraal van Nordenskjöld, is gemaakt; en dat Crookes heeft gezien, het is hetzelfde wat reeds door hem op de zon was gevonden, blijkens een geheel aparte lichtsoort die het bij gloeiing doet ontstaan. Maar wat de nieuwsbladen bovendien hebben gemeld, het zou lichter zijn dan het lichtste, waterstof, met gevolgen niet te overzien voor de luchtscheepvaart; dat is niet juist. Om voor dit opstel au courant te zijn, heb ik opzettelijk gevraagd of Helium werkelijk zoo licht was en voeg, voor de actualiteit, het antwoord hieraan toe:

‘I think not. The gaz I got from cleveïte, is a mixture with hydrogen (waterstof) and other gazes. Its density is 1,55. After removal of hydrogen the density is 4,8. There is not much nitrogen (stikstof), so I don't think its density

[p. 465]

will fall below 3,5. I shall try to-day, and add the figure if I get it in time. - It is 3,89.’

Bijna viermaal zoo zwaar dus als waterstof - intusschen voor de luchtscheepvaart geen zoo groote teleurstelling, want al hadden wij een gas, dat hoegenaamd niets woog, dan zou de stijgkracht, vergeleken met die van waterstof, slechts met 1/14 d.i. 7 pCt. klimmen.

J.H. van 't Hoff.