Geuzenliedboek

[p. 123]

56.
Een nieu Liedeken ⁺

Op de Fransoysche wyse: La Vile Regne est accouche, cest d'ung perroque.

Madam van Parma die is ghelegen ^1.
In het Nederlandt, bysonder in Brabandt
En heeft daer een Papegaeyken ^3. creghen,
Dat haer na zijn handt, gheset heeft seer vailliant.

Dat is den Cardinael Granvelle,
Die door haer Mandaet ^6., ghesonden heeft tPlaccaet
Datmen niet meer Godts woort vertelle,
De verbuerte staet, om te branden quaet.

Tis den Landtraedt ^9. ter ooren ghecomen,
Wouden uut goeden aert, tLandt niet hebben beswaert:
Maer hebben een Contract voor ghenomen,
So datmen onvervaert, heeft Gods woort verclaert.

Dit heeft verstaen van Parma de vrouwe,
Dat den Adel voort wou hebben met accoort
Dat elck sijn gheloof vry leven souwe,
En dat om Godes woort, soud niemant sijn vermoort.

Sy sey den Cardinael dEel ^17. travaille
Die song met eenen voos, als Papegaeyken boos,
Hy schold al den Adeldom voor Canaille,
Guyten en Boeven loos, hooch en leech altoos ^20..

+ No. 56. Naar A, reeds opgenomen in de druk van 1574 φ. Verder in alle andere, behalve S. V. Bij V.L. XXXV; Van Vloten I, 374.
Voor de tijd zie de aantekening bij vs. 121.

1. gheleghen: bevallen.

3. Papegaeyken. De papegaai was de gewone voorstelling van de aanhangers van de paus. Zie b.v. Politieke Refereynen, bl. 195.

6. door haer Mandaet: volgens haar opdracht.

9. Landtraet: Raad van State. Gedoeld wordt op de plannen van de partij van Oranje in de R. v. S., in 1564, die door Egmond aan de Koning zijn overgebracht. Met het Contract wordt het Compromissum bedoeld, dat wel niet van de R. v. S., maar toch van die partij wordt geacht te zijn uitgegaan.

17. d'Eel. F. G-H d'Edel; I en alle latere: dees. Misschien is de betekenis oorspronkelik eenvoudig = de hele travaille (de hele lastige kwestie), en heeft een latere drukker de opzettelik enigszins gebroken uitspraak niet begrijpende Eel met een hoofdletter gezet, denkende aan de Edelen van het Compromis. Canaille in vs. 20 ziet op het ontstaan van de naam Geuzen, want dat Granvelle, toen het Compromis gesloten werd, reeds vertrokken was, weet de dichter niet zo nauw, en ook daardoor is de gehele voorstelling verward.

20. altoos: evenzeer, zonder onderscheid.

[p. 124]

 

Sy werden te Hoof ontboden tsamen,

 

Daer sy oock seer heus, van herten Corragieus

 

Meest alle met mael ^23. en Palster ⁺ quamen,

 

Want Vive le Geus, was alsdoen haer Leus.

 

 

25

Daer heeft elck den Coninck trouw ghesworen, ^{25, 26:}

 

En dat al totter doot, oft goet te worden bloot:

 

Daerom soo creech tPapegaeyken thoren ^27.

 

Hy vlooch met haesten groot, al na den Paus sijn hoot ^28..

 

 

 

De Ghemeynte uut alle de Steden,

30

Hinghen den Adel aen, die wouden haer bystaen,

 

Om hout of steen niet meer aen te beden,

 

Men sachse ^32. oock seer saen, al ter neder slaen.

 

 

 

De Regente die creech veel gaven,

 

Datmen int openbaer, Gods woort sou preken daer:

35

De Geusen die wilden de Mis begraven,

 

Het viel de Papen swaer, liepen Madamme naer.

 

 

 

Sy gaven haer ghelt om sulcx te wreken, ³⁷

 

Alsulcken goet beghin, viel Madamme wel in:

 

Liet Kercken bouwen, en weder breken,

40

Al na der lieden sin, dies creech sy niet min.

 

 

 

Ghelt ende goet creech sy met hoopen,

 

Want zijt al toe liet, al watter is gheschiet:

 

Papou ^43. dit sach, ghinck na Roomen loopen,

 

Versweech daer sijn verdriet, het Papegaeyken niet.

 

 

45

Het Papegaeyken loos van natueren,

 

Die swoer met eenen Eedt, alsulcks te wreken wreet,

 

Haer ^47. Rijck en soude niet langhe dueren,

 

Hy sou haer maken reet, als Geusen gaen ghecleet.

 

 

 

Hy ghinck ras met den Paus doen te rade,

50

Maeckte Duckdalf ghemeyn, generael Capiteyn,

 

Om tNederlant te straffen met onghenade,

 

Beloefden hem seer reyn, daer Heer te sijn alleyn.

 

 

 

Dit is den Adel ghecomen ter ooren,

 

Veel vielen van tverbont, bysonder den Egmont,

55

Hy liet de Predicatie verstooren,

 

Ende daer de kercke stont, men haest een galghe vont.

23. mael: tas;

+ palster: stok, dus reeds als bedelaars uitgedost.

25, 26: En tout fidelles au roi, jusques a porter la besace.

27. thoren: verdriet.

28. hoot: hoofd.

32. se: de beelden.

37 vlg. Madame liet zich zowel door de ene als door de andere partij betalen.

43. Papou is de gewone scheldnaam van de geesteliken.

47. Haer: hen. Hij zou hen spoedig tot werkelike armen maken.

[p. 125]

 

Veel die te voren al Geusen waren,

 

Sachmen doen seer saen, draeyen als den Weerhaen:

 

Sy ghinghen haer onschult Madamme verclaren,

60

Sy ^60. hoorden haer vermaen, en lietse vry al gaen.

 

 

 

Oproer en twist was doen voor handen,

 

Want de Ghemeynte vry, woudender blyven by,

 

Dat Parma beloeft had de Nederlanden,

 

Dat om tgheloove bly, sou sijn gheen tyranny.

 

 

65

Sy meyndent wel met ghewelt te houden,

 

Oock een Marteken ^66. snel, met al sijn Apenspel,

 

Tscheen dat hijt van herten oock willen souden,

 

Maer twas den ouden rel ^68., hy deed dander ghequel.

 

 

 

Had hy te vooren Papou in hate, ^69–72.

70

Hy vermengde hem ras, met hen op tselve pas:

 

Hy meynde het sou hem wesen bate,

 

Maer certeyn ten was, al doen Papou ghenas. ^72.

 

 

 

De Prince die is uut het Landt ghereden

 

Met hem is onbeducht ^74., ontallick Volck ghevlucht:

75

Gods woort wert daer weer met voeten ghetreden

 

In steden en ghehucht, na Jan Papous ^76. ghenucht.

 

 

 

Den Duckdalba is int Lant ghecomen,

 

Veel Spaengiaerts ^78. bracht hy met, om die te maken vet

 

Madamme die heeft zijn coemste vernomen,

80

Sy heeft met haesten net, hem in haer plaets gheset.

 

 

 

Sy is al met de Proeye gaen drijven ^81.,

 

Want sy dacht eensaem, oft den Duckdalf vernaem,

 

Dat haren schat daer sou moeten blijven,

 

Het waer haer onbequaem, end ooc een groote blaem.

 

 

85

Den ^85. Duckdalbe die heeft gheboden,

 

Datmen de Goykens ^86. al, rasch weer oprechten sal,

 

En dienen oft eeren sijn vreemde Goden,

 

Van Gout oft Silver smal, alsoot Papou beval.

60. Sy is enkelv., slaat op Margaretha; haer = hun; vermaen: mededeling.

66. een Marteken: een aap. B-D. F-H. K lezen: den Guychelaer: Vermoedelik is ook hier Egmond bedoeld, verg. vs. 96.

68. rel: gezeur, geklets.

69–72. Dit koeplet ontbreekt in C. D. F-H. K.

72. Maar dat was geenszins het geval, toen de Papen er eenmaal weer bovenop waren.

74. onbeducht: waarlijk. Vgl. n^o 51, vs. 20.

76. Jan Papou: Jan of Heer Jan is een gewone naam voor de priesters. Verg bijv. de vroeger aangehaalde plaats uit de Byencorf: ‘waerom dat men Heer Jans tafel soo vroech dekt …. ende waerom dat Heer Jan aen de tafel somwijlen slaept’.

78. Spaengiaerts. I. J. L. M Specken.

81. drijven: snel heengaan.

85. Den. A Een, zeker niets dan een drukfout.

86. Goykens. B-D. F-H. K. CC. DD Beelden.

[p. 126]

 

Des Princen Sone den Graef van Bueren,

90

Deed hy al sonder vaer, uut Loven halen daer:

 

En deed hem te scheep na Spaengien vueren,

 

Hier quam int openbaar, sijn Tyrannije swaer.

 

 

 

Den Egmont wert ontboden te Hove,

 

Hy leyde oock ter ste, den Graef van Hoorne me:

95

Si werden ghevanghen, niet tharen love,

 

Want elck na rechter ze, als Huychelaer daer de.

 

 

 

Hier wert nu waer de Prophecyen,

 

Die de Prince cloeck, hem sey te Willebroeck: ^98.

 

Dat hy hem selfs sou brenghen int lyen,

100

Als hy deed int versoeck ^100., tVerbondt al in den hoeck.

 

 

 

Men sach haest bey de Graven ontlyven,

 

Oock Strael ^102. en Backerzeel, en dat sonder appeel:

 

De Batenborchsche cloeck van bedryve,

 

Oock al vernielen heel, Edelen een grooten deel.

 

 

105

Het sijn te recht niet dan Alfsche voeren ^105.,

 

Die hy daer noch bedrijft, en hem Gouverneur schrijft:

 

Want herbergh gheeft hy boeven en hoeren,

 

Maer die by Gods woort blijft, hy dagelijcx ontlijft.

 

 

 

Ghebannen heeft hy veel duysent lieden,

110

Met sinnen obstinaet, al na der Papen raet:

 

Moorden en branden zietmen gheschieden,

 

In gheen Cronijcke staet, van sulcken Tyran quaet.

 

 

 

Is dat recht bewaert des Conincks Landen?

 

Besiet ghylieden vroet, de deucht die ^114. hy u doet:

115

Het Thiende begheert hy van al u panden,

 

Madamme socht het goet, den Ducdalba ooc het bloet.

 

 

 

Scherpelijck doorsiet ghy Ondersaten,

 

Wat dat den oorspronck is, van dees ^118. verderffenis,

 

Oft niet den Paus is, met sijn Legaten:

120

Want eenen Coninc fris, soect sLants welvaert gewis?

98. Over het afscheid van Oranje en Egmond in deze tussen Brussel en Antwerpen liggende plaats, zie o.a. Hooft IV, 142.

100. deed int versoeck: trachtte te doen.

102. Strael: Anthonis van Stralen, burgemeester van Antwerpen. Over de andere hier genoemden zie bij n^o 32 en 23.

105. Alfsche voeren: de streken van een alf, boze geest, met een woordspeling met Alva, die meer voorkomt

114. die ontbreekt in A, drukfout, die reeds in B verbeterd is.

118. A des i. p. v. dees.

[p. 127]

 

Wilt u nu rasch ontlasten daeromme, ^121.

 

Den paus te sijn subieckt, al hout hy u suspect:

 

Hy soeckt niet dan der sielen verdomme,

 

En tlichaem hy perfeckt, tot alle boosheyt treckt.

 

 

125

Daerom wilt hem nu helpen raseren,

 

Want ghy siet hoe God werckt, die der Vorsten handt sterckt:

 

Om dAfgodische Natie te ruyneren,

 

Alsoomen nu aenmerckt, Ist nu niet wel gheclerckt? ^128:

 

 

 

Waer wil den Alf nu henen draven?

130

Papen ende Spangiaert, met al haer volck vermaert?

 

De Misse die wort int Vaechvier begraven:

 

Lof ⁺, Omganc ⁺, noch Bevaert, niet en worden gespaert.

 

 

 

Den Prins van Oraengien weest ghehoorsame:

 

Graef Lodewijc dEdel bloet, Godt geef hem nu voorspoet:

135

Sy sijn tot den Crijch nu seer bequame,

 

Die nu seer woeden doet, dAlfs Tyranny verwoet.

CORNELIS VAN DAMME.

121. De vier laatste koepletten ontbreken in B-D. F-H. K. Er is iets voor te zeggen, dat ze eerst later, in 1572, zouden zijn bijgevoegd; de toon is verschillend en de inhoud past ook niet geheel bij het voorgaande. De aansporing in het laatste koeplet slaat dan op de beraamde twede inval van Oranje. Op de eerste kan het niet doelen om de vermelding van de tiende penning in vs. 115. Bewezen is echter allerminst, dat het oorspronkelike lied met vs. 120 eindigde. Een kleine aanwijzing, dat het lied niet van vroeger dan 1572 is, ligt daarin, dat de dichter in het begin van het gedicht zich in de andere geschiedenis vergist, bijv. in de tijd van het vertrek van Granvelle en in het ontstaan van de naam Geuzen. Daarom heb ik het gedicht op 1572 moeten plaatsen.

128: Is het nu niet voordelig geestelike te zijn? Of: Is dat niet de goede manier om de geesteliken te behandelen?

+ Lof: de plechtige aanbidding van het heilig sacrament;

+ omganc: processie.