Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 118

[p. 775]

Lieve Scheer / Martelaar met camera

Willy Lauwens komt, na Het vuur van de trots, Zing zacht zanger en De vuile angst, voor de vierde maal op het literaire podium met een prozabundel Verrek martelaar (uitg. Nijgh & Van Ditmar, Rotterdam). Ik zeg opzettelijk ‘prozabundel’, omdat ik er een beetje last mee heb de gekozen stukken onder een zelfde noemer te plaatsen. Novellen zijn het niet; daarvoor zijn ze te los, er is geen hoofdlijn op het gebied van de actie. Met het cursiefje hebben ze de communicatieve, licht-weemoedige, licht-ironiserende toon gemeen alsook het observerende standpunt (expliciet aangebracht in voortdurend herhaalde hoofdzinnetjes zoals ‘Ik keek...’, ‘ik zag...’, ‘ik merkte...’); voor een cursiefje zijn de geboden brokken proza echter te lang (50 pp., 10, 30, 20 en 10 pp.) en ze missen de puntige afronding die het genre eigen is. Kortverhalen dan? Daarvoor is het standpunt te observerend en te distant en is het spanningsingrediënt te mager. Schetsen zijn het, ja, een beetje op zijn Hildebrands, los van structuur, met in het midden, al of niet expliciet, een ik-auteur die met zijn objectiverende camera een kleine mensengemeenschap op de ironisch-gevoelige plaat brengt.

Nu eens is die gemeenschap de familiale kring, moeder, dochter en minnaar, geconfronteerd met een vader dronkaard (Lied uit de steenbakkerijen; de titel is nogal vreemd gekozen), of we vertoeven in gezelschap van een ouderwordende Paps die, op aandringen van zijn drie kinderen, gezellig begint te kouten over zijn peter die als moordenaar terechtgesteld werd (Namiddagje bij Paps). Dan weer is het een werkkamp van gedeporteerden tijdens Wereldoorlog II, met alle gewoonmenselijke dingen eromheen (Berlijns grijs). In De verdrukkers van de jeugd zien we een drietal verpleegstertjes, kostschoolachtig in hun vrijheid beknot door oudere bewakende jaloerse nonnen met overste. Oranje maan is een reeks flarden van een broer en zijn tweelingzus, die elk op hun beurt door een hallucinante schizofrene werkelijkheid worden gegrepen.

De langste brok van het boek is echter de eerste, Bittere kleur die mij tooit, waar een jong auteur en zijn geliefde zich bewegen op de achtergrond van een literair kliekje pedanten, narcisten, snobs en elleboogwerkers. Deze mekaar ophemelende en beknibbelende vogels van diverse pluimage worden

[p. 776]

dan gemixt met feiten en helden uit de wielerkunst. De contrastwerking tussen die niet bij elkaar passende werelden, werpt - het spreekt vanzelf - een vernietigend licht op beide, vooral wanneer we beide dan nog opgenomen en ingebed zien in een kleurig stukje Antwerps leven, compleet met tram en alles.

Erg grappig zijn de namen uit het kunstminnende milieu: Henri-Maria Palabora, Tijger de la Lune, Jozef de Schepper, Rob Fonkelkind, Willem Anders, café De Engel. Een enkele naam uit de realiteit zoals die van René Gysen wekt een vermoeden dat de auteur hier een verhaal à clef heeft geschreven (wie 't schoentje past trekke het aan); de bijnamen en hun al lusies zijn net voldoende ingedijkt om de schets niet in opzettelijkheid en moralisering te laten verlopen. Bittere kleur die mij tooit zou wel autobiografisch kunnen zijn, misschien ook niet. De aanhef ligt een beetje in die richting: ‘Mijn manuscripten kwamen steeds trouw terug. Soms waren zij wit, soms geel, dan weer roze of groen: altijd kwamen zij met hoogachting in mijn brievenbus terug wegens overladen programma's en dergelijke.’ Na zulke uitlating begrijpt de lezer wellicht hoe de titel voor deze bundel Verrek martelaar een antwoord van ironische zelfspot is vanwege iemand die geen erkenning vond. Heeft W. Lauwens die erkenning verdiend? Ik denk van wel. De auteur kan sfeer scheppen binnen in een scherp getekend maatschappelijk kringetje. Hij heeft een heel speciale soort droge humor en een korte ontnuchterde zinsbouw die daarbij past, en hij weet een fijne vleug menselijkheid te halen uit kleine dingen. Zo bijv. ‘'s Avonds dwaalden wij weer urenlang hand in hand door de straten van Antwerpen. Toen ik merkte dat men in het vijvertje voor het standbeeld van Hendrik Conscience die zijn volk had leren lezen, goudvissen had gezet, glimlachte ik stil.’ (p. 11)

Misschien is aan deze objectiverende zintuiglijke aandacht en overgave (‘ik zag’, ‘ik merkte’, ‘ik hoorde’) het fragmentarische karakter van deze kunst te wijten. De auteur maakt een reeks opnamen, met een haarfijne instelling van de lens, maar hij getroost zich de moeite niet om deze opnamen tot een vloeiend geheel te verwerken. Die gebrekkige structuur wordt trouwens eerlijk toegegeven in de hiaten op de bladspiegel. Dit soort onverklaarbare luiheid - of is het gebrek aan talent - stemt soms een beetje korzelig, vooral wanneer de tekst er onduidelijk bij wordt, wat herhaaldelijk gebeurt. Sommige personages komen helemaal niet uit de verf. Het verhaalstandpunt in Namiddagje bij Paps is bijv. heel troebel. Wie heeft hier de camera in handen? Welke ongenoemde en onzichtbare maar duidelijk voelbare toeschouwer woont de conversatie tussen Paps en de drie kinderen bij? Hetzelfde voor Lied uit de Steenbakkerijen; het verhaalstandpunt en het beroep

[p. 777]

op de sympathie vanwege de lezer blijft ergens in het midden van de vier geobserveerde personages zweven. Die wazigheid, dit gebrek aan identiteit van het vertellende ik, is heel typerend, ja misschien zelfs is het een psychologisch gedetermineerde karaktertrek van deze auteur. Ik denk hier dan vooral aan het laatste verhaal Oranje maan, waar dromen en fragmentjes van brieven vanwege de broer heel onduidelijk afwisselen met brieffragmenten vanwege de zus, terwijl de voorstelling van deze personages en ook van de andere die de tekst bevolken, heel gebrekkig is.

Wat me in Willy Lauwens vooral aantrekt is zijn goedmoedige en toch doodnuchtere, volkomen pretentieloze spot en zelfspot, de heel speciale toon die ergens ligt tussen het ‘Zing zacht zanger’ en het ‘Verrek martelaar’.