Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 109

[p. 298]

Afrikaanse poëzie
Jozef Deleu
‘Balans’ door Elisabeth Eybers

Toen ik verleden jaar de dichteres Elisabeth Eybers op haar flat in de Beethovenstraat te Amsterdam ging opzoeken, vertelde ze me, tussen veel stilzwijgen in, over haar toen nog te verschijnen bundel ‘Balans’^*. Bij het lezen van deze gedichten heb ik vaak, pijnlijk getroffen, terug moeten denken aan deze fijne en kwetsbare vrouw, voor wie het leven nooit zeer mild is geweest.

De balans die Elisabeth Eybers in deze bundel opmaakt, is die van geheel haar leven: ontgoocheling, vrijwel overal scherp uitgesproken, van een mens die veel heeft geloofd, gehoopt en wie weet, misschien zelfs té veel en vooral tevergeefs heeft bemind. Deze bijna vijftigjarige vrouw en moeder houdt van haar hart niet veel meer over dan wat scherven. Van de belijdenislyriek waarmee zij debuteerde, treffen wij nog slechts weinig sporen in ‘Balans’; tenzij de moraliserende, soms betogende verzen die hier en daar een gedicht ontsieren, als overblijfsels kunnen worden aangezien van haar jeugdenthousiasme of van haar streng-calvinistische opvoeding.

Reeds in haar voorlaatste bundel ‘Die helder halfjaar’ haalt het intellect het op het tomeloze hart en wordt haar vers zuiverder. In deze geleidelijke ontwikkeling is ‘Balans’, voorlopig althans, een volmaakt sluitstuk van haar steeds meer naar objectiviteit strevende levenshouding. Het intellect haalt het op het hart; het naakte woord op de versierde zegging; de bitter gekruide realiteit op een wereld waar geluk nog voor mogelijk wordt geacht.

Moederschap en liefde, het kind en de mysterieuze wording van het leven met de daaraan klevende dood, waren vroeger de themata van Eybers' poëzie. Thans wordt in ‘Balans’, na de ontgoochelende liefde, het eenzamer worden van de moeder die haar kinderen van zich weg voelt groeien, een evenwicht gezocht voor het ontredderde hart en het verdorrende vlees, in een wereld waar ook het geloof in de zin van het bestaan ineenstortte.

Sedert 1961 verblijft Elisabeth Eybers in Nederland. Haar poëzie

* ‘Balans’, gedigte deur Elisabeth Eybers, Uitgeverij Human en Rousseau, Kaapstad, 72 p.; voor Benelux: F. Meyers-Trefois, Pontstraat 50, Melle (Oost-Vl.) 135 F.

[p. 299]

is daardoor als het ware Nederlandser geworden en dit door het landschap en de dingen die ze langzaamaan in zich heeft opgenomen. Het gedicht ‘Twee kleuters in die Vondelpark’ is daarvan een treffend bewijs; daarom wil ik het geheel citeren:

‘Twee kleuters in die Vondelpark bly staan
'n klein oneindigheid lank hand-in-hand.

Smetloos geteken dryf die dubbelswaan:
gesplete hart van hals en dubbelhals,
geskulpte vlerk met dubbelvlerk teenaan,
geslote snawel deinserig vervals
met eenkant lug en water anderkant.

Versadig van die roerlose gesig
pluk hy - die seuntjie - plotseling aan haar hand
vir verdergaan, sleep haar tot ewewig
as sy nog strompelend omkyk na die swaan.

Verby die bome druis die straatrumoer.

Van skopfiets tot trapfiets gepromoveer,
bromfiets tot motor, sal hy konstateer
- die wiel sy ordeteken - dat hy lid
is van die kollektiewe Lilliput.

Maar sy sien webbe onderwater roer.

Miskien is dit die laaste dag van staar
en grondelose verwondering. Wat sou
hy, weerloos wordend, wees oor dertig jaar?
'n Saaklike barbaar, 'n fyn sadis,
'n doktrinêre Hollandse meneer?
En sy 'n druk slagvaardige mevrou
met 'n allure van dit-is-soos-dit-is?

Die swaan bly oor sy dubbelbeeld gekeer.’

(blz. 64-65)

Dit verblijf in Nederland heeft ongetwijfeld het moeilijke evenwicht hersteld na de breuk in het persoonlijke leven. Want deze ‘balans’ is er in de eerste plaats een van een mensenleven. De stroeve vrees van de dichteres zich te veel bloot te geven, heeft haar een niet altijd even gelukkige woordkeuze geïnspireerd. Het hermetisme van bepaalde gedichten

[p. 300]

is ook te wijten aan het kwistig gebruik van termen uit de wetenschap en de techniek en een uiterst sober aanwenden van het adjektief.

De onzekere levensbalans wordt, dank zij het woord én door het woord, mannelijk gedragen. Het woord is een laatste schuiloord, het ultieme wapen tegen de sombere uitzichtloosheid van een gekneusd bestaan. In het gedicht ‘Digter’ geeft de dichteres een geobjectiveerd beeld van haarzelf en de sleutel van haar poëzie, die, een produkt van de gehele mens, er ook een ontegensprekelijk beeld van moet zijn.

‘Sy woorde was 'n gruisreeën teen hul ruit,
'n skadelose tinkelende klag.
Eers het hul deur die raam geknik, gelag,
daarna hom ingelok en opgesluit,
lewend oorhandig aan die stipte wraak
van hoogtemeter, loodlyn, winkelhaak.

Met woorde, met geslepe woorde, kap
hy 'n klein tonnel om weer te ontsnap.’

In de poëtische produktie van Suid-Afrika en de Nederlanden zijn deze verzen uniek. Daarom juist zijn ze noch experimenteel, noch klassiek. Ze zijn poëzie en dat is genoeg.