De Boekenwereld. Jaargang 21

[p. 125]

De verzameling van Simon Emmering
J.F. Heijbroek

Simon Emmering achter zijn bureau in de zaak aan de Nieuwezijds Voorburgwal, 1989. (foto Martin van Thiel)

Ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van de Nederlandsche Vereeniging van Antiquaren verscheen in 1985 een boekje met vijftig afbeeldingen van boekverkopers, prenthandelaren en veilinghouders.¹ De uitgave is kennelijk in grote haast gemaakt, want de bijschriften zijn summier en van een titelpagina of een inleiding is geen sprake. Over de herkomst van de afbeeldingen wordt ook niets vermeld. Die blijken ontleend te zijn aan de privé-verzameling van één van de leden van de Vereeniging, de Amsterdamse antiquaar Simon Emmering (1914-1999), die toen nog zijn antiquariaat en prentenwinkel had op de hoek van de Nieuwezijds Voorburgwal en de Rosmarijnsteeg. Over zijn zaak en die van zijn vader is de afgelopen decennia al het een en ander gepubliceerd.² Over zijn privé-liefhebberij liet hij zich daarentegen maar zelden uit. Wel wisten veel collega's dat hij een belangrijke collectie over boeken en prenten bezat, maar alleen intimi werd een blik gegund in deze gestaag groeiende collectie. De verzameling bevond zich in het woonhuis aan het Johannes Vermeerplein 14, waar het grootste gedeelte werd bewaard in zijn studeerkamer op de eerste verdieping. Op de overloop en in een zijkamertje stonden de grote formaten. Verder hingen door het hele huis prenten en tekeningen uit zijn collectie. Het meest trots was hij op een tekening van een rondreizende prentverkoper door Jacob Perkois die beneden in de huiskamer hing en die in 1986/1987 het omslag van de derde jaargang van De Boekenwereld sierde.

Bij enkele museummedewerkers was de verzameling van Emmering al wat langer bekend. Voor de tentoonstelling Die Kunst des Lesens. Lesemöbel und Lesevorhalten vom Mittelalter bis zur Gegenwart, gehouden in 1985 in het Museum für Kunsthandwerk in Frankfurt, nam de toenmalige conservator van het museum, Eva-Maria Hanebutt-Benz, de verzameling van Emmering grondig door. Zij selecteerde maar liefst 37 bladen, ongeveer één zesde van alle catalogusnummers van de tentoonstelling.³

1 Het boekje heeft geen titelpagina. Op het omslag staat: Boekverkopers/Booksellers. Prenthandelaren/Print Dealers. Veilinghouders/Auctioneers, z.p. [1985], 54 p.

2 F.W. Kuyper, ‘Simon Emmering. Boek- en prenthandelaar’. In: De Boekenwereld 6(1990), p. 122-133; A.G. van der Steur, ‘Simon Emmering’. In: Nop Maas en F.W. Kuyper (red.), Offeren aan Mercurius en Minerva. Nederlandsche Vereeniging van Antiquaren 1935-1995, Amsterdam 1995, p. 73-87; J.F. Heijbroek, ‘Antiquariaat Emmering opgeheven’. In: De Boekenwereld 14(1997-1998), p. 157-158 en F.W. Kuyper, ‘Simon Emmering 1914-1999’. In: De Boekenwereld 16(1999-2000), p. 164-165.

3 Eva-Maria Hanebutt-Benz, Die Kunst des Lesens. Lesemöbel und Lesevorhalten vom Mittelalter bis zur Gegenwart, Frankfurt am Main (Museum für Kunsthandwerk) 1985.

[p. 126]

Jacob Perkois, Een rondreizende prentenkoopman, 1784. Zwart en rood krijt, pen en penseel, 275×193 mm

[p. 127]

De verzameling van Simon Emmering bestaat uit ca. 1750 losse afbeeldingen. De collectie bestrijkt ongeveer de volgende onderwerpen: boekverkopers en hun winkels of stalletjes, veilingbedrijven, rondreizende boek- en prentverkopers, kijkkasten, interieurs van openbare en particuliere bibliotheken, drukkerijen inclusief bijzondere drukpersen, lezende mannen, vrouwen of kinderen, portretten van boekhandelaars, adreskaarten van boek- en kunsthandels, naar prenten, tekeningen en schilderijen kijkende mensen, afbeeldingen van de geschiedenis van de diverse prentkundige procédés, boekbinders en hun instrumentarium en diverse affiches die betrekking hebben op het bovenstaande. Emmering bewaarde zijn collectie in speciaal voor dit doel vervaardigde portefeuilles. Veel bladen zijn voorzien van het door Lodewijk Houthakker ontworpen verzamelaarsmerk.

Behalve de losbladige afbeeldingen bezat Emmering ook een kleine collectie van zo'n ruim 350 boeken, artikelen en andere publicaties waarin ten minste één of meer afbeeldingen op zijn verzamelgebied waren opgenomen. Deze boeken zijn meestal voorzien van zijn exlibris, ontworpen door S.H. de Roos. Tot dit deel van de collectie behoren ook diverse naslagwerken en overdrukken.

Overal waar Emmering kwam, speurde hij naar aanwinsten voor zijn collectie. Verschillende handelaren hadden vaak al op voorhand iets voor hem klaarliggen. Naar eigen zeggen moest hij af en toe ‘stevig in de buidel tasten’ om een ontbrekend blad te pakken te krijgen. Bij veilinghuis Bubb Kuyper bracht Emmering in 1995 enkele lots met dubbele en beschadigde exemplaren uit zijn collectie onder de hamer.

Simon Emmering interesseerde zich voor alles wat met boeken, prenten, bibliotheken of het antiquariaat te maken had. Zo vernam hij dat prof. H. de la Fontaine Verwey bezig was met een studie over de geschiedenis van het Nederlandse antiquariaat. Zo'n boek wilde Emmering graag uitgeven. Op de mappen waarin de eerste, voorlopige versies van het boek waren opgeborgen, stond dan ook met grote letters emmering.

In 1998 en 1999 bezocht ik, samen met Ger Luijten, een aantal keren het huis aan het Johannes Vermeerplein. Wij bekeken onder het genot van een glas goede rode wijn grote delen van de verzameling en konden in 1998 het affiche De Hollandsche Revue door J.G. van Caspel voor het Rijksprentenkabinet kopen. Het aanplakbiljet was te zien op de tentoonstelling Rond 1900. Kunst op papier in Nederland.⁴ Ook verkocht Emmering enkele zeventiende-eeuwse prenten van geleerden en studenten in hun werkkamer. Wij vroegen hem toen of het

4 Cat. tent. Rond 1900. Kunst op papier in Nederland, Amsterdam (Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum) 15 januari-9 april 2000, nr. 67. Dit affiche sierde in 1991/1992 de achtste jaargang van De Boekenwereld.

[p. 128]

Johann Georg van Caspel, Affiche voor De Hollandsche Revue, 1898. Litho, 720×1065 mm

mogelijk was de hele verzameling of delen ervan in de toekomst in het Rijksprentenkabinet onder te brengen. Hoewel het idee hem aanstond, wilde hij de collectie in ieder geval tot zijn dood in huis hebben.

Na zijn overlijden is door de welwillendheid van de familie en de executeurs-testamentair, Erik Ariëns Kappers voor de prenten en Bob de Graaf voor de boeken, vrijwel de gehele collectie in het bezit gekomen van het Rijksprentenkabinet. Op de najaarsveiling van 2004 van Bubb Kuyper bleken nog enkele prenten en tekeningen uit de collectie Emmering te zijn ingebracht. Een tekening van een Haagse boekenmarkt door [W.B.] Th[olen] en een aquarel van een Japanse boekhandelaar, die ook afgebeeld stond in het boekje van de NVvA uit 1985, konden toegevoegd worden aan de collectie. In de tussentijd hadden er al meer toevoegingen plaatsgevonden. De verzameling - voorzover bekend de grootste in zijn soort - is daarmee een nieuw collectieonderdeel van het Rijksprentenkabinet geworden, dat de komende tijd nog regelmatig uitgebreid zal worden.

Om een indruk te krijgen hoe divers de collectie Emmering is, volgt hierna een selectie van enkele uiteenlopende voorbeelden uit zijn verzameling. De verzameling van Simon Emmering is volop in bewerking en daardoor nog niet toegankelijk. Tijdens de Antiquarenbeurs op 3-5 maart te Amsterdam (zie agenda) is een selectie uit de verzameling te zien.

[p. 129]

Anoniem, De profeet Jesaja, ca. 1500. Houtsnede, 137×118 mm

Anoniem, Leraar en leerling voor een boekenkast. Houtsnede, 83×78 mm. Opgenomen in: Gregor Reisch, Margarita philisophica, Strassburg 1512, uitgegeven door Joh. Grüninger

Richard Brichet, Lezende man in nachtgewaad bij een lessenaar, 1783. Ets, 223×157 mm. Opgenomen in: Joseph Franz Freiherr von Goez, Exercices d'Imagination de différentes Caractères et Formes Humaines, Augsburg 1784

[p. 130]

Etienne Joseph Daudet, Boekenmolen van Nicolas Grollier de Servière. Gravure, 210×160 mm. Opgenomen als afb. 85 in: Gaspard Grollier de Servière, Recueil d'ouvrages curieux de mathématique et de mécanique, ou déscription du cabinet de monsieur Nicolas de Servière, Lyon 1719

[p. 131]

Anoniem, Pocock's Reclining Patent Chair/Stoel met verstelbare rugleuning en voetenbank, en met een lessenaar. Ingekleurde ets, 144×233 mm. Opgenomen in: R. Ackermann, Repository of Arts, London 1813

[p. 132]

D. Sluyter naar Anthonie Jacobus van Wijngaerdt, ‘Tabletten of een boekenkastje met geborduurde randen’, ca. 1830/1840. Ingekleurde ets, 220×176 mm

[p. 133]

Anoniem, Boekenkast in de vorm van een secretaire. Ets en aquatint (ingekleurd), 237×140 mm. Opgenomen in: R. Ackermann, Repository of Arts, London 1822

[p. 134]

Twee boekjes uit de verzameling Emmering waarvan de titelprenten betrekking hebben op het colporteren van drukwerk

[p. 135]

Fondscatalogus van Nicolas de Fer, Parijs 1705. Gravure, 365×252 mm

[p. 136]

Johan Braakensiek, Boekomslag voor G. Holle, Met Pieter Pikmans het zeegat uit, uitgegeven bij Van Holkema & Warendorf © J. Braakensiek, Met Pieter Pikmans het zeegat uit, c/o Beeldrecht Amsterdam 2005.

[p. 137]

D.A. Bueno de Mesquita, Lezende jongen. Ets, 190×158 mm

[p. 138]

Félix Buhot, Les Salles d'Estampes en Province, 1887. Ets en aquatint, 227×153 mm

[p. 139]

Charles Aubry, Croquis lithographiques, 1822. Litho, 253×338 mm

Thomas Rowlandson, Een prentenveiling, 1788. Ets, 180×272 mm

[p. 140]

Vier adreskaarten van uiteenlopende beroepen: de boekbinder en boekverkoper J.C. Schoots van Capelle, de graveur N. van der Meer junior, A la teste noire - winkel voor onder meer papier, inkt en portefeuilles, en de kaart- en lettergraveerder A. Brouwer

[p. 141]

[p. 142]

Het zeldzame boekje van Octavius Kwarto, Schetsen en fragmenten, vóór en achter de toonbank, uit de nagelatene papieren van een ongelukkig boekverkoper, Amsterdam 1853

S. Jessurun de Mesquita, Lezende naakte vrouw, 1913. Houtsnede, 185×407 mm

[p. 143]

B.W. Wierink, Advertentie van de Amsterdamse steen- en boekdrukkerij Dieperink & Co in de catalogus van de Tentoonstelling van het boek, 1910. Litho, 252×190 mm