Ad Interim. Jaargang 2

[p. 286]

Constant van Wessem
Uit mijn journaal

Jan. 1940, laatste ontmoeting met Du Perron. Eddie du Perron in Café Riche (den Haag) ontmoet. Hij woont hier sinds December, in een pension, om studies te maken in het Rijksarchief over de familie Van Hogendorp, voor het tweede deel van ‘De Onzekeren’ (waarvan ‘Schandaal in Holland’ het eerste deel is). Gaat eind van de maand weer weg, naar Bergen.

Hoewel ik hem sinds zijn vertrek naar Indië (1936), toen hij in Haarlem afscheid van mij kwam nemen, niet meer had gezien, vond ik hem weinig veranderd, iets dikker en Indischer geworden, iets dunner in zijn haar, maar nog steeds met zijn gnuivend lachje en zijn welbespraaktheid. Mij vond hij echter magerder geworden.

Hij sprak over zijn boek (het handelt over Willem van Hogendorp) en over het derde deel, waarin hij de figuur zal teekenen van een man, die Napoleon een ‘secreet’ vond en hem dat ronduit durfde zeggen (Eddie hield van die crânerieën, temeer daar hij zelf Napoleon een ‘secreet’ vindt!). Hij sprak ook over mijn ‘Daendels’, hij had een mooi portret van hem in Indië gevonden, uit die jaren. Over Daendels en Nederburgh zei hij: ‘Heb je in je boek niet die scène gebruikt, waar Daendels alle papieren van Nederburgh over den grond smijt? Dat is mooi!’

Onder ons gesprek kwamen Ter Braak en Adriaan van der Veen binnen. Ter Braak had den avond tevoren een Duitsche voorstelling van Schiller's ‘Don Carlos’ gezien en hij deed het gebral van den speler van den titelrol na. Wij spraken over Multatuli en ik vertelde het verhaal over den zoon, toen deze leeraar in Gouda was

[p. 287]

en dat oud-burgemeester M. mij deed. Dat was naar aanleiding van het afscheid van ‘Edu’ van de H.B.S. te Gouda. Hij zou toen tot zijn leerlingen gezegd hebben: ‘Jullie denkt, dat het me spijt weg te gaan, maar ik ben blij, dat ik ga. En als ik later hoor, dat een van jullie een ongeluk heeft gekregen zal mij dat plezier doen -’. ‘De man was dus toch nog niet zóó'n nul’, vond Ter Braak.

Ten slotte bracht ik Eddie weg naar het Rijksarchief. Hij klaagde over zijn gezondheid, die achteruit ging. Hij had longontsteking gehad en ook zijn hart was niet goed. Op het Plein zei hij eensklaps: ‘Je moest den weg naar “Lessen in charleston” terug kunnen vinden’. En over ‘André en de slag bij Waterloo’ sprekend: ‘Dat moet je ook weer opnemen’.

Juni 1940. Vele dooden onder vrienden en bekenden. Otten kwam zeer tragisch om het leven. Hij had zich in den morgen van den 10den Mei van zijn woning in de Boschbesstraat (den Haag) per fiets naar een Bank in de middenstad begeven om wat geld te halen. Onderweg dacht hij aan een Oostenrijksche emigrantenfamilie, die in de Casuariestraat woonde, een kunstfotograaf en diens vrouw, die hij aanvankelijk had voortgeholpen en aldaar een onderdak bezorgd. Hij wilde hen moed gaan inspreken. Nog geen vijf minuten was hij in huis of het werd getroffen door een bom uit een Duitsch vliegtuig. Het geheele huis stortte in, de aanwezigen, ook Otten, onder het puin bedelvend. Eerst vier dagen later werd zijn lijk gevonden, nadat zijn vrouw reeds een advertentie in de dagbladen had laten zetten om hem op te sporen.¹⁾

Juni 1940. (Over de laatste dagen van Ter Braak). Een vriend vertelde mij het volgende:

1) Otten ontmoette ik nog vrij kort vóór de catastrophe in den Haag op straat, op de Groenmarkt. Hij zei: ‘Kom, ga mee een borrel pakken bij Dijers’. Het was al vrij laat in den namiddag, ik moest naar huis en zei hem dat ook. ‘Och, jullie hebt ook nooit tijd’, merkte hij op. Het is mij bijgebleven; had ik toen mijn tijd aan hem gegeven, het zou tenminste voor het laatst zijn geweest.
Otten heeft, fatalist als hij was, zijn eigen einde voorspeld. Op het diner ter gelegenheid van het jubileum van Cornelis Veth, najaar 1939, zei hij, over den oorlog sprekend: ‘Ik kan niet tegen het geluid van dat geschiet, ik weet, dat ik een bom op mijn hoofd krijg.’

[p. 288]

Ter Braak was in de oorlogsdagen zeer nerveus. Onder het telefoneeren liet hij soms den hoorn uit de hand vallen, excuseerde zich dan later, dat hij het gesprek afbrak. Aan vluchten heeft hij echter nooit gedacht, ook niet toen anderen, o.a. Gompers, de wijk namen, op marinevaartuigen en roodekruis-schepen. Hij had het gevoel op zijn post te moeten blijven. Eigenhandig hielp hij met een schop mee aan het opwerpen van een barricade in zijn straat (de Kraaienlaan in den Haag), een versperring uit straatsteenen, palen, aarde en tuinstoelen (ieder stond iets af; de parachutisten daalden in de buurt, bij Ockenburg) en was zeer trotsch op het resultaat, verdroeg daar geen grappen over. Toen de capitulatie bekend werd is hij des avonds naar bed gegaan en heeft vergif ingenomen; tijdens zijn slaap is hij gestorven²⁾. Vier dagen later was de Gestapo aan zijn huis: hij stond op de lijst! Hij was een bekend anti-fascist, had over de ‘boerenslimheid’ van Hitler geschreven en Rauschning vertaald.

2) Over de details van dit einde loopen de mededeelingen nogal uiteen. Ik heb echter niet de pretentie alreeds ‘chroniqueur’ te zijn.