Logo DBNL
Ora et labora (1903)

Ora et labora

(1903)–Herman Heijermans–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Derde bedrijf.

Zelfde Décor. Vroegmorgen.

Eerste tooneel.

Maaike, Akke, Froukje.
Maaike (door de schuurdeur binnentredend, kijkt nijdig naar de tafel, die Akke en Froukje hebben gereedgemaakt).
Akke.

Is 't zóo goeie, Maaike? 'k Hei ònze koppe ook meegebracht.

Maaike.

Goeie? Goeie! 't Mot wel.

Akke.

Vier manne en vijf vrouwe - die kenne nooit allemaal zitte.

Maaike.

't Is - 't is zonde voor de krentebolle, de kaas en de koffie.

Akke.

Nou - zònde...

Maaike.

Me kop staat 'r na om àndere d'r maag vol te pompe - As ze dood binne, koste ze nòg cente!... Dáar is geen geld voor geslage...

(tot Froukje)
Hei-je niks om hande?
(schuifelt de deur uit tot voor de plank, keert werom, blijft grommend voor een biljet staan)
Akke! Akke, hoor je nie!...

Akke
(buiten).

Ja dèn!

Maaike.

Lees d'r is op...

Akke.

Da's twéemaal, 't Lijk of-ie 't van buite wil leere... ‘Verkooping bij exxe - bij exxekùusie’...

Maaike.

Jawel - jawel - wat 'r ònder staat...

Akke...

Om vàttende de erf, de opstal en wijders al wat verder zel worden geveild as daar zijn een kaaspers, een karn met koperen hoep, harken, vorken, grijpen, een mestkruiwagen, een mesthoop, een stoeltjeklok, tafel, stoelen en hetgeen ten dage van de verkoop meer te voorschijn zel worden gebracht...

Maaike.

Hou maar op!

Akke.

Mot je de kondiesjes nog wete?

Maaike.

Nee! - Nou leer-ie hoe de groote vische - de kleine opvrete...

Akke.

Ja - die Tjerk is 'n gemeene rekel...

Maaike.

Gemeen? Hij is van 't sóort! As God rechtvaardig is, zel-die de koekoek nie meer hoore roepe! De schoelje - de schobbejak...

(keert wrokkend in huis terug - tot Froukje)...
'k Zou plat op de grond gaan zitte!

Froukje.

As je maar zeit...

Maaike.

As je maar zeit! As je maar zeit! Draai de prente weer om!...

(Froukje draait suffig de prenten om).
En trek de doek van de latafel - voorzichtig meid - je sleept de spulle meê!...

Akke.

Waarom is dat, Maaike?

Maaike
(kort).

Dat mòt as d'r 'n dooie is.

Akke.

Waarom?

Maaike.

Omdat 't mòt.

Akke. Zel 'k de doek van de spiegel neme?

Maaike.

Nee - dàt mag eerst van-avond - anders krijge we gauw 'n tweede dooie. Laat de klok maar weer loope - die heit Watze stil gezet.

Akke.

Most dat ook?

Maaike.
(grommend).

Ja - ja - dat ken je niet hebbe met 'n ljjk...

Akke
(de wijzers draaiend - terwijl de klok vroolijk slaat)...

Jessus wat vliege de ure!... Hoe laat zou 't weze? Pieng - Pieng - Pieng - Pieng - Pieng - nou is 't vijf - de morgenstond heit goud...

Maaike...

Heit ellende in z'n mond... Nou, zóó is 't goed - 'k krijg 'r koppijn van!

Akke.

't Is toch ommers veel later!

Maaike.

Doet 'r nie toe!

Akke.

Wat gek! Wat gek! De prente omdraaie - 'n doek voor de spiegel - de klok stilzette...

Maaike.

Toen mijn vader stierf most 't scheermes wel òmgekeerd worde opgehange - en me moeder ree bòven op de kist mee - ja, ja, diè is in 'n eikenhouten kist met handvatte begrave en nie - zoo as zij - in 'n platte van 't armbestuur!... Tóén had je 't begrafenisvolk motte zien! En de mènsche bij 't kerkhof toen de kist driemaal wier rondgedrage om de kerk...

Akke...

Driemaal? Waarom drièmaal?

Maaike.

Eenmaal voor de Vader, eenmaal voor de Zoon, eenmaal voor de Heilige Geest. En da's goed - dat hóórt zoo - as je verlost bin, mot de hémel gedacht worde - Merk-ie nou nie dat 't water overkookt, meid van niks, meid van ellende! Die houdt geen oog van 't leedgoed af! 't Is voor jóu niet gehaald, hoor!

Akke.

Snauw 'r zoo nie! - Ze heit venacht heelemaal nie geslape.

Maaike.

Nie geslape? Wat hei-je den uitgevoerd?

Froukje.

Bàng...

Maaike.

Bang?

Froukje.

Bang - van - van de wind - D'r heit - d'r heit zóo ies geweest -

(gebaart onnoozel).
Maaike.

O - is 't weer mis vandaag? Dat ken 'k nòu net hebbe...

Akke.

Ze heit me verteld dat ze bang is geworde van de wind en de regen

(angstig)
- enne dat Sjoukje in de kist met 'r vingers zóó heit gedaan...

Froukje

... De duvel sting an 't voetenend...

Maaike
(angstig)...

Sting?... Sting?...

(kwaadaardig)
Met je gekles, halleve gare! As de duvel pastoor wordt, ken jij koster weze!

Froukje.
(gejaagd-beangst)...

Om mijn te late slape met - met 'n dooie vlak bij - vlàk bij de bedstee..

Maaike.

Mot 'n dooie nie afgeleid worde, lummel? Leie Watze en ik 'r ook nie?

Froukje.
(hortend, op snikken af)...

Jullie leie wijjer - jullie konne d'r nie zien... ik - ik - ze heit d'r hand - d'r hand gezwaaid - toen bin 'k uit de bedstee gespronge - en - en bin in de schuur onder 't hooi gekrope

(droog-hijgend)
onder 't hooi - de hééle nacht...

Maaike
(ruw).

Dan mot-je maar nie bang weze... D'r was geen andre plaas. In de schuur kon niet - voor de ratte - As 't weer gebeurt zel 'k 'n kamer naastan late bijbouwe...

Akke.

Ik zou óok bang zijn geweest - toen

moeder gesturve was, lee 'k met me zussies onder de zakke te zwééte - en diè lee nòg dichter bij as hier, op twee stoele - twee dage en twee nachte voor de kist van 't armbestuur kwam...

Froukje.

En - èn - d'r heit zóó ies geweest... zóó ies...

Maaike.

Schei uit - of je krijgt 'n klap om je kop - halleve gek! jij zou make da'k vannacht geen oog dicht dee - Me zoon trekt 'r tusschen uit 's morges vroeg, zonder 'n sterveling gedag te zegge - me dochter - me dòchter - 'k gloof al z'n leve da-je nie van mijn bin...

(opstaand).
Snij de blokkies kaas nog maar is door, jij - bolle èn koffie èn kaas - met - met 'n explootaasie op de deur...
(opent 't raam).
Jeltje! Jeltje! Ze komme daalijk werom! Hoor-ie!

(sluit het raam).

Tweede tooneel.

De vorigen, Douwe.
Douwe
(van de vaartzijde, wijkt bij de deur terug, leest het biljet).

Wel verdomd!

(komt binnen).
Morge. - Is - is de boel losgekomme?

Maaike
(knikt).

Waar binne de andere? Bin jij alléén?...

Douwe.

'k Bin onderweg op 'n hobbelende kar gespronge. Je ken haast nie loope van de modder. Is d'r 'n deurwaarder geweest?

(zij knikt).
De vijftiende - dan hei-je nog tién dage tijd...

Maaike.

Al gave-ze 'n jaár - 't is 'r nie!

(een stilte - Akke neemt een ketel, gaat door de schuurdeur af. Froukje schuwt heen naar het schip).
Nog geen hálf uur was je weg of de vent kwam met twee getuige. 'n Explootaasie op de deùr en hier buike vulle met bolle, koffie en kaas. Ja, ze wìst wel wat ze dee, toen ze dood ging. Nou ze 'r niemeer is, doet ze nòg overlast...

Douwe.

Geen kwaad spreke van iemand, die nog geen uur in 'r graf leit...

Maaike.

Ik ruil met 'r.

Douwe.

Sjongen, sjongen, Maaike, as je pas de kluite op de planke heit gesmete, ruil je liever met zoo'n lekkere bol...

Maaike.

Nou! - Laat de krente 'r in, met je gepulk! Strakkies komt 'r 'n ander te zitte...

Douwe.

Daar doe 'k 't juist om, hahaha!

Maaike.

Hij làcht!

Douwe.

'k Wed dat je daalijk meelacht. - Daar hoor 'k iemand

(Froukje komt van het schip terug, gaat de schuur in).
O, ben jij 't? 'k Dacht dat de femilie werom kwam

(wil een pijp stoppen).
Maaike.
(vinnig).

Toe bljjf 'r af! As je gegete heit. 't Groeit me nie op me rug.

Douwe.

As je dàtte op de kermis kon vertoone, verdiende je zàkke vol - da's nog nooit gezien - tabak die op 'n rug groeit... Nou - ànder gezicht! Wielen wij samen ein liedje flaussen?...

Maaike
(grommend).

Jij most je schame - grappies verkoope in 'n sterfhuis! Ik - ik - lach nóóit meer, nóóit meer, vóór 'k in me kist leg!

Douwe.

Daar wed 'k tien bolle onder!

(een krent peuterend).
Nee, da's de láátste die 'k gap...! Ken je zwijge?

Maaike.

Vertel maar op!

Douwe.

Asjeblief! Je mot 't vooral vrindelijk vrage! Ik zeg: ken jij zwijge?

Maaike.

Joúw geheime! Kerel - zanik nie - schiet op!

Douwe.

Opschiete doe 'k alleen as 'k vlooie vang!... Duuzend tegen één - de cente komme d'r...

(Maaike staat vinnig op)...
Blijf nou zitte, mensch! Eeltje is 'r op uit, verdomd!

Maaike.

As iemand gek wordt, begint 't in z'n kop!

Douwe.

Dat zegge ze - maar je heit 'r tijd voor noodig - moeke! Eeltje is bezig handgeld op te strijke. Die wil na de West of de Oost...

Maaike
(verbluft-neerzittend).

Handgeld? - Hoeveel?

Douwe.

Driehonderd voor de West òf tweehonderd voor de Oost...

Maaike
(gebluft).

En krijgt-ie dat - krijgt ie dat dáálijk...?

Douwe.

As z'n pepiere in orde binne en as-ie goedgekeurd wordt...

Maaike...

Goedgekeurd?

Douwe.

En dat wòrdt-ie. Maar daarin zat 'm de kneep. Toen die weggong zee-die: Douwe, je hoù je bèk, want as 'k afgekeurd wor - hebbeze zich blij gemaakt met 'n dooie mosch. - Nou, 'k hèb 'm drie volle dage gehoue, maar nou de boel losgekomme is, nou d'r 'n pepier an de deur zit en de verkoop eerst over tien dage begint - nou docht 'k: doe 'm open. Bin je nie goed?

Maaike.

O, daar draait me hart van in me lijf rond.

Douwe.

Uit late draaie!

Maaike.

Driehonderd, zee je?

Douwe.

Driehonderd voor de West en tweehonderd voor de Oost...

Maaike
(verbaasd-verheugd).

Da's - da's vijfhonderd...

Douwe...

Je ken toch maar na één plaats gelijk gaan!

Maaike.

Dat - dat begrijp 'k nie...

Douwe.

La-we dan zegge: we hebbe kelonies in de Oost - da's dáár - en in de West - dat leit dáár. - Nou hebbe ze dáar èn dáar soldate noodig en nou geve ze an diè driehonderd - en an die tweehonderd.

Maaike
(verheugd).

Dan - dan zel Eeltje toch nie zoo stom zijn om daar na toe te gaan.

Douwe.

Dat hangt nie van hèm at - maar 'k zou zoo meene da-je met tweehonderd genoeg bin geholpe.

Maaike
(uitgelaten).

Tweehonderd, tweehonderd! -

(valsch)
O, die pestkop van 'n Tjerk, die 'r van deele mot! - Die duitedief! -
(lievig)
Steek-ie geen pijp op, Douwe?

Douwe.

'k Zel nog effen wachte, tot 'k me portie te pakke hei. - Denk 'r an: mond dicht - nièmand mag 't wete - want as ze 'm af keure...!

Maaike.

Afkeure! Afkeure! Ja, ze keure 'm

af! 't Is daar 'n koei met mond-en klauwzeer!... Driehonderd gulde! Driehonderd - as ze 'm na de Wèst sture....

Douwe.

Je bin 'm alleen voor zès jaar kwijt - as-die nie ziek wordt of....

Maaike.
(ongeduldig).

Ziek! Ziek!

(uitgelaten)
Driéhonderd...!

Douwe....

Twéé....

Maaike....
(kribbig).

Twee - twee - hij heit 'r lol in 'r de zegen van àf te neme!

Douwe.

Hahaha! En wiè heit je blij gemaakt?

Maaike
(vrindelijk).

Da's óók waar. Eet vast 'n bolle, jongen - je heit 't koud gehad.

Douwe.

Koud? 'k Drijf. D'r was 'n slagregen op 't kerkhof, nou! Néé - 'k zel toch maar op de andere wachte. Ze blijve wèl uit. 'n Geluk da'k 'n eind met de kar kon meerijje... 'k Bin benieuwd of-die vándáag nog komt. 't Wil wel is vijf dage dure. As-die afgekeurd is, zie je 'm in polletiek verschijne en anders zit-ie vòl blinkende knoope.

Maaike
(angstig).

Afgekeurd.... Dan - dan brengt-ie géén cente mee....

Maaike

Nee - geen rooie duit - en dan trekke we sámen na Moffeland....

Maaike

Dus as-die 't soldatepakkie au heit?...

Douwe....

Hèit-ie 'n schip vol geld, ken jij 't te weeke legge....

Maaike.

De goeie, goeie God geef dat-ze 'm na de West sture....

Douwe.

Ja. En dan is Hiddes meteen geholpe - Gisteravond, toen ze zoo blij ware dat de vaart open gekomme was, zóó gauw ope - niemand had 't gedacht - hebbe ze dooie visch met vischwater gevrete - Sytske lee in 'r kooi....

Maaike
(onrustig).

Hiddes geholpe?... Hiddes mètèen geholpe?...

Douwe.

Die krijgt vijftig guldes in èlk geval.

Maaike
(verbaasd).

Van wie?

Douwe.

Van 't handgeld....

Maaike
(heftig).

Vijftig guldes van mijn cente!... 'n Varken met 'n gouwe oorijzer! Vent, je bin dol!

Douwe.

Eeltje zeit 't, ik nie.

Maaike
(kwaadaardig).

Eeltje! Eeltje! Eeltje is godbeter 'n kwajongen! Omdat-ie 'n oogie op de meid heit, op de meid met d'r gezicht dat nie deugt, op de meid die geen manspersoon met rust laat! Wel ja! Daar mot-ie mee ankomme! Da's

ongehoord! Vijftig guldes van ònze cente....

Douwe.

Je hoef mijn nie an te vliege!

Maaike
(bijna huilend)....

Deele met Tjerk, die afzetter, en met Hiddes die armoedzaaier, die klaplooper! Telkes heit-ie hier plagge en zout gehaald, gisteravond nog voor z'n stinkende visch! As Eeltje dàt doet, as-ie zoo z'n ouwers, z'n ègen ouwers....

(huilt verwoed).
Douwe.

Hahaha! hahaha! Legge de cente al op tafel? En as-die in polletiek komt, zònder 't soldatepakkie? - Toe maar! - Bij 'n dood zwijn komt 't 'r op geen messteek op an! Troost je maar, moeke, Hiddes gaat vandaag vare....

Maaike.

Dan - dan -

(lachend)
Gaat - gaat Hiddes vare - O, góéie God wat loopt alles mee. - Je zel me nie geloove, maar an Watze z'n moeder zat òngeluk vast. Zoolang diè in huis was, liep alles tegen - en nou, en nou...

Derde tooneel.

Maaike, Douwe, Sytske.
Douwe.

Bin je weer bèter?

Sytske
(schudt dof 't hoofd)....

'k Most je zegge - dat 't ons spijt - maar we vare binnen

t hallef uur - we kenne geen leedgoed komme ete....

Maaike.

Nie komme ete? Heit 't zoo'n haast ineens?

Sytske.

De maan dee zoo raar vannacht, zeit vader - hij's bang da-we van nieuws invrieze - en we motte de schuit volle drie uur trekke nou de wind weer leit.

Douwe.

Mot je driè uur an mekaar in 't hennepzeel loope? Da's 'n hàrde trek in die regen.

Sytske.

Dat binne me moeder en ik gewend.

Maaike.

Nou maar - niet ete of wel ete -je portie krijg-ie mee. Hou je schort is op! Da's van je vader - da's van je moeder - da's van jou.

Sytske
(starend).

Dankie.

Maaike.

Wacht nou! Je blokkies kaas! - En hei-je nog zout genoeg?

(Sytske knikt zwijgend).
Bin je ziek geweest? Je ziet zoo wit meid!
(zij knikt).
Zel 'k 'n pakkie koffie inpakke?

Sytske.
(dof).

Nee - vanavond binne we in de stad - en in de stad hebbe we recht op onderstand bij de armvoogde - daar binne we ingeschreve....

Maaike.

Ik kom daar an boord, hoor!

Sytske.

Da's goed - da's heel goed

(gaat naar buiten).
Douwe.

Je ken 'r de donder op zegge - de meid denkt an niks as...

Sytske
(aarzelend terugkeerend)....

'k Wou nog vrage - 'k wou nog vrage - Nee, 'k wou niks vrage.

(Af).

Vierde tooneel.

Douwe, Maaike.
Douwe.

't Is beroerd.... Zès jaar....

Maaike.

Hoor! Watze heit wel zéven jaar om mijn gevreje!

Douwe.

Ware dat de vette of de magere!

Maaike
(blijerig)

Half om half, jongen.

Douwe.

Weet-je wat je nou doen most? 'n Steen tegen de buitendeur zette.

Maaike.

'n Steen tegen de buitendeur?

Douwe.

Watze kan ellek oogenblik met Sytze weromkeere en dan stoot-ie pardoes z'n neus tegen de explootatie.

Maaike.

Ja - as de deur òpenstaat - Stek

nou vast 'n pijp op

(naar buiten, opent de deur, plaatst er een steen tegen, gaat aan boord).

Vijfde tooneel.

Douwe, Sytze, Watze.
Douwe.

Je naam is nog nie in me mond bestorve! Bin je de hèi overgestoke?

Sytze.

't Is wat moois met jou! 'k Dacht gezamelijk uit - gezamelijk thuis.

Douwe.

As jij op 'n kar had kenne springe - ha-je zeker liever geloope!

Watze
(grommend).

Is 'r niemand?

Douwe.

Maaike is an boord bij Hiddes - die gaat vare.

Watze.

Zoo. Ga zitte, Sytze.

Sytze.

As je 'r niks tegen heit, nou Maaike 'r nie is, loop 'k effe thuis an - we blijve toch onder één dak.

(af door de schuurdeur).
Douwe.

Jij bin ook klesnat, hè?

Watze.

Nat tot op me hemd

(bukt bij deu vuurpot).
Hier - hier heit ze de laatste jare gezete.

Douwe.

Tja - één en tachentig - mooie leeftijd.

Watze
(bot).

Mot je nie zegge - de eerste tachentig binne de beste. Vroeger heit ze 't béter gehad - je had 't boelgoed bij me vader motte bijwone

(een stilte)
- 'k zit gedorie te rille

(staat op, smijt de schuurdeur open, kijkt in de schuur).
Douwe.

Wat kijk-ie?

Watze
(bot-grommend).

De heele boest leeg - de biete legge te rotte

(keert grommend naar den stoel bij het vuur terug)
.... Da'k zèlf nog de nek hei afgesneje

(begint in z'n zakdoek te huilen).
Douze.

Watze - Watze - 'n kèrel mot nie griene - om - om - 'n kóé....

Watze...

En me mòeder - die me moeder is....

Zesde tooneel.

Douwe, Watze, Akke, Froukje.
Akke.

Heit-ie 't geleze?

Douwe
(wenkt haar stil te zijn).
Akke.

Ze kwamme krek 'n hallef uur toe-je weg was, Watze. En afscheure mag nie.

Watze.

Wàt mag nie?

Akke.

't Afscheure - 'k Wou 't daalijk van de deur hale - maar....

Watze
(verschrikt).

Is - is - is de boel angeslage?

Akke.

Hèi-je dan nie 't pepier op de deur gezien?

Watze
(staat aarzelend op, gaat naar buiten, leest het biljet).
Douwe
(nijdig).

Jouw mond hangt jou in de slinger! Langtong!

Akke.

Zeg, stik nou - 't is 'n geheim as ze 't anplakke!

Douwe.

Ze moste jóú anplakke, kleskous!

Akke
(vinnig).

Mijn anplakke! Mijn...

Watze
(keert terug, loopt woest heen en weer. Akke angstig af).

Angeslage! Angeslage!

(razend)
Die.... die....

Douwe.

La-je hoofd maar nie hange - d'r komt uitkomst - 'k ken je nie zegge....

Watze.

Leuter nie an me kop!

(dreigend de vuist ballend)
'k Doe 'm 'n moord!
(hartstochtelijk)
Nou loop 'k met 't mes in me rug! De schobbejak! De schoelje! In de winter - in de winter uit de hut gezet - exxekuusie! - exxekuusie!

- me laaste grond, me grònd, me ongelukkige grònd onder me poote verkocht - en geen klauwe om 't vast te houe!...

Douwe
(troostend).

Nou! - 'n - 'n Stuivertje rolt soms zoo raar....

Watze
(hartstochtelijk).

As 'n roofdier hei 'k 'r op gezete - van me afbijtend - van me aftráppend

(snikkend en heftig gebarend)
Me rug is 'r krom op geworde - me hare grijs - me poote één bonk eelt - 'k Hei 'r op gezweet in de zomer, kou gelejen in de winter - 'k hei 'r Froukje d'r onvoldrage kind in begrave - Zestig jaar, zèstig jaar hei-'k 'r op gezwoegd en gesloofd - d'r is haast geen plekkie of 'r staat 'n voetstap van me - en nou, nou scheure ze 't tòch onder me uit, 't laaste, 't laaste!...
(kwaadaardig)
Hou je bek! Hou je bek! Die Tjerk - die Tjerk - die wòrg 'k - die breng 'k an z'n end - al krijg 'k levenslang!

Douwe.

Luister nou is - messchien....

Watze.

Messchien!... Messchien!

(uitbarstend)
Te óúd om daglooner te worde - te oud
(stoot een bord van tafel - kwaadaardig tot binnentredend Froukje)
Ruim op die boel! Binne jullie bezeten? Mot 'r hier gevrete en gezope worde

as 't dak op je hersens valt? Ruim op! Ruim op!...

Froukje
(schuw).

Groomoe is dood....

Watze.

Weg 'r mee!...

(tot Douwe)
Hou je bek, jij! Wat doe jij hier! We houe geen herberg!
(loopt grimmig op en neer)
Die verdommeling - die

(heftig af - door de schuurdeur).

Zevende tooneel.

Douwe, Froukje.
Douwe.

Kijk is waar die gaat!

Froukje.

Bij Sytze - om de hoek

(terug)
. Motte - motte de bolle?...

Douwe.

Welnee, meid! - Hei-je goed gekeke?

(zij knikt)
Ja - jíj bin te vertrouwe!

(Af door schuurdeur).

Achtste tooneel.

Froukje, Eelke.
Froukje
(loert hem achterna, kijkt door het voorvenster, hapt van een homp kaas, legt het restant neer, geeft een schrik-gil).
Eelke
(als koloniaal).

Hù - hù!

(knikt grinnekend).
Froukje
(gillend)

Moeder! Moeder!

Eelke.

Meid, schreeuw nie as 'n speenvarken! Zie je nie wie 'k bin?

Frankje
(dwazerig-lachend).

O! O!

(schuw)
Je heit - je heit 'n soldatepakkie an....

Eelke.

Ja! Is moeder 'r nie - en vader?...

Froukje
(vergenoegd-dwazerig).

Je heit - je heit -

(warhoofdig-gebarend)
je heit witte wante an....

Eelke.

Ja! Waar is vader?

Froukje.

Enne - enne - zoo'n ràre pet -

(kijkt hem mallig-bewonderend aan)
Enne je haar is geknipt....

Negende tooneel.

Sytske, de vorigen.
Sytske.

Je moeder vraagt, waarom-ie zoo schreeuwt? -

(ziet Eelke, wijkt achteruit)
Eelke
(salueerend).

Ik!

(tot Froukje)
Roep jij vader is!
(Froukje lacherig af.)
Zeg-ie niks?
(zij schudt wrokkig het hoofd).
'k Hei acht dage verlof....

Sytske.

Gaat mijn niet an.

Eelke
(vlamt op, bedwingt zich, neemt bankbil-
jetten uit zijn borstzak)....

Da's - da's voor jùllie....

Sytske
(onbeweeglijk).

Ik - ik - mot jouw cente niet....

Eelke
(grinnekend).

Zie je wel wàt je nie-mòt - één - en nòg een - vijftig guldes....

(zij beweegt niet)....
Meid!

(smijt het geld woest op de tafel).
Sytske
(dof).

'k Hei-je gezeid - dat 't uit is....

Eelke
(heftig

Uit!... Uit!... Dat mot jij is durve!...

Sytske
(opvlammend).

Durve! Denk-ie da'k voor jou....

(valsch lachend).
Ha-ha-ha! Je lijkt wel 'n aap in je pakkie!...

Eelke
(dreigend - zich bedwingend)....

Da's verdomd gemeen! - Ik me haaste om na 't garnezoen te gaan - haaste om te teekene - haaste om me te verkoope - haaste om gekeurd te worde - haaste terug - om mijn en jouw vader te helpe - jouw vader die zich van kant wou make - die zèlf hier gezeid heit da-je met bidde geen wèrk krijgt - en nou - nou lach jij me uit - da's vuil - da's me behandele as 'n hond in 'n kerk....

Sytske.

Gemeen is - gemeen is weg te loope - zès jaar - da's gemeen!

Eelke
(dof).

Zes jaar binne gauw genoeg om....

Sytske.

Ik - ik die niemand wat hei gezeid, omda'k dacht da-je 't niè zou doen, da-je halfweg werom zou keere, da-je afgekeurd zou worde - 'k weet zelf nie wa'k al nie geprakkizeerd heb

(heftig).
Smerige kerel! Vuile kerel! Vent van niks, niks!

Eelke
(bot).

Jij zou - jij zou gelijk hebbe as je met 'n kind zat - maar 'k hei nooit anders as fatsoenlijk met je gevreje

(grommend)
Geef de cente an je vader.

Sytske
(uitbarstend).

Hij gaat weg! Hij gaat weg! Die kerel laat me alleen - die schooier!... En ik die 'm zèlf achterna hei geloope....

Eelke.

Dat ha-je nie hoeve te doen - ik bin toujour gek op jou geweest. Hoor nou - 'k hei acht dage vrij - 'k blijf acht dage hier - de zorg van noù is gedaan - en - en 'k zel je schrijve....

Sytske.

Blijf van me af!

Eelke
(dof).

We hebbe toch nog àcht dage - àcht dage....

Sytske.

Ken me nie schele - wij vare binnen 't kwertier....

Eelke.

Vare jullie? Waar na toe?...

(Zij haalt wrokkig de schouders op).
Meid, maak me nie dol! 'k Wéét da-je me màg!

Sytske
(heftig).

En as! En as! Jij!... Jij...

(valt hem om z'n hals, jammert het uit).
Doe 't nie, Eeltje, Eeltje! In naam van God de Heer, doe 't nie - ik ken toch nie buiten je - je doe-me zoo de dampe an, Eeltje-lief!...

Eelke.

'k Ken toch nie deserteere - 'k hei geteekend....

Sytske
(hartstochtelijk).

As je wegloopt - loop 'k mee.... In de Oost schiete ze je dood - in de Oost wor je ziek! As je ga leet 'k geen jaar meer - en 'k bin zoo zot met je!....

Eelke.
(aarzelend)

'k Hei geteekend...

Sytske
(hem loslatend, kwaadaardig)....

Ga dan lamzak, ga dan kerel, ga dan - Jij bin nog geen knip voor je neus waard! 'k Bin màl da-'k om jou grien, om joù, om joù! Tien voor jou! Honderd voor jou, kreng! Beroerd kreng! 'k Bin blij da-we vare, lekker blij da-we hier van daan komme, lekker, lekker!...

Eelke.

Ruk uit, beest van 'n meid!

Sytske.

Ja - dat hoef jij me te zegge, jij....

(hij dreigt).
'k Bin bang voor je, hoor! Voor geen dozijn as jij!

(naar de deur).
Eelke
(dof).

Neem - neem de cente mee...

Sytske.

Dank-ie! Dank-ie voor je cènte!

(Af).

Tiende tooneel.

Eelke, Watze.
Watze
(in zich zelf gekeerd - verbaasd).

Bin jij - bin jij....

Eelke
(gedempt).

Ja.

Watze.

En je hei daar geen woord van gekikt....

Eelke.
(knoopt de uniformjas los, zonder z'n vader aan te kijken, legt norsch een pakje bankpapier op tafel).

Da's voor jullie....

Watze
(ongeloovig, op een afstand).

Is dat - is dat?...

(Eelke knikt. Hij stapt verdwaasd op 't geld toe, telt koortsachtig)
.... Tien en tien is twintig en véértig - véértig is zestig
(hijgend)
is zèstig - is zèstig!
(beeft, lachert verward)
en vijf en twintig is - is vijf en tachentig -
(houdt bevend op)
.... Is dat voor òns, voor ons?
(Eelke knikt dof).
En - en vijf en twintig is honderd

tien (uitgelaten) honderd tien! - èn - èn

(gebluft)
èn veertig is honderd vijftig
(uitgelaten-schreeuwend)
.... Honderd vijftig!
(aarzelend angstig).
Meen je - meen je 't wèrachtig: is dat - is dat....

Eelke
(bot).

Ja - 't handgeld....

Watze
(huilend)....

O God, jòngen, jongen

(zoent het papier)
Honderd vijftig! Honderd vijftig!
(telt vingervlug over)....
Tien - tien - veertig, vijfentwintig - vijfentwintig - veertig
(valt op een stoel, slaat uitgelaten de handen tegen de knieën, barst in lachen uit)
.... Die Tjerk, die verdomde Tjerk - en ik hei nog zeven en twintig en 'n halve gulden van de dooie koe - da's - da's honderd zeven en zeventig en 'n halve gulden! En magge we dat hóúe?

Eelke.

'k Hei 't ommers voor jùllie gedaan!

Watze
(opspringend en z'n hand schuddend).

Da's - da's - daar zel God je voor

(huilt opnieuw)
- En wat zie je d'r kranig uit
(een veegje van Eelke's uniform wrijvend).
Jij bin 'n engel - 'n engel -
(star kijkend)
En daar - daar legge nóg twéé
(verheugd)
nog twéé van vijf en twintig.... 't Is of 't pepiere regent!

Eelke.

Da's voor Hiddes....

Watze
(verwonderd).

Voor Hiddes?...

Eelke.

Die mot ook uit de zorg. 'k Màg de meid - da-weet je - ellek wat - en ellek is gelukkig....

Watze.

Ja, as je de meid màg - dan - dan zou 'k zelf - dat meen 'k - dan zou 'k zelf.... 't Valt bij hùllie ook nie in 'n kist zonder bodem... néé, néé. Maar - maar - as 'k jóu was - ik hei d'r geen geve over - 'k zeg 't ènkel in je èigen belang - as 'k jóu was, zou 'k met - met - tien - met vijftien volstaan. Je mot geld nie met koeie-ooge ankijke - 't is - 't is gauw genoeg op....

Eelke.

Ik hei niks noodig....

Watze.

Jij nie - maar - maar - as je 't nou voor òns tot twééhonderd rondmaakte - dan hou jij nòg zeven en twintig en 'n halve gulden, zeven en twintig en 'n halve gulden over....

Elfde tooneel.

Eelke, Watze, Maaike.
Maaike
(komt van de loopplank, zingt vergenoegd: ‘En dan zeg 'k me lieve Jan, geef me de...,’ stopt als zij door 't raampje Eelke ziet, giert het
uit)....

Hij heit 't pakkie an! Hij heit 't pakkie an!

(zoent hem).
O, o, wat ziet-ie d'r uit... wat ziet-ie d'r uit!
(verheugd).
Ga je na de Wèst?

Eelke.

Nee, na de Oost.

Maaike.

Da's jammer!

Watze.

Jammer!

(op z'n borst kloppend).
Ik hèi ze!

Maaike.

Geef ze mijn te beware - jij mot weer is in de herreberg terecht komme....

Watze
(uitbundig-lachend).

Honderd vijftig guldes an brandewijn met suiker! Ha-ha-ha! Ha-ha-ha!

Maaike
(verschrikt).

Hònderd - vìjftig!

(Watze en Eelke met argwaan bestarend).
Honderd vijftig? En voor de Oost krijg-ie ommers....

Eelke.

'k Hei vader al gezeid dat....

Maaike.
(kijverig)

Wou jij an Hiddes - an die klaplooper?...

(Eelke knikt)
. An! An!

(Ziet het geld op tafel, wil er zich op werpen - driftig legt Eelke er de hand op).
Eelke.

Blijf 'r af 't binne míjn cente!

Watze.

Ja - waar is waar - 't binne zijn cente!

Maaike.

Jouw cente! Jouw cente!

Eelke
(nijdig).

Maak geen hurrie om niks! 'k

Bin nie beneje de jare. - 'k Dacht da'k je al 'n héél plezier dee met dàt....

Watze.

Da's waar - da's waar....

Maaike
(valsch).

'n Heel plezier! 'n Heel plezier! Je mot 'm gelijk geve....

Eelke
(in ruzie-toon).

As 'k voor zès jaar weg mot - wil 'k 'r wàt van hebbe!

Maaike.

Vijftig guldes! Vijftig guldes! Geef ze àlles! Wel ja - geef ze de rest ook....

Watze
(nijdig).

Nou! Hou je mond maar weer!

Maaike
(vinnig).

Had jij liever op de koei gelet! Had jij liever de pale op Tjerk z'n grond late staan! Wie vraagt jou wat! Dat noem 'k gekkewerk - dat hiet 'k.... Je heit 'n slag van de meelzak gehad! Pas hebbe we 'n explootatie gekrege met Gòd weet wat 'n nièuwe koste - en hij - en hij smijt de cente in 'n varkestrog!...

Watze.

Ja - vijftig guldes is wel wat veel - voor vijftig guldes koop je makkelijk hokkelinge en vole.... Met vijf en twintig guldes zou 'k denke....

Maaike.

Vijf en twintig! Werom? Wie heit 'm gezoogd, Jeltje of ik!

(huilerig)
'n Zoon die z'n

eigen ouwers te kort doet.... 'n Zoon die vreemde mensche voortrekt....

(kwaadaardig)
Jij bin geen zoon....

Watze
(nijdig).

Je ziet toch dat-ie over geen stroo te bewege is!... Gelijk heit je moeder

(driftig)
, ja, gelijk! Dat is geen doen - nee, da's jongeswerk! Van elleke gulden één kwartje, vijf en twintig cente an dat vòlk! Dat schip heit te veel walhout! De kerel is te lui om 'n poot te verzette!

Maaike.

En de meid - de meid heit enkel spatten en gallen! Ze zel op je wàchte!...

Eelke
(driftig).

Moeder!...

Maaike
(heftig).

As je 'n cent, 'n cent an ze geeft.

Watze
(grimmig).

Wat donder - 't is òngehoord - Vijftig guldes - As 'k jou was - en 'k sting in joùw plaats - dan brandde 'k 't liever dàar in de pot as me ouwers 't vel over d'r oore te hale!

Twaalfde tooneel.

De vorigen, Hiddes, Jeltje.
Hiddes.

Wel, wel, wel. Bin jij soldaat geworde!

Jeltje.

Is dat Eeltje? Is dat....

Maaike
(bits).

Ja nou - 't is Eeltje! Je hei toch geen vuil in je ooge!

Jeltje.

Wat scheelt je? 'k Hei toch niks verkeerds gezeid....

Hiddes.

We komme gedag zegge....

Maaike
(vinnig).

Goeie reis - gezondheid!

Hiddes.

En - en nogmaals bedankt voor wat je an ons....

Watze
(norsch).

Ja - ja....

Eelke
(met het geld in de hand - grommend)....

Hiddes - dat mot jij maar neme....

Hiddes
(op 'n afstand - verbaasd)....

Mot ik dat....

Eelke.

Da's jùllie portie.... En dat 'r zegen op mag ruste....

Jeltje
(angstig-ongeloovig).

Vijftig guldes!.... Vijftig guldes! Nee dàt mag nie....

Hiddes
(verlegen-lachend).

Nee, dat mag nie - je ouwers gaan voor....

Maaike.

Hoor je?

Watze.

Verdomd - jij bin 'n fassoenlijke kerel....

Eelke
(kort-nijdig).

Hou je 'r buiten! Me vader

en moeder hèi-'k driemaal zooveel gegeven, Hiddes. As 'k hei geteekend, hei-'k 't gedaan om jullie 'r àllemaal uit te redde - d'r staan takels en katrolle - en - en kleere van je in de lommerd! De zondagskleere van Sytske - de dekens van je bed - de...

Hiddes....

Ja - dat staat 'r allemaal -

(schuwlachend)
Dus jij wou - dus jij wou zóóveel cente an....

Jeltje.

Nee, dat màgge we niet....

Hiddes
(de hand uitstekend)....

As hij - as hij....

Maaike.

Armoedzaaier van 'n vent - troggelaar!...

Hiddes
(nijdig).

Wie troggelt 'r!...

Eelke
(heftig).

'k Zou in staat zijn wa'k jùllie gegeven hei werom te neme!...

Watze
(nijdig).

Werom te neme! Dàt wil 'k zien!

Maaike
(huilerig).

Vréémde voortrekke! Vréémde voortrekke! 'n Zak met cente wegsmijte!

(tot Jeltje)
Jjj met je zoetsappig gezicht! As-of ie nie wist! As-of 't geen afspraak was! 'k Bin toch al bij jùllie geweest om gedag te zegge! Wat kom-ie dan nog is hier! Blijf op je ongeluksschip!...

Jeltje.

Da's netjes - dat ha-je ons in 'n dichtgeknoopt zakkie motte brenge! Hebbe wij wat gevráágd?...

Hiddes.

Nee - nou kles je dinge die je nie bewijze ken - 't komt onverwacht - ònverwacht voor de schene. Daar doe 'k 'n eed op!

Eelke
(driftig met de vuist op tafel slaand)....

'k Had motte wete hoe-je je zou anstelle! Daar hèi-'k goddoome voor geteekend - zès jaar lang!

Maaike.

Had nie geteekend!

Eelke
(heftig).

Moeder! Jij bin nog nie waard....

Maaike
(huilerig).

Nou zie je! - Nou zie je! As we as honde op 't èige erf voor wat ons tòekomt vechte - tegen indringers - tegen judassen - ja judassen binne jullie! Judassen! Me zoon anhale om je zak te spekke!...

Hiddes.

Dat lieg-ie....

Maaike.

En zoo strakkies nog hei-'k de meid in me gekke goedheid bolle en kaas en koffie meegegeve....

Eelke.

Pak an, Jeltje -

(heftig)
pak an! 'k Doe 't voor - voor - voor je dochter - die 'k hoop werom te zien....

Jeltje
(angstig).

Nee - met zóóveel cente -

waarvoor 'k niks hei gedaan zou 'k me bezondige....

Eelke.

Jij dan - Hiddes - voor mijn rekening....

Hiddes.

Vijftig guldes - as je wat minder gaf.... Met - tien guldes bin 'k 'n heel end geholpe - hoef 'k nie bij de armvoogde an te kloppe.

Watze.

Nou hoor je! Nou zeit-ie 't zelf....

Dertiende tooneel.

De vorigen, Sytske.
Sytske.

Gedag Watze....

Watze.

Goeie reis - gezondheid.

Hiddes
(aarzelend).

Hij wil - hij wil vijftig guldes geve - maar tien, zeg 'k, is genog....

Sytske
(dof).

Wij neme niks an.... nee, nimmendal, vader!...

Hiddes.

Maar as....

Sytske
(heftig).

Geen cent - geen cent neem je an!

Jeltje.

Dat hei-'k ook gezeid....

Sytske.

Wij komme d'r zoo wel....

Hiddes.

Jawel.... maar tien....

Watze
(nijdig tot Hiddes).

As zij nou toch nie wille - wat sta jij dan te bedele....

Sytske
(heftig).

Wij bedele nie!

Hiddes.

Bedele? Nee me schip is nog nie àngeslage - ik heb geen pepier op me deur!

Watze.

Je schip nie angeslage! Je schip! Geen honderd cente schiet 'k 'r op!

Hiddes
(kwaadaardig).

Gelijk heit Tjerk gehad! Tjerk had jou....

Watze
(verwoed).

D'r uit! D'r uit! Mot jij in me èigen huis!...

Sytske
(kijvend).

Je eigen huis! Je eigen huis!...

Jeltje.

Nou - nou - late we gaan - allemaal twiste van de zorg - ìk neem 't nie kwalijk - ze heit ons ook góéd gedaan - dag Maaike....

Maaike.

Nee - ik geef je geen hand - ik la-me nie beleedige....

Eelke.

Sytske... kwaad of nie kwaad van mekaar....

(houdt haar het geld voor - zij staat beweegloos, draait zich om, gaat de hut uit).
Hiddes
(woest).

Tjerk heit.... Gedag! 'k Hoop jou nooit meer te zien....

Veertiende tooneel.

Watze, Maaike, Eelke, Sytze, Douwe, Akke, Froukje (in de hut), Hiddes, Jeltje, Sytske (buiten - bezig de touwen los te maken, de treklijn uit te rollen, de plank in te halen).
Maaike.

Nou hei-je ze leere kenne. Die kerel vindt dat Tjerk gelijk heit - en die meid - die meid zeit je nie-eens gedag.

Sytze..

Zie zoo - daar binne we - jessus - zit daar Eeltje?

Douwe.

Wat hei-'k gezeid? En werachtig - de bankies houdt-ie in z'n poote asof 't strooiavond is!

Maaike.

Ja, Sytze - da's 'n geluk - da's zoo goed as 'n erfenis.... Help is mee! Dan zitte we warmer.

(verzet de tafel naar den schouw; daarna tot Froukje en Akke).
Binne jullie daar óók? Schik maar bij - nee, we blijve met z'n zevene - jij hier Sytze - jij daar Froukje, kind - ja, nou mag-ie is schranse - gebeurt nie alle dag, wat?

Sytze.

Jammer, jammer dat z'n groomoeder 'm zóó nie gezien heit - ja, 't is 'n naargeestige begrafenis geweest in die regen - 'k hei nog

modder van 't graf an me zole... 'k Zou de doek voor de spiegel nou maar wegneme.

Maaike.

Nee, mag niet! - Hè - hè - 't is zonde om 't zegge as je leedgoed gaat ete, maar 'k hei in geen tijje zoo rustig gezete....

Watze
(nijdig).

D'r is van me homp kaas gevrete!

Maaike.

Dan hèi-je 't zelf gedaan! D'r was an geen van de hoekies 'n pùntje af....

Watze
(kwaadaardig).

D'r staat 'n bek met tande in! 'k Wil 'n gaaf stuk!

Maaike
(tot Froukje - lief).

O dat heit diè gedaan! Ondeugende meid - ondeugend nest - ha-je nie kenne wachte? Ruil maar gauw om. Hè - God wat 'n uitkomst! Ach - as die stakker - die zóóveel ellende heit bijgewoond - 't had kenne beleve.... Ja, neem maar 'n krentebolle, Froukje - en jij ook Sytze. - Je heit 't verdiend met 't waarneme van de bureplicht....

Watze.

Kom Eeltje! - Je koffie staat klaar....

Douwe
(opstaand).

Wel verduiveld!

(stoot het achterraampje open)
. Hiddes! Ga je vàre, Hiddes?

Hiddes
(op het schip).

Ja jongen, gedag!

Douwe.

Bedankt voor 't legies - Goeie reis! Gezondheid!

Eelke.

Sytske!

(Zij legt het hennepzeel om de borsten).
Sytske!

(Jeltje en Sytske zetten aan).
Hiddes.

Met 'n zetje! Hij zit hier nog vast. De boom zakt in de modder!...

Sytske
(op den grond inzakkend, wreed-luid schreiend)....

Ik ken niet! Ik ken niet!

Eelke
(driftig).

Je ziet toch, dat ze nie ken, Hiddes!...

Jeltje.

Wàt is dat nou? Alléen gaat 't nie....

(Sytske staat snikkend op, legt het hennepzeel wéér om de borsten, zet zich schrap. De lijn viert zachtjens weg).
Eelke.

Gedag - Gedag Sytske! - Sytske hóór je nie!...

(De trekkende vrouwen verdwijnen achter de hut over de eindlooze-grauwe heide - hij staart ze na, bonst het raam dicht, smakt op 'n stoel, smijt de biljetten tegen den grond, huilt in de handen. Watze klopt hem troostend op den schouder, raapt aarzlend de papiertjes op.
Katwijk-aan-Zee,

November-December, 1901.


Vorige Volgende