Logo DBNL
Ora et labora (1903)

Ora et labora

(1903)–Herman Heijermans–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Tweede bedrijf.

Zelfde Décor als voren. Late namiddag.

Eerste tooneel.

Akke, Sytske.
Akke (met een puts van àchter de hut, stapt op den ijsrand der vaart).
Sytske
(op het schip).

Denk 'r an, meid, 't is opengehakt.

Akke
(de puts over het ijs schuierend).

Nou, daar merk 'k nie véul van.

Sytske.

Van morrege nog heit vader 't gedaan.

Akke.

Nee hoor - 'k kom 'r niet deur. Jessus, jessus 't vriest 'n merakel. Hoe krijg 'k nou water?

Sytske.

Wacht - 'k kom bij je

(over de plank)
Probeer 't dáar is - Nee - je heìt gelijk. Da's gedorie stèrk. Van morrege lee de geul blank achter de schotse. De dooie bliek hei-'k zelf geschept.

Akke.

Daar zitte we mee.

Sytske.

Hei-je zoo'n haast?

Akke.

'k Mot de boel reddere. We hebbe 'r

nou driè an de mazele - ja, Boukje is òok mis.

Sytske.

Boukje oòk? - Pas maar op da-je zelf nie ga legge....

Akke.

Nee - ik ga nie legge - as ik legge ga - leit 't huishoue op z'n gat - ik bin de vrouw van me vader, hahaha! - Da's onnoozel, hè? Moeder heit voor wel heeter vure gestaan toen ze leefde - maar mazele is belazerd - je mot ze warrein houe en de bedsteje tochte as 'n zeef, je mot ze nie bij mekander late en je hei maar twee bedsteje met z'n àchte! Waarom bin jij niet meegereje na de stad?

Sytske.

Ja werom! - Omda-'k 'n oogie op ouwe Sjoukje zou houe - daar loopt 't langzaam mee af èn omdat moeder en ikke één paar schaatse sàmen hebbe. Ieder op één schaats da's as met twee voete in één kous, hahaha! - Of op 'n varkesribbetje! Hahaha!

Akke.

Jij neemt 't vroolijk op.... Kijk is in de regenton.

Sytske.

Da's toch één bonk ijs, uilekop! Ga maar - 'k zel je waarschouwe as vader werom is.

Tweede tooneel.

Sjoukje, Sytske, Eelke.
Sytske
(gaat de hut binnen, smijt een turf in den pot, licht een bedsteegordijntje op)....

Slaap-ie, moeke?

Sjoukje.

Nee, ikke slaap nie - ikke hei 't koud.

Sytske.

Ik ook.

Sjoukje.

Enne - enne 't stroo is zoo nàt geworde.. Wil jij de zakke - de zakke is instoppe an 't voetenend - me voete binne gloof 'k, bevrore.

Sytske
(trekt ouwe gonjezakken uit de bedstee, slaat ze uit, dekt 'r al pratend dicht)....

Dat zelle we hebbe. Nou zóó nat is 't stroo nie. Dat verbeel je je maar. Lekker, hè?

Sjoukje.

Maar die tocht door de rete.... Hou je hand 'r is bij....

Sytske.

Sjonges, sjonges da's wáar - bij ons op de schuit is alles potdicht. Mot je geen drinke?

Sjoukje.

Néé éé....

Sytske.

Je maak je toch nie bang?

Sjoukje.

Bang? De dood is niks - maar tòt de dood komme is wat - 'k Mag lijje dat Froukje gauw naast me kruipt - dan - dan voel 'k

de tocht zoo nie.... Ja, laat 't gordijn maar zakke - 'k hei niks noodig....

Eelke
(met schaatsen in de hand)....

Bin jij alleen hier?

Sytske
(stuursch).

As jij nie meetelt jà!

Eelke.

'k Hei doorgejekkerd omda'k je hebbe mot....

Sytske.

Sjonges - jij zweet 'r van! 't Zel wat weze - Hoor je, moeke, hij mot me

(hij wenkt haar mee naar buiten te gaan)
Nee - 'k zit best.
(Hij smijt z'n schaatsen driftig tegen den grond, kijkt haar dreigend aan, wenkt nog eens)
Kijk hem! Wat mot je van me? 't Is om te lache! An elleke vinger tien as jij. Hard tegen hard zeit de duvel.

Eelke
(gaat plomp aan tafel zitten)....

Jij bin 'n.... En as 'k niè na Duitschland ga....

Sytske.

Ga wèl na moffenland - ieder z'n smaak zei de mof en vrat vijge met mosterd!....

Eelke
(zacht).

Kreng! - Toe ga effen na buiten.

Sytske
(haalt onverschillig de schouders op, gaat hem voor)....

Nou! En wat mot jij?

Eelke.

'k Ken toch goddoome niet lulle as de ouwe ellek woord afluistert! - Duurt 't nog lang zoo?

Sytske.

As je maar zeit wàt!

Eelke.

Jouw koppe! Wat hei 'k jou gedaan?

Sytske.

Mijn gedaan? 'k Wou da-jij me met rust liet - jij hei me niks gedaan, vent.

Eelke
(dreigend)

As je 't met 'n ander anleit!...

Sytske.

En dan nog?

Eelke.

En dan nog!.... Gister stong je met Douwe te lache....

Sytske.

Dat lieg-ie! 'n Lekker dier, jouw vrind met z'n halve poot!.... Verdraaid, 'k bin zot da'k je uitleg geef. Vraag ik jou wat? 'k Bin 'n vrije meid!

Eelke.

Dat bin je nie!

Sytske.

Hoor hem! 'k Hei 'n vrijer noodig die in moffenland de meide achterna loopt!

Eelke.

Hei-'k hier dan te vrete?...

Sytske.

Mot je zellef wete.

Eelke.

Denk-ie da 'k voor me lol ga?

Sytske
(de schouders ophalend).

Nee, je gaat voor je verdriet.

Eelke.

Waar je cente krijgt rookt je schoorsteen.

Sytske.

Jij doe maar - dàg hoor!

(wil de plank over).
Eelke
(haar arm grijpend).

Sytske!...

Sytske.

Kerel, blijf van me af!

Eelke.

Je weet, krèng, da'k smoor op je bin! De laaste kermis hei-je zelf gezeid....

Sytske....

Da-weet 'k niemeer.

Eelke.

Je heit de duvel in da'k wegga!

Sytske.

Voor mijn part zie 'k je nooit werom!

Eelke
(driftig).

Zeg dat nòg is!

Sytske.

Hoe eerder je verkast hoe beter!

Elke.

Goed! Dat zel 'k in me oor knoope.

Sytske.

Best hoor! As je mijn maar geen oore an me kop naait! Ik la-me niet beliege!

(af naar de schuit).

Derde tooneel.

Eelke, Douwe.
Eelke (keert aarzlend in de hut terug, raapt z'n schaatsen op, hurkt bij het vuur).
Douwe
(bindt schaatsen af voor de deur, stapt binnen).

Waar hei jij 'm gesmeerd? 'k Dacht dat je erges in 'n bijt lee, hahaha! - Is daar wat te kijk?

Eelke
(grommend).

Nee.

Douwe
(glimlachend).

'k Zou toch meene - dat jij tusschen 't vuur en de braadpan zit....

Eelke.

De meid wil nie da'k na Duitschland trek....

Douwe.

Dacht 'k 't nie? As je niks had gezeid, wist 'k nòg dat 'r stront an de knikker was. Wat geeft trouwe as je sàmen vièr naakte bille meebrengt? Hongerlijje! Hongerlijje doen ze in Friesland genoeg.

Eelke.

Da's waar - Da's allemaal wàar - maar as 'k slaap, zie 'k 'r - as 'k ga zie 'k 'r....

Douwe.

Asjeblief! Zel 'k je is 'n raad geve, jong? Eerst cente verdiene - 'n heele zak cente - hier kenne ze best d'r eigen korste wel bijte - later zie je mekaar genoeg, méer as je lief is

(z'n mond in lach sparrend)
- later ga jij nèt zoo zitte, om 't wijf en de tien kindere nièt te zien....

Eelke.

Loop, malle donder!

Douwe.

Owie mijneer - We gaan strakkies smulle! - 'k Hei onderweg 'n pakkie tabak van twaalef cente, zes joodjes, 'n krentebol en 'n wittebol meegebracht - groote afscheidsvoorstelling! - nou bin 'k rùt

(tot Sjoukje in de bedstee)....
Lus je 'n snee krentebol, moeke?

Sjoukje
(drenserig)

Nee - nee - ikke hei 't koud - laat 't gordijn neer....

Eelke.

Is daar iemand?

Vierde tooneel.

De vorigen, Tjerk.
Tjerk.

Is je vader thuis?

Eelke.

Nee. Wat mot jij? - 'k Dacht dat jij lang begrave lee, man....

Tjerk.

As ze mijn begrave kom jij d'r naast.

Douwe.

Dan laat-ie je ommers geen rust in je kist, Tjerk. Hahaha, die vloekt zich!

Tjerk.

'k Wou dat je wijzer was - Hier binne de pepiere - de zaak is glad uitgeweze.... Nou vraag 'k voor 't laast fatsoendelijk of we accoord kenne make, anders leit de deurwaarder beslag.

Eelke.

Nou - dan gáne we d'r uit!

Tjerk.

Da's maklijk gezeid - ik wil jullie ongeluk nie.

Eelke.

Jij wil ons ongeluk nie? Jij die stinkt van de cente! En werom bin jij dan begonne?

Tjerk.

Ik bin nie begonne. Dat weet je wel beter. Niemand heit 'm gezeid an mijn pale te komme. En geen nacht gaat 'r voorbij of d'r worde plagge gestoke.... Ik ken 't nie helpe dat Watze achteruit is gegaan, dat 't paard lendevuur heit gekrege en de laaste koe is ge-

storve. Maar nou wóú 'k 't lappie. In mijn plaats zou jij 't ook wille - as je àl de grond an de vaart heit met net zoo'n lappie 'r tusschen - Vroeg of laat had-ie tòch bij me motte komme - al was 'r géén proces geweest - Ik ken 't uitzinge - hij niet. Ik zie wat in de grond nou de vaart 'r is gekomme....

Eelke.

En me vader zeit nee - voor de koste is-die de koe gaan verkoope.

Tjerk
(spottend).

'n Dooie koe!

Eelke.

'n Dooie koe brengt óók cente op.

Tjerk,

Lang nie genoeg!

Eelke.

Dan mot jij d'r ons maar uitzette - jij bin bang, hè, as de grond in veiling gaat - dat de armvoogde 't neme - en jij in je eigen neus bijt!.... Rechtuit, krom-om dan stoot je 'm niet, man.

Tjerk.

Daar zeg 'k nie nee op - ik hei belang da'k 't krijg - maar Watze is 't àltjid kwijt en met mijn ken-die cente spare - dan kon die hier blijve wone - 'k wil 't onderste nie uit de kan - voor vijftien gulden in 't jaar en vrij plagge steke

(een stilte).
Nou? Bin 'k de kwaaiste?

Eelke.

Dat zeg 'k niet....

Tjerk.

En dan doe 'k domenee meteen 'n plezier - die heit me van morrege geraje.

Eelke.

An de domenee hebbe we maling. Die bidt maar die geeft niet.

Douwe.

Ja, de beurs dicht en de hand an de hoed.

Tjerk.

Daar zeg 'k geen woord op. Dat mot ellek voor zich wete. Nou - nou - 'k zel nog drie dage wachte.

Eelke.

D'r komt nog wel 'n uur bij.

Tjerk.

Nee, zoo waar de Heer leeft - over drie dage leg 'k beslag. Zeg dat an Watze

(naar buiten).

Vijfde tooneel.

De vorigen, Maaike, Hiddes, Jeltje, Sytze.
Maaike
(met de andren van de vaart, de schaatsen in de hand).

Wat mot jij hier? Leelijke lazerbol van 'n vent! Duitedief! Kijk 'm loope!

Tjerk.

't Wordt tijd dat 'r 'n spinrag voor jouw bek groeit!

Maaike
(krijscherig).

Jij bin te vroeg van de galg gevallen, lamzak - je had me màn motte weze!

Tjerk.

Joúw man!.... Nee - nee - bij joù sneeuwt 't hondehaar

(af).

Zesde tooneel.

Eelke, Douwe, Maaike, Hiddes, Jeltje, Sytze.
Maaike.

As 'k 'm weer teugenkom zel 'k 'm teekene - die strooie kerel - die luizebos - die bloedzuiger!

Hiddes.

Nou gedag!

Maaike.

Kom d'r in.

Douwe.

Kom d'r in, Hiddes - 'k hei witte bolle meegebracht!

Hiddes.

Witte bolle?

Sytze.

Nee - 'k mot eerst na de kindere kijke.

Zevende tooneel.

Eelke, Douwe, Maaike, Jeltje, Hiddes, Sjoukje.
Jeltje.

Krente-bolle - witte bolle - da's - da's - 'n feest....

Maaike.

Is-die hier geweest, die rooie....

Eelke.
(schouder-ophalend)....

Nog is geklest van de grond - je schiet zoo niet op.

Sjoukje.

'k Hei zoo'n dorst - Drinke - drinke - drinke...

Maaike.

O, 'k bin weer thuis - wacht maar hoor!

Jeltje.

As ze nou dorst heit - zel van de koorts weze.

Maaike.

Van de koorts! Van de koorts! - Van-

nacht heit ze ons telkes wakker gehoue - Wat doe 'k 'r mee! - Ja, jij heit mooi knikke - dat duurt nou al twintig jare - 'k doe 't je over!

(Douwe laat de ouwe vrouw uit een kopje drinken)
En - gráag hoor - 'n mans moeder is geen moeder - 'k zel 'n kommetje thee zette - 't water kookt nog nie eens! - Toe blaas d'r is in!

(Eelke beweegt de blaasbalg).
Hiddes.

Me beene binne stijf van 't rijje - daar kenne me knieje nie tegen.

Douwe.

Stop 'n joodje, Hiddes.

Hiddes.

Mag 'k? Nou graag - 'k had me al angewend - ja, ja - op 'n leege pijp te zuige - da's - da's wel zoo goekoop....

Maaike
(de bollen uitpakkend).

Hier smijt 't pepier weg!

Douwe.

Ik zou je danke - da's 'n halve krant - daar ga 'k strakkies 't nieuws uit leze - nee hoor - wat jij Hiddes?

Hiddes.

As je leze ken dan hei-je gelijk - zòover hebbe wij 't niet gebracht -

(smullend-dampend)
Smaakt - smaakt bijster - As 'k de nagels van me teene had geschrapt - had 'k geen pijp kenne stoppe.

Maaike.

Hier hèi-je 'n kooltje vuur, Jeltje - pas op voor je rokke.

Jeltje.

Daar doe 'k me schoene bij uit - hè - hè - me voete ware as klompies - die rieme van de schaatse snijje je bloed af....

Eelke.

't Water kookt.

Douwe.

Wacht 'k zel Sijtske is roepe

(bij de deur)
Sytske! Sytske!

Achtste tooneel.

De vorigen, Sijtske.
Sytske.

Roep-ie?

Douwe.

We hebbe bolle! Krente-bolle!

Sytske.

Ik kom!

Jeltje
(knussig-babbelend).

As je nou denk dat vroeger in 't land - ieder z'n zilvere spulletjes had - z'n oorijzers, z'n snuifdoos, z'n knoope en God weet wat meer, om van gòuwe spulle nie te prate - dan is 't, zeg 'k, 'n wonder dat 't land nou roggebrood eet - en - dat 't 'n feest is as 'r witte bolle op tafel staan....

Maaike
(de thee op de test plaatsend).

Ja, 't is armoei geworde - al de cente komme in één hand....

Sytske
(binnentredend).

Gedag.

Jeltje.

Wat scheelt jou? Hei-jij gehuild?

Sytske.

Gehuild? Ikke? Nog nie as 'k dood leg! Nie hobbele, Douwe, dan kom 'k naast je zitte - d'r is toch niemand in de schuur? - anders gane we ondersteboven, hahaha! Hei jìj die bolle meegebracht?

Douwe.

Ja meid!

(op z'n zakken kloppend).
Maar nou stink 'k na cente as de duvel na citroen! Ik zie op geen honderd gulde zee de man, die in 't leege geldbakkie keek, hahaha!

Sytske.

Hahaha! Hij ziet op geen honderd gulde! De cente binne voor jou niet geslage! Hahaha!

Douwe.

Meid zit dan stil - 'k hei maar één poot om me vast te houe!

Hiddes.

Een poot?

Douwe.

An me linker mis 'k drie vingers - ja, kijk maar....

Maaike.

Mis jij drie vingers?

Douwe.

As kind bin 'k door 'n bunsing gebete - 'k stak me poot in 't hol....

Hiddes.

Da's stom genoeg - as je geen hond heit mot je 'n want om je pols binde.

Douwe.

Dank-ie hoor! Dat zeit-ie me nou,

hahaha! - nou 'k ze kwijt bin! - Zel jij nie liever op 't zondaarsbankie zitte?

Eelke.

'k Zit hier best.

Douwe.

Zoo? Kusse of oor-afsnijje maakt verschil, zee de meid, hahaha!

Maaike
(de brooden snijdend).

Sjonges wat zitte 'r 'n gate in de witte-bolle. De bakker heit 'r z'n wijt doorgejaagd! Ja, Jeltje help jij maar - nee, melk is d'r niet. Asjeblief!

Douwe.

Wohl bezankt - joefrau! - Houtzen Zie ook so van witze bolle?

Sytske.

Daar hei-je 'm weer met z'n Duitsch - al zat je nou in z'n mond te schoenlappe, zou je 'm nog niet verstaan!

Maaike.

Laa-je toch nie voor de mal houe, Sytske - zóo ken ik 't ook - Iek sprietsche ook Duis....

Douwe.....

Owie! Owie! Geve sie mièg 'n koppie zeê, sivoeplee!

Maaike.

jij bin 'n moef van liek mijn vessie Moetsen jij nog krenzebobbel? Maar botser heb 'k nie!

Douwe.

Ja gebe mièg og maar 'n schnee krenzebobbel.

Maaike.

Allemaal krenzebobbel! - Jij ook krenzebobbel?

Sytske.

Hahaha! Hahaha! 't Lijk wel of 'r 'n bobbel an je tong zit.

Jeltje.

Nie zoo lache - nie zoo lache - Sjoukje leit in de bedstee....

Maaike.

Diè slaapt as 'n os.

Hiddes
(bot-dampend).

En al lee Sjoukje 'r nie - dan mot je nog zoo'n spiktakel nie make. As 'r geen dag vrete meer an boord is, mot je nie lache asof je gekieteld wor.

Sytske.

Kom - we bikke hièr toch volop!

Jeltje.

Ja - ja - en overmorrege met 'n schuit die ingevrore leit?

Sytske.

Hongerlijje en zure gezichte daar win je wat mee!

Jeltje.

Daar win je niks mee - da's waar - maar àl te vroolijk is God verzoeke - Je mot nie lache op de late nacht en nie as ellende dichtbij is - nee, da's niè goed - da's nie goed.

Maaike.

Nee da's nie goed. En nou staat me meteen de bolle tegen.

Sytske.

Nou mijn nie!

Maaike.

Misschien heit de dooie koe niks opgebracht. Watze is 'r van morrege mee weggereje en dan zou-die meteen bij 'n awwecaat anloope om raad.

Eelke.

Goed geld bij kwaad geld smijte! De duvel heit alle awwecate op z'n hand!.... Tjerk zou nog driè dage wachte en anders....

Maaike
(dof)...

En anders...

Hiddes....

Ja en ànders...

(een stilte).
Jeltje.

Ja - ja.

Negende tooneel.

De vorigen, Froukje.
Froukje.
(schuw voor zóóveel menschen).

Gedag...

(leunt àchter tegen Sjoukje's bedstee).
Douwe
(opstaand, geeft haar een snee brood)...

Daar. jij ook!

(keert in stilte naar zijn plaats terug).
Jeltje.

De dood mot rustig weze....

Douwe.

Da's verdomd vroolijk!

Jeltje.

Toen Pike dood lee in de roef - toen lachte ze haast, ja, ja - Sjoerd die keek lèelijk, die had te veel pijn gehad - maar Pike lee as 'n engel zoo, zoo, ja zoo làchend asof ze God-de-Heer en de engelen in de hemel zag - De dood - de dood

is beter as armoe - ja, ja - 'k bin in de roef van de Cornelis van twaalef kindere bevalle - en dan was 'k wel is hòndsch-ellendig as 'k in de kraam lee - en d'andre kindre hóórde as 'k van de weeje schreeuwde - 'n kind mòt 't niet hoore - dan vraagt-ie te veul - maar van de dertig jare da'k an boord hei geloefd met me man, hei 'k 't nooit zoo benauwd gehad as nóu, net nóu, nou 'k nog één kind hei en we nie wete - nie wete hoe de dag van morrege zijn zel - nee dat wète we niet - en 'k bin nou vijf en zessentig...

Hiddes
(kauwend op de betoogende pijp).

D'r gebeurt meer op de wereld as wij begrijpe. Werom, werom, vraag 'k alweer, trekke de zwaluwe en motte wij blijve? Wat heit de Heer, gedorie, voor met water en grond zoo hard as steen - wat hei-je an steen? Steen ken je nie vrete. Op steen groeit niks niks. Op steen ken je niet schippere. Ja, d'r staat geschreve bid en werk - bid en werk - maar al bid je dàge en weke, werk is 'r nie en werk komt 'r nie.

Eelke
(grommend in 't vuur starend).

Ik hei liever roggemeelkoek as 'n gebed.

Douwe.

En ik - ik hei in geen jàre achter me pet gekeke!

Maaike.

Dat hoef je nie met zoo'n lol te zegge. 't Is netjes!

Hiddes.

Nee met geloof mot je niet spòtte....

Eelke.

Geloof! Moeder gelooft 't zelfde as ik. Vleesch is beter as beene. Ach kom, moeke, la-je uitlache! Wanneer bin je 't laast in de kerk geweest?

Maaike.

'k Hei geen kleere om na de kerk te gaan - zoo binne d'r honderd! En dat wéét domenee...

Douwe.

Nou as diè 't weet!... 't Land vloeit over van mellek en honing zeit-ie - en - z'n vrouw bakt waterpannekoeke in olie!...

Jeltje.

We motte beruste, beruste tot de dood...

Eelke.

Beruste? Beruste! Wie zeit dat?

Hiddes.

Dat heit onze lieve Heer Jezus gezeid... Jezus die voor ons an 't kruis gesturve... en geleje heit...

Eelke
(norsch den vuurpot toesprekend)...

Voor òns an 't kruis gesturve? - Hoe lang heit dat an 't kruis geduurd? Ommers geen dàg - Welnee ommen geen dag! En jullie en ik? - 't Kruis - 't Kruis - 't lijkt 'n vracht as je d'r van hoort - maar dag in, dag uit werke tot je neervalt - às je werk krijge ken - motte Douwe en ik nie na Duitsch-land gaan loope? - werke van af dat de zon opkomt, tot-ie geen licht meer geeft - werke ènkel om te

vréte zoo as wij in de vene hebbe gedaan, da'k me klauwe van moeheid niemeer verzette kon - dát duurt lànger as 'n dag - langer as twéé dage - dat duurt tot je voor goed in mekaar leit - Née, die an 't kruis gesturreve is, heit 't niè zoo hard gehad as wij en duuzende, duuzende in 't land - Die heit nóóit zoo gezete as jij, Hiddes, of as jij Jeltje, of as jij moeke... Die is nooit in de vene geweest - die heit niè gelege as Sjoukje om langzaam in de bedstee te krippeere, - die heit niè in 't hennepzeel geloope om 'n schuit op 'n snikheete dag te trekke...

(een stilte).
Maaike
(kijverig).

Je most je ooge uit je kop schame om zóó te klesse.

Jeltje
(angstig).

Nee - jij mag de zoon van God nie met arme mensche gelijk stelle.

Hiddes
(bot).

Dat mag nie, nee - maar, maar de waarheid leit in 't midden - ik hei d'r in de laaste dage wel is an gedacht, om 'n pot met kooltjes vuur in 't roefie te zette en de naje dicht te stoppe en zoo slape te gaan - dan komt 'r geen morge...

Maaike.

Zijn al jouw zinne op de loop?

Jeltje.

Ja, daar heit-ie al twéémaal over gesproke...

Maaike.

En laat jìj 'm zoo kùlle?

Jeltje.

Ik? Wat mot ikke zegge? Hij is zeventig, ikke vijf en zessentig - we hebbe àlles samen gedaan - enne - enne as 't mòt - as 't mòt...

Douwe.

Je van kant make! 'k Stal net zoo lief!

Jeltje.

De armste stele niet...

Hiddes.

Nee, stele is nie goed. Stele doet 'n man die drinkt en dan nog: as d'r geen heelders voor de steelders ware, konde ze geen plak vinde...

Sytske.

Vader met z'n kooltjes vuur!... As je mijn maar eerst waarschouwt - ik doe nie mee! - Geef mijn 'n snee brood - Kooltjes vuur - kooltjes vuur, hahaha! 'k Vast net zoo lief 'n volle week!

Tiende tooneel.

De vorigen. Akke. Sytze.
Akke.

Wat 'n volte - wie zitte d'r allemaal?

Douwe.

Dag Aachie van Enkhuuzen!

Maaike.

Je komt van pas hoor! Hier! Die daar heit nie veel vel op z'n ribbe maar heit toch getricteerd.

Sytze
(die 'n puts voor de deur heeft gezet).

Een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht. Dan ken negen d'r nog wel bij!

Maaike
(hem een snee krentebrood toestekend).

Gaan de kindren beter? Jij ben zoo in je sas!

Sytse.

Beter? Da-weet 'k nie. Maar as 'k krentebolle vreet, wordt 't toch zeker nie slechter!

Maaike.

Hei-je de dokter gehaald?

Sytze.

De dokter! As iemand vijftig jare is mot-ie z'n eigen dokter, z'n eigen domenee, z'n eigen awwekaat zijn....

Akke.

Nou, Boukje heit erge koorts...

Jeltje.

Warm houe... Zweete... Mazele is niks...

Hiddes.

Mazele krijge al de kindere. Nimmendal.

Sytske.

't Wordt 'n feest hier - d'r ken niemand meer bij - Zelle we niet wat zinge? - 't Is haast schemer.

Froukje
('n mep brood in de hand, suf-leunend tegen de bedstee, zet klagend-onnoozel in)
 
Wil U, O God! mijn dank betalen...
 
U prijzen in mijn avondlied,
 
Het zonlicht moge nederdalen,
 
Maar Gij, mijn Licht, begeeft mij niet.
 
Gij woudt....

(Gez. 180. - Wijze gez. 9).

(Douwe zit lachend; Eelke kijkt in den vuurpot; Sytske, Sytze, Jeltje, Maaike, Hiddes en Akke vallen bij den twééden regel in.)

Elfde tooneel.

Watze. De vorigen.
Watze
(beschonken, stommelt aan de deur)...

Goed zoo... Goed zoo...

(zingt alleen)...
Gij woudt mij met uw gunst omringen...

Maaike
(kwaadaartiig).

Wel allemachtig!

Douwe
(vroolijk).

'k Geloof dat-ie 'n sneedje in z'n oor heit.

Sytze.

'n Sneedje? Hahaha! Hij is zoo lazeres dat-ie geen prùt ken zegge...

Maaike.

Waar binne de cente? Waar binne de cente, kerel!

Watze
(rijksdaalders in z'n zak rinkelend, vroolijk).

De cente, hahaha! Hoeveul mot je hebbe - hóéveul mot je - mot je - Ik - ik tricteer hullie allemaal, allemaal...

Hiddes.

Nou - hij heit wèl de koorts in z'n teene...

Watze.

Alles komt terech - alles komt terech...

Maaike.

Behalve de cente die jij verzope heit!... Geef op - wat hei-je over?

Eelke.

Da's sterk - 'k heb vader nog nooit dronken gezien...

Sytske.

Nee - hij lùst geen jenever.

Watze.
(idiooterig-lachend en blerrend)...

‘Heelemaal alleen! Heelemaal alleen! Heelemaal alleen!’....

Maaike
(hem woest schuddend).

Geef op! Versta je me niet!

Watze
(dof-dreigend)...

As je, goddoome... As jij wat van me mot - jij ben bekend hoor - jij ben... jij ben...

(wankelt - plompt op Maaike's stoel).
Hiddes....

Kom - wij deuge hier niet - laat 'm maar bijkomme

(af met Jeltje, Akke, Sytze - Froukje sluipt door de schuurdeur.

Twaalfde tooneel.

Watze, Maaike, Eelke, Douwe, Sytske, Sjoukje.
Eelke.

Vader!

Maaike.

't Is om de hare uit je kop te trekke - dat zwijn - die zuiplap die 't schrapsel uit de pot nie waard is. Haal 't dan nit z'n zak!

Eelke.

Zet toch nie zoo'n bek op! Hij 's toch nóóit bezope...

Maaike.

De cente van de koe! Zuipe van de láaste cente!

Eelke.

Ben je de koe kwijt, vader?

Watze
(afwezig).

Ik zeg nee - nee dat is née - want 't wil wel is weze - dat às je - dat às je...

Eelke.

D'r is geen woord met 'm te prate - laat 'm eerst uitslape...

Maaike
(heftig de armen op tafel stuttend).

Eerst uitslape! Leg de cente neer!

Watze
(soezerig-glimlachend het geld uit z'n zak grabbelend)...

Dat is voor jou - en dat is voor jou - en dat...

Maaike
(driftig de daalders tezaam hoopend en tellend).

...Da's vijf - da's tien - da's zestien... D'r mot meer weze

(huilend)
, D'r mot méer weze, sodemieter!...

Watze
(tam-grabbelend)...

En da's - da's honderd - da's volop duuzend....

Maaike...

Twintig - acht en twintig -

(drenserig-grienend)
...Die sodemieter - die smeerlap - wij die niet te vrete hebbe - en hij as 'n musch in 't zand
(hem schuddend)...
Hoeveel hei-je verzope!...

Watze
(genoeglijk).

Geef nòg 'n brandewijn met suiker - voor allemaal - voor allemaal

(barst in lachen uit)
- Da's sodejuus goed -
(harder-lachend)
- 'n oud wijf is 'n koolstronk - daar hei-je niks meer an, niks, niks...

Maaike
(schreeuwend.)

Wat heit de koe opgebracht?

Watze.

De koe... de koe... As-die de pof heit - mot je - mot je 'n end stroo wringe - en - en in z'n bek steke - dan - dan staat ze vanzelf

(nabootsend)
ù - ù - ù!

Sytske.

Ga slape, Watze - je bin bezope...

(wil hem ophelpen)
Watze
(kwaadaardig-afwerend)

Wat mot jij van me meid! - Wat bliksem! - Geef 'n brandewijn met - met suiker...

(tast pijnlijk naar z'n hoofd, veegt iets denkbeeldigs weg)
- en blijf van me kop
(opstaand en schreeuwend)
- blijf van me kop, van me kop!...

Douwe.

Ik zel wel helpe. - Zelle we d'r hiernaast nog een neme, Watze? Ik hou je vrij.

Watze
(inzakkend, wezenloos).

Ik - ik ken jou nie - Wie ben jij

(langzaam weer oplachend)
As-die - as-die op 'n turf gaat staan, ken-die 'n oud varken nog niet in 'r achterste kijke

(slaat van pret met de handen op de knieën).
Maaike
(heftig).

Dat zel die mòrgen bezure! Nog drie dage heit Tjerk gezeid en acht en twintig gulde as d'r over de vijftig motte weze

(dreigend)
... Kerel! Kerel!...

Eelke
(haar afwerend).

Wat helpt je dat met 'n dronken man!

Sytske.

Toe ga jij hiér zitten, Maaike. Met twee gulden meer of minder bin je toch niet geholpe...

Eelke
(tot Watze die voortdurend met pijnlijk gebaar z'n hoofd bewrijft).

Zel 'k je in de bedstee legge, vader?

Maaike.

In de bedstee? Denk je da'k 'n dronke varken naast me wil hebbe? Leg 'm in de schuur hoor!

Elke.

Sta dan op!

Watze
(dof-pijnlijk)...

De duvel, de duvel zit in me

(betast z'n schedel).
En die Tjerk - die de pale uit de grond heit getrokke - die Tjerk is - is 'n sallemander - die - die

(buldert in lachen).
Eelke.

Wille we je in de schuur brenge?

Watze.

Ja, - da's goed - da's goed - want - want - de duvel houdt hier duvelsdag -

(op z'n hoofd slaand)
- d'r is 'n gat in me kop
(gillend)
- d'r is 'n gat in me kop!

Douwe.

Nee - nimmendal.

Watze
(razend).

Hier - hier...

Eelke.

Nee vader...

Watze.

D'r mot 'n gat weze - d'r mòt, mòt....

(af met Eelke en Douwe in de schuur).

Dertiende tooneel.

Maaike, Sytske, Sjoukje.
Sytske.

Da's alweer afgeloope. Kijk nou maar nie asof gloeiende Wiltsje je vreten heit opgegete.

Maaike.

Ongelukke en tweelinge komme nooit alleen.

Sytske.

Dàt zei je ook wel te boven komme!

Maaike.

Morge kèn-die 't goed hebbe! - Wat zanik je weer, moeder!

Sjoukje.

Drinke - drinke!

Maaike
(vinnig).

D'r is geen water.

Sytske.

Dat is 'r ommers wel! Hier drink maar ouwe tobber...

Sjoukje.

Vraag of Froukje nie in bed komt - de naje tochte zoo...

Maaike.

Wel zeker - om vier uur! Je lijkt wel gek!

Sjoukje.

Doe dan - doe dan - de gordijne toe...

Sytske.

Hè - hoe ken je zoo snauwe!

Maaike.

Ja - ja - 'k hei-d'r me bekomst van! Ongeluk an alle kante en zoo'n lastpost...

Sytske.

Je ken d'r toch niet dood wensche...

Maaike.

Da-weet 'k al niet - as je niks heit telt elkeen voor één...

Sytske.

Nou... nou!... Ga je mee an boord? Ja - doe 't maar! Da's àltijd 'n verzetje. En as je werom komt is Watze uitgeslape. Hè?

(Heiden af naar het schip).

Veertiende tooneel.

Douwe, Eelke, Sjoukje.
Douwe.

Psit! Al de vogels gevlogen! (neerzittend). Je hoort 'm hier snurke. De geest van Tjitskemui heit 'm lekker te pakke.

Eelke
(neerzittend).

Waar mot 't allemaal heen? Daar 'n schip an de wal - hier 'n huis zonder dak. En dat lult van heere-heere! Nog nie eens stééne voor brood...

Douwe.
('n pijp stoppend)...

Wacht die gaat

Hiddes na-klesse - denk òok over 'n pot met kooitjes vuur...

Eelke.

Hiddes is zoo stom nie. Gistere sprakke we over die hokus-pokus-vent - van de laaste kermis - toen zee-ie: d'r ken niemand zoo hokus-pokusse as God, want nòù binne de takke zònder 'n blaadje en in de zomer een-twee-drie is álles groen. ...Daar hei'k over gedacht - niks bestaat nie! - niks ken d'r nie weze! - maar an 't ènd as 't water tot hier komt vertrouw je je asem nie.

Douwe.

Vertrouwe? Ik vertrouw geen mènsch, geen gedoopte jood, geen besnejen christen - We gane na Duitschland - As je arme gezond binne hèi-je vertrouwen... Stop maar is. Om 't fatsoendelijk te zegge, 't smaakt luizig, luizig! Ziezoo nou ga 'k de krant leze. 'n Brood koope en 't nieuws toe. Beurs van Amsterdam. Beurs van Amsterdam. Hoe stane me effectes?

(grinnekend)
Wat heije ze gedoome an de geleerdheid! Luister dan, jong! Warsch! Ween! A. 107 en ⅝ Streepie. Verrek! 't Lijkt zotteklap uit 't jaar toen de duvel 'n kleine jongen was! Do! Act. de J. 116. Streepje. Streepie. Hahaha! Da's om ape mee te vange! Dito Priorit. Punt. 04. 0! Daar mot je viermaal 0 bij zegge asof je gerommel in je buik heit - en dan weer streepie -

streepie!

(lachschuddend).
En zoo krijg-ie 'n heele bladzij vol! 'k Bin bekocht voor me cente. Wie heit wat an dat gekeutel?
(de krant omslaand)
Dà's beter spul. ‘Na we verneme uit heele goeie bron - binne de vrinde Eelke en Douwe van zins na Moffrika te loope’...

Eelke.

Val om! Dat maak-ie zelf.

Douwe.

Werachtig nie - daar staat 't!

Eelke.
(ongeloovig)

Staat dat?... Néé, 'k mot 't zélf leze...

(neemt de krant over. Douwe kijkt zachtjes proestend toe)...
Ja, je zel mijn belazere!
(smijt de krant op tafel, grijpt haar weer snel, leest met gretige aandacht)...
Da's - da's gek...

Douwe.

Wa's gek?

Eelke.

Stil nou! Stil nou! 'k Mot 't nòg is leze ...

(eene stilte)
Nee, nee!

(kijkt strak voor zich uit).
Douwe.
(verbaasd)

Jong, bin je betoeterd?

Eelke.

'k Had 'r eerder an kenne denke...

Douwe.

An watte dan?

Eelke.

'k Ga nièt na Duitschland.

Douwe.

Niet na Duitschland? Zel jij spelbreke?

Eelke.

Driehonderd gulde - driehonderd gulde - As 'k 'r tweehonderd en vijftig an vader

en vijftig an Hiddes geef, binne ze uit de nood...

Douwe.
(schaterlachend)

Hij driehonderd gulde! Hahaha! Die wil met twee lepele vrete! Leen me 'n gulde! Hahaha!

Eelke.

Lees dan!

Douwe.
(hardop lezend)

‘Twee en driehonderd gulde handgeld - Zij die dienst wille neme voor Indië’... Wou jij - téékene voor de Oost?

(Eelke knikt)
Ach kerel 't scheelt je hier! 'k Verzoop me nog net zoo lief!

Eelke.

Met driehonderd gulde binne ze àllemaal geholpe...

Douwe.
(driftig)

Zes jaar teekene om te verrekke...

Eelke.

Stil!

(Van de schuit klinkt zacht de Dankzang na het eten: ‘O Heer wij danken U van harte, voor nooddruft en voor overvloed!’ Douwe gebaart te spreken - Eelke wenkt hem stil te zijn)
Dat zinge ze in 't roefie... De dànk na 't eten
(de gezongen woorden herhalend)
‘O Heer! wij danke U van harte, voor nooddruft en voor overvloed! Daar menig mensch eet brood der smarte, Hebt Gij ons mild en wel gevoed... Maar alles doe wat gij gebiedt’ (driftig) 'k Ga nie mee na Duitschland! Om de dood nie!...

Douwe.

Eer ik me boddie voor driehonderd gulde verkocht!

Eelke.

Me zaligheid 'r bij as 't mot... Cente hebbe ze niet. Werk hebbe ze niet. Je mag blij zijn dat ze voor je lichaam wat bieje.

...(een stilte)
Jammer dat jij nie meedoet. We binne altijd sàmen in de vene geweest.

Douwe.

Al zou 'k wille - maar 'k wil nie - dan zou 'k nie kenne - 'n poot, waarin 'n bunsing gebete heit neme ze nie.

Eeke.

Nee - die neme ze nie.

Douwe.

En morrege denk-ie zelf anders. Da's 'n misdaad...

Eelke.

As ze me nie afkeure, doe 'k 'r 'n eed op. 'k Laat 'r geen gras over groeie.

Douwe.

Afkeure zelle ze je niet - 'n ei met 'n dubbele dooier as jij neme ze graag - maar je doet 't nie - je doet 't nie! -

(de krant kwaadaardig verfrommelend)
Hoe kom 'k an dat ongeluks-pepier!

Eelke
(de prop oprapend)...

Nee, 'k hei 't nog noodig.

Vijftiende tooneel.

Sytske. De Vorigen.
Sytske.

Kom-ie an boord, Douwe?

Eelke.

'k Mot 'n woord met jou hebbe.

Sytske.

Ik met jou nie!

(Douwe kijkt ze allebei aan, schuifelt de deur uit naar 't schip).
Eelke.

'k Hei kwaad nieuws.

Sytske.

'k Vraag je toch niks!

Eelke.
(heftig)

Meid, jij jaagt iemand 't bloed na z'n kop.

Sytske.

'k Zou nie zoo schreeuwe - d'r leit 'n zieke in de bedstee!

Eelke.

Dan mot jij niet treitere.

Sytske.

Wel jessus je bin toch nie an me getrouwd! Niemand zeit je na me hiele te kijke.

Eelke.
(grommend)

't Gal zit jou dwars.

Sytske.

Hei jij daar last van, van mijn gàl, van mijn gàl, aap van 'n jonge!

Eelke.
(dof-neerzittend)

Nee! daar hei ik geen last van.

Sytske.

Jij bin bij mijn an 'n winderige deur, hoor!

(balt de vuisten, loopt naar de deur).
Eelke.

Sytske!

(zij gaat heen - hij stuift op -

smijt het voorste raampje open)
Sytske! - Ik ga nie na Duitschland!
(zij staat stil, glimlacht. Een stilte).
- Ik teeken voor de Oost.

Sytske.

Voor de Oost!

(keert aarzelend terug)
Zei jij voor de Oost?

Eelke.

Daar ken 'k tweehonderd - voor de West misschien driehonderd gulde mee verdiene - 't staat in de krant - as 'k vader tweehonderd vijftig geef - jullie vijftig...

Sytske.

Na de Oost - na de West - wie heit je dat wijs gemaakt?

Eelke.

Wijsgemaakt? Niemand. Maar 'k dóé 't - Ik hei 'n kop van steen as me vader.

Sytske.

Jij ben zot in je mond - jij ben krankzinnig! Na de Oost - da's - da's nòg verder as Moffeland -

(hij knikt)
En voor hoelang - wou jij - wou jij?...

Eelke.

Voor zes jaar mot je - 't staat geschreven.

Sytske.
(bij de tafel neerbonzend, in snikken en woede losbarstend)

...O jij smeerlap!... jij ongeluk!... Jij ongeluk!...

Eelke.
(grommend)

D'r is toch geen rede - me uit te schelde...

Sytske.

Lamme kerel, pummel van 'n vent, wat hei 'k jou gedaan!

Eelke.
(bot)

Jij heit me niks gedaan.

Sytske.
(snikkend)

Ken je dan niks as me peste?

Eelke.
(grommend).

Ik pest jou niet.

Sytske.

As 'n meid van 'm houdt - die lamstraal! - verzint-ie telkes wat ànders!

Eelke.

Da's niewaar - ik verzin niks - jij heit ellek oogeblik de smoor in.

Sytske.
(kwaadaardig-snikkend)...

'k Wou da'k nooit met je gevreje had, vuile kerel!

Eelke
(dof).

Me vader en me moeder worde uit de plaghut gezet - me moeder gaar 'r 's nachs op uit om as 'n dief plagge bij Tjerk te steke - anders is 'r geen brand - jouw vader en moeder wete zich niet te wende of te draaie - dan - dan mot ik de uitkomst weze - dan mot ik ze d'r uithelpe...

Sytske.
(huilerig)

Wij hebbe jou niet noodig!

Eelke.

Dat zeg-ie nou. Maar morrege as je niemeer te vrete heit? Vrete mòt 'r weze al ware al de boome galge... De rave brenge 't nie!

Sytske.
(het hoofd in de handen wringend)...

Met geweld z'n meid in de steek late!

Eelke.

Dat lieg-ie - dat doe 'k nie!

Sytske.
(opspringend, heftig)

As je gaat!... As je gaat!...

Eelke.
(dof)

'k Ga morge met daglicht - en kom nie zonder de cente werom.

Sytske.
(woest-huilend)

Dan verzuip 'k me - dan - dan - Doe 't nou nie, lamme, lamme...

Eelke...

Je verkoopt je toch nie voor de lol voor zès jaar...

Sytske.
(woest)

Zes jaar! Zès jaar! En denk-ie da'k zoo lang wàcht, jij, jij.....

Eelke.
(driftig)....

Wacht dan nie!

Sytske.

Wachte! Wachte! Tien andre voor jou!

Eelke.
(nijdig)

Daar zie 'k jou best voor an!

Sytske.

En jij! En jij! Wat bin jij dan!...

Eelke
(heftig).

Ik bin die ik bin - en al ga jij op je achterste poote staan - ik teeken!...

Sytske.
(de handen wringend)

Hij teekent - hij teekent -

(snikkend)
As 'n meid van 'm houdt!

Eelke.
(dof)

Ik kom toch terug!

Sytske.

En as ze je doodschiete...

Eelke.

As ze me doodschiete - nou dan is - dan is de heele boel dood...

Sytske.
(zachter)

En as 'k - as 'k je nou vráág, vráág...

Eelke...

Nee - Eerst wou 'k voor mezelf na Duitschland gaan - omdat - omdat 't land nie

te vréte geeft

(sussend)
- Nou - nou - vijftig gulde binne voor jullie...

Sytske.
(huilend)

O! O!... Die stinkende kerel!.. Die smeerlap! Die smeerlap!

(heftig)
En as je dan weet - 'k maal geen flikker om je - niet dàt - en ga voor mijn part - en ga dan! - en ga dan! - en ga dan!

(loopt woest heen)

Zestiende tooneel.

Eelke, Froukje.
Eelke.
(Wil Sytske na, houdt zich bij de deur in, smijt grommend z'n pet tegen den grond, bonkt bij de tafel neer, neemt de prop papier uit z'n zak, trijkt die glad, leest).
Froukje
(komt door de schuurdeur binnen, laat den bovenrok afglijden, legt dien op den stoel bij de bedstee, trekt haar lijfje uit, slaat de bedsteelappen op zij)

... Schuif 'n eind op, moeke...

(staart, brengt de bevende handen naar den mond, geeft een schreeuw).
Eelke
(schrikkend).

Meid bin je dol!

(zij wijkt angstig achteruit - Driftig stapt hij op de bedstee toe, kijkt, schuwt terug naar de tafel).

einde van het tweede bedrijf.


Vorige Volgende