Logo DBNL
Ora et labora (1903)

Ora et labora

(1903)–Herman Heijermans–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Eerste bedrijf.

Eene plaggenhut op de heide. Links de hut, rechts de heide. In de hut: eerste en tweede plan, rechts, kleine raampjes met lappen bedekt - er tusschen een tafeltje - derde plan dito eene deur met uitbouw. Achtergrond lappen voor twee bedsteden. Tweede plan, links, een oude schouw met gordijntjes, eerste plan dito de staldeur. - De hei strekt zich uit in strakke eindloosheid. Rechts, grondbulting met sneeuw en een onzichtbre vaart. Eerste plan rechts een loopplank. Op het dak der hut sneeuw en kegels.



illustratie
A. Kruiwagen. B. Staldeur. C. Schouw. D. Kastje. E. Open bedstede F. Gesloten bedstede. G. Klok. H. Tafel. I. en J. Raampjes. K. Uitbouw met een binnendeur L en een buitendeur M.N. Plank naar het schip. O. Onzichtbare vaart. P. De heide.


Eerste tooneel.

(Sjoukje zit in de hut bij den rookenden vuurpot - Maaike verstelt een mansschoen bij de tafel - Jeltje en Sijtske, elk een hennepzeel om de borsten, trappen zwoegend aan langs de vaart. - Hiddes blijft op het schip voorloopig onzichtbaar.)
Sjoukje, Maaike, Jeltje, Sijtske, Hiddes.
Hiddes.

Toe dèn!

Jeltje
(hijgend)...

Ik - ikke ken niemeer.

Sijtske.

D'r is geen deurkomme an, vader - Je trekt je beurs...

Jeltje.

Effen blaze... 'k ben misselijk van moeheid - hè - hè...

Hiddes.

As we de hoek maar om zijn...

Sijtske.

De hoek om! De scholle zitte as ijzer zoo vast,

(ruw)
Schei maar uit hoor!

(smijt het hennepzeel neer).
Hiddes.

Wel verdomd!

Sijtske.

Met vloeke kom-ie niet vorder. Kijk zelf. 't Is gekkewerk!

(plompt naast haar moeder).
Maaike
(het voorst raampje openstootend)...

Ben je niet lekker, Jeltje?

Jeltje
(hijgend).

Nee - We zitte vast - we zitte vast.

Maaike.

Da's slim.

Hiddes.

Of 't gedorie slim is! Eerste kwartier vanavond. 'k Zel 'm 'n end achteruit boome...

Sytske.

Je ken net zoo goed met je mès 'n gat in 't ijs snijje...

Maaike....

Pas nou maar op, Hiddes! Je krijgt 'n ongeluk!

Sjoukje.

Mot 't raam ope blijve?

Maaike
(nijdig-gebarend).

Ja! - De héele vaart leit dicht, man. Nee, 't geeft je niks. Je stoot de schuit nog lek.

Hiddes
(den boom neerbonzend)

Daar dan! Verdomme! Verdomme!

(werpt een eind touw aan wal).
Ken je niet grijpe?
(Sytske staat op, neemt het touw, zoekt)
An de stronk maar - je hoef geen dubbele knoop te legge - wegdrijve zelle we niet - daar komt de plank
(de loopplank schuift aan)
't Is of de duvel 'r mee speelt!

(stapt norsch van de plank op de wal).
Maaike.

Je mot maar denke dat 't zoo weze mot - zanik toch niet, moeder, je ben nog lastiger as 'n kind! - hei-je je bovenlast ge-

lost?

(Sytske rolt de lijn om de hennepzeel, gaat aan boord).
Hiddes.

Me bovenlast - 'k hei geen last in.

Jeltje.
(klagelijk)

Nee - née.

Maaike.

Geen làst?

Hiddes.

Nee - de boel is verkocht - d'r is geen túrf meer an boord.

Maaike.

Da's slim. Kom-ie d'r in?

(Hiddes klompt naar de deur)
Wil jij niet, Jeltje?

Jeltje.
(schudt 't hoofd)

'k Mot voor de pot zorrege.

(sloft de plank op)

Tweede tooneel.

Maaike, Sjoukje, Hiddes (In de hut)
Hiddes.

Middag saam. Is Watze 'r niet?

(hoest)
Wat staat 'r 'n rook!

Sjoukje.

Da's van de wind - die slaat door de schoorsteen - Maar de pot is warrem... Kom jij ons is opzoeke? In lange nie-gezien, jòngen.

Maaike.
(kregel)

Ja - hij komt ons is opzoeke!

Sjoukje.

Je ziet 'r best, bèst uit - je ben dik geworden, jòngen.

Maaike.

Klets maar toe! Wat heit de man an je praatjes

(den schoen weer opnemend)
Ga zitte,

Hiddes. Kommetje thee?

(hij weigert)
'k Heb Pike nie gezien...

Hiddes.

Pike is dood.

Maaike.

Daar schrik 'k van! Is Pike...

Hiddes....

An de ingewande. As Foppe en Sjoerd. Verlejen maand begon 't. Drie dage geduurd - de derde nacht was 't afgeloope.

Maaike.

Ach. Ach. Zoo'n knap jong mensch.

Sjoukje.

Zoo - zoo. Enne hoe maakt Jeltje 't? Enne is alles wel?

Maaike.
(op haar voorhoofd wijzend, ongeduldig).

Dat praat nou geen verstandig woord. Pike is dood, hoor je dat dan niet?

Sjoukje.

Is Pike dood? - Wel, wel is Pike dood?....

Hiddes....

't Was 'n mooie meid, 'n knappe meid. Ja, 't was 'n slàg - maar na lijjen komt verblijjen - ja, ja. God weet wat-ie doet. D'r gebeurt niks of-ie heit 'r z'n reden voor. Ze is - mag 'k wel zegge - bijtijds uitgestapt - an boord hebbe we geen vrete meer voor 'n week, laat staan voor de winter.

Maaike.

Wanneer hei-je je lading verkocht?

Hiddes.

Vlak na nieuwjaar. We konde niet op bestemming komme - de groote vaart lei dicht -

en ze hadde pas 'n hoop cente op de helling an 't schip vertimmerd. - Dan zit je in de klem, as 'n rat - nee èrger - want ingevroren en je turf voor 'n appel en 'n ei motte losse da's teekene voor máánde ellende. Nou met de dooi dachte we vlot te komme, maar 't eerste kwartier smijt de boel weer toe. Wat niet vastgespijkerd zat, hei-'k in 't pandjeshuis gebracht bij de jood - en nou - nou - nou zou je wel wille dat de schuit onder je zònk...

Maaike.

Daar zou je mee opschiete! Héél verstandig, Hiddes! As wíj zoo redeneerde? Hebbe wij geen andere tijje gekend? 'k Wil met je ruile - vandaag liever dan morgen.

Hiddes.

Jij wil ruile! 'k Hoor 't je zègge...

Maaike.

De làatste koe is ziek... heit stalpoote...

Hiddes.

De láátste?

Maaike.

Vraag maar niet! Wat je hèit dat hei-je nie altijd gehad - maar wat je gehad heit - dat hei-je niemeer -

(driftig)
Moeder, blijf toch met je poote van 't vuur - d'r leit meer as genog in - we komme 'r ook niet met stele an! Dat smijt maar bij! Dat gebruikt d'r harsens niet!

Sjoukje.

'k-Hei 't koud...

Maaike.

En ik hei 't warrem - ik stik van de hotte. - Ja, da's 'n last hoor! As 'k 'r effen uit mòt, zit zij an de turf. En vrete voor tweé. Hei-je niet verstaan dat je d'r àf mot blijve! Jessus 't mensch is zoo ongezeggelijk. Vroeger mochte we plagge steke zooveel as we woue, maar kom 'r tegenwoordig is an! Tjerk heit ons al ééns de veldwachter thuis gestuurd.

Hiddes.

Tjerk? Wil Tjèrk niemeer hebbe dat je plagge steekt?

Maaike.

Of-die 't hebbe wil? As je 'm permissie vraagt! En dat doen we niet. Nee hoor. 'k Loop net zoo lief na de armvoogde.

Hiddes.

En vroeger kon je 't zoo best met mekaar vinde?

Maaike.

Vroeger is nou niet. Tweemaal heit Watze 'm grond verkocht - as we geen cente hadde voor voer voor de beeste en voor de belasting - twéémaal: grond - grond - grond is hier zooveel waard as die schoen - jessus wat is 't leer hard...

Hiddes.

Zijn 't Watze z'n schoene?

Maaike.

Nee - ze zelle van 'n ander zijn.

Hiddes.

Mot je niet op tafel zette - daar komt ruzie van....

Maaike.

Die hoeft 'r niet te komme - die is d'r - leege kiste....

Hiddes....

Make twiste....

Maaike....

O zoo. Da's over de heele wereld. Nou - nou wou Tjerk de schutting en 't draad verder zette dan die mocht - toen heit Watze de pale uit de grond getrokke - hebbe we verbaal gekrege - ja, da's werachtig - verbaal met koste - om angstig van te worde - en as nou de koe krippeert - dan kenne we aarpels zònder potsmoor vrete. Ik zit liever op jouw schuit dan op mijn lappie. Op je ouwe dag grond van 'n ànder te motte hakke - as je je heéle leven je èigen lappie gehakt heb - da's hard. En dat zie 'k gebeure. Daar is geen tegenhoue an.

Hiddes.

Ik vraag waarom de Heer de winter heit gegeven....

Maaike....

Ja - grond in de winter is niks.

Hiddes.

En wàter in de winter is niks.

Maaike.

We moste kenne trekke as de vogels.

Hiddes.

De ooievaar die weet 't wel. De beeste kruipe weg - de beeste zijn beter bedacht as de mensche. Da's gek. Hoe komt dat vraag 'k?

Hoe komt 't dat do worme nou slape en de zwaluwe na 't zuijen magge en dat wij - dat wij nog geen warm kamerke an de wal hebbe?

Maaike.
(kregel)

Ja, hoe 't kòmt! Nou vraag-ie de boer de kunst af! - Waar Watze blijft! Die zou na 't dorp gaan voor de koste van 't verbaal.

Sytske
(onzichtbaar-gillend).

Vader! Vader!

Maaike.

Je wor geroepe.

Derde tooneel.

De vorigen, Froukje.
Froukje.

Je mot is gaan zien. 't Loopt met 'm af.

Maaike.

Af! Ben je dol, meid!

Froukje.

De poote zijn ééns zoo dik. En hijge as-die doet. 'k Ben 'r bàng van geworde. Dag Hiddes.

Hiddes.

Dag, Froukje. Je ben zwaar geworde, kind.

Froukje
(schuw).

Ja - ja, Hiddes.

Maaike
(bij de deur).

Kom dan! Sta niet op je gemak te leutere!

Hiddes.

Ze zeit me gedag.

Maaike.

Ze zeit - ze zeit - Je hoeft 'r zoo

vrindlijk niet an te kijke - die 's àl leugen en bedrog. Vertel Hiddes wat 'r met je te doen is geweest van 't voorjaar - dier van 'n meid! Laat Wàtze je maar is zegge - hoe-ie d'r kind begrave heit - ja, d'r kind van de eerste de beste! Vooruit. Bàng voor de koe!

Vierde tooneel.

Hiddes, Sjoukje.
Hiddes.

Da's 'n heele hestorie. - Dag Sjoukje.

Sjoukje.

Ga je al heen, jòngen. Hei-je zoo'n haast?

Hiddes.

Me schuit leit hier over.

Sjoukje.

Zoo, zoo. Wel, wel. Enne vriest 't nog zoo? Zoue we geen sneeuw krijge?

Hiddes.

Sneeuw, nee.

Sjoukje.

'k Zel nog maar 'n turfie.... Op mijn leeftijd - ja, ja... Plagge geve nieveel hette. Enkel asch.... En zou jij dan meene dat 'r geen sneeuw komt?

Hiddes.

Weet 'k niet. Tot morgen.

Sjoukje.

Goeie reis - gezondheid

(verknuffelt het ouwe lichaam bij den vuurpot.)

Vijfde tooneel.

Sjoukje, Eelke, Douwe.
Eelke
(buiten).

'k Zie geen kip. Moeder is niet vròeg met licht. Nee - dàar is de deur

(treedt binnen)
Goe-navend!

Sjoukje.

Goe-navend - d'r is niemand....

Eelke.

Ik ben 't, Eeltje - herken je me niet, moeke?

Sjoukje.

Eeltje? Ja zèker herken 'k je - dag jòngen - dag jòngen - nou da's wèl bezoek - da's wèl bezoek vandaag.

Eelke.

Da's Douwe, me vrind.

Sjoukje.

O zoo. O zoo. Enne - enne hoe is 't bij de weg? Ik - ikke kom niemeer van me stoel af, jòngen - nèe, ikke ben nie van me stool af geweest in geen - in geen maande. De beene wille niemeer, jòngen.

Douwe.

Ach kom - je dànst nog wel as 't mot, moeke!

Sjoukje.

Dànse? Een en tachentig - as ouwe wijve danse stuift 't, hèhèhè!....

Douwe.

En anders bind je de schaatse maar onder.

Sjoukje.

Nee - dan zou 't weer omslaan - 't loopt zoetjes af - de dood houdt geen almanak.

Eelke.

Praat niet van dood - je wordt hónderd!

Sjoukje.

Dood is uit de nood, jòngen. Ik - ikke ben de kindere tot last, jà - jà. - As 't voor de wind gaat is elk 'n hardrijjer, zegge wij, maar genadebrood heit hàrde korste, zoo hard de je tande pijn doen....

Zesde tooneel.

De vorigen, Sytske.
Sytske.

Maaike, ik kom zout leene.

Eelke.

Dàg Sytske!

Sytske
(in 't schemer starend).

Ben jij 't Watze?

Eelke
(lachend).

Néé - néé!

Sytske.

Hoe kom jij hier!

Eelke.

Door de deur. Maar jij....

Sytske.

Ik - ook door de deur, hahaha!

Eelke.

Met die hei-'k laatste kermis gehouen, Douwe. Weet je nog van de plof, Sytske? Hoe sla 'k flikkers? ‘'k Zel jou de hakke met boter gaan besmere - 'k hei d'r zoo lang al zin in jou gehad’....

Sytske.

‘Toen 'k laast bij Krelis bij de gortpot zat, toen 'k laast bij Krelis bij de gortpot zat!’.... Hahaha!....1)

Eelke.

Hahaha! Hahaha!

Douwe.

Hahaha! Hahaha!

Sjoukje.

Làche jullie maar - as je lacht blijf-ie gezond.

Eelke.

Legge jullie in de buurt?

Sytske
(Door 't raam wijzend).

As je links omslaat en weer rechts omslaat en niet op je neus slaat - ben je an boord.

Eelke.

Dan zel 'k je nog wel is wat op je mond kenne fluistere - wat? - voor 'k na Duitschland ga.

Sytske.

Ga jij na Dùitschland? Ben je recht wijs!

Eelke.

Ja, we gaan 'r end van de volgende week heen - jà! - Douwe is 'r meer geweest - niet Douwe?

Douwe
(slecht pratend).

Das glaube Ieg! - Maar ze koetere beroerd Duitsch in Duitschland. Moessen Sie geen Salz habe Joeffrou?

Sytske.

Wat zeit-ie? Verhang je met je Duitsch, malle vent!

Douwe.

Ja, lach maar - lassen Sie mieg maar gaan!

Sytske.

Hahaha! Mieg? Mieg? Mieg da's je

moer! Hahaha! - Nee, nou zònder gekheid - wat mot jij na Duitschland?

Eelke.

Reisie make om te vrète, meid. Niks meer te doen bij ons. 't Vet is van de ketel - 't was 'r geloof 'k nooit in - en 'n héele winter van lucht tere - née - Nou zelle we na Mofrika wandele - waar werk mot weze - 'k Hei me schoene late zole en achterlappe - 't is 'n end, wat Douwe? - maar we kenne bèst uit de voetstappe komme. 'k Sta op kouwe poote en dan helpt je geen bidde.

Douwe
(op z'n zak kloppend).

Mijn zelle ze over de grenze niet bestele. En joeffrau - iek heb Pfoote an mein Leib!

Eelke
(de lamp schuddend).

Véél olie is 'r niet in. 'k Zel 'm maar opsteke. Dan zie je mekaar.

Sytske.

Jessus - 't is làm.

Eelke.

Wat is lam?

Sytske.

Dat jij zoover wèg mot - 'k ha-nou gedacht...

Eelke
(lachend).

Wat ha-jij gedacht?

Sytske.

Dat jij - dat jij - Ken mijn 't ook schele! - Geef zout, dan ga 'k...

Sjoukje.

't Zout staat in de kast.

Eelke.

Je ooge zijn zwarter geworde, Sytske.

Sytske.

Schijt an hoor! In Duitschland vin jij d'r zat zoo.

Eelke.

Maar niet zulke kasteele as jij!

Sytske.

Ach kles niet, vent!

Douwe.

Wij komme met Haufe cente zeruuk, joeffrau! En jij zel terwijl in húis niet beschimmele, hahaha!

Zevende tooneel.

De vorigen. Sytze.
Eelke.

Dag Sytze. Ben jij nog altijd buurman gebleven?

Sytze.

Ja - ja - en nog altijd gezond - alleen de maag, de lamme maag wil nie goed meer.

Sytske.

Jij zel te veel vleesch vrete, hahaha!

Sytze
(vroolijk).

Daar hei-'k me 'n lintworm an gevrete en me kindere ook! Mag 'k 'n kooltje scheppe, Sjoukje?

Sjoukje.

Een? - Twée - Ken je d'r bij?

Sytze.

Best hoor - sjongen de rook staat wèl op de schoorsteen.

Sytske.

Rammel jij zoo?

Sytze
(met de hand in de zijzak morrelend).

Allemaal ik! Ja - ja, ik! 'k Ben an 't schooie geweest - de armvoogde, de krènge, woue niet - d'r ware heele koppels geweest zeie ze - tòch veertig cente langs de weg geschooid! Da's hoeveel voor elk kind?

Sytske.

Hoeveel hei-je d'r?

Sytze.

Zeven. We binne màchtig.

Douwe.

En jij en de vrouw is negen.

Sytze.

Nee - me vrouw is lang dood. Akke, me oudste doet 't huishouen. Da's dan vijf cente voor ieder. Ik blij hoor. Schooie is zoo kwaad niet. Alleen de mieters van honde die losloope! Een heit 'r haast in me poot gebete. Maar toen-ie dacht te hèbbe, had-ie me broek te pakke. 't Scheelde geen asem of 'k had in me bloote gat gestaan, hèhèhè! Bedankt!

(tot Sytske).
't Vrouwsvolk gaat voor.

Sytske.

Dan gaan we saam. Dag!

Eelke.

'k Kom an boord - hoor je!

Douwe.

Zeg, is 'r bij jullie logies - 'k mot èrges slape vannacht.

Sytze.

Bij mijn niet. Ik hei-d'r drie in de bedstee en Akke driè - jij ben te dik voor bedpasseerder, man.

Sytske.

As jij bij òns in 't ruim wil - loóp dan mee om 't vader te vrage.

Douwe.

Daar zeg 'k geen nee op.

Sytske.

Hier leit de plank.

Sjoukje.

Zou je de deur niet dicht doen?

Eelke.

Dat ken je gedaan krijge, moeke!

(een slag).
Sjoukje.

Hè - wat was dat?

Eelke.

Mooi zoo! - 't Wicht van de klok is gevalle...

Sjoukje.

't Klokkewicht... Da's èrg...

Eelke.

Wel nee - dat haak 'k weer an.

Sjoukje.

Lei 't met de kop na de deur?

Eelke
(lachend).

Ja, grootje - had je 't liever ànders gehad?

Sjoukje.

As 't klokkewicht valt met de kop na dr deur, komt 'r 'n dooie...

Eelke
(ruw-goedig).

As je maar wist wie, konde we waarschouwe!

Sjoukje.

Daar mot je nie mee spotte, jòngen... De dood heit zijn vàste teekens. - Je grootvader is gestorreve nèt 'n dag toen de klok midden in de nacht had stilgestaan - enne - enne 'k had zelvers de ketting opgetrokke.

Eelke
(ruwig).

Dan was je klok stuk, moeke.

Sjoukje.

Nee - nee, jongen. De dood was in de kamer geweest.

Eelke
(hard).

Je mag je mond wel is spoele - met je gemier van dood op de nacht...

Sjoukje.

Ik ben één en tachentig. Elke hanetree brengt me dichter bij me graf - ik ben nie bang - Straks - straks toen 'k alleen zat heit 'n zwarte hond door de ruite gekeke - ja - ja -...

Eelke
(licht-angstig).

Misschien heit de duvel 'r 'n jong geworpe!

Achtste tooneel.

De vorigen, Maaike, Froukje.
(Maaike zet zich met bezorgd gelaat en strafgenepen lippen aan de tafel, waarop ze de stallantaarn plaatst.)
Eelke.

Zie je me niet, moeder?

(zij knikt bedrukt, wringt de handen).
Moeke!
(zij begint te huilen)
, Is 'r wat gebeurd?

Froukje.

De koe leit stijf - as 'n mènsch heitie gezucht - as 'n mènsch...

Maaike.

De láátste koe...

Eelke.

Gekrippeerd?

(Maaike knikt huilend).
Sjoukje.

Dan is 't wèer uitgekomme, wèer uitgekomme.

Maaike....

Zoo as we in de schuur kwamme zàg 'k 't an z'n ooge - de laatste koe! - de láátste! - vroeger hing 'n geldzak an z'n nek - nou leit-ie kepot - niks meer waard, niks waard

(tot Froukje - kwaadaardig).
Had jij nie eerder je bek kenne opedoen - ongeluk!

Froukje
(onnoozel-ig).

Asof ik 't ken helpe...

Maaike
(valsch).

Most jij op 't laatste oogenblik roepe, dier van 'n meid! - Waar jij met je poote an komt loopt de boel in 't honderd!

Froukje
(simpel, in huilend gestotter overslaand)...

'k Hei toch daalijk gezeid dat-ie verrekte - da-'k bang wier van z'n gejaag en gehijg - mot ik nou de schuld hebbe? Mot ik 't weer lijje! - 'k Spring net zoo lief in de vaart! Versta je! Versta je!... Om mijn - om mijn de schuld te geve, vuilek - dat ik van vader slaag krijg!...

Maaike
(heftig).

As je nog één woord zeit!...

Sjoukje.

Nou - nou - ze heit toch ommers...

Maaike
(vinnig).

Hou je d'r buiten! De eene opvreetster praat de andere voor!

(weer huilend)
O! O! - As Wàtze 't hoort - we zijn an de

bedelstaf - de nagels van onze poote kenne we nou vrete - kenne we vrete! - Vier koeie gehad - vier stevige beeste - nou in de schuld - ellende an alle kante - 'k Wou da-'k begrave lei in die pestgrond - in die rotte grond - in die ongeluksgrond!...

Eelke.

't Is beroerd - maar met schelde en raze maak je d'r niemeer levend.

Maaike
(woest pratend en huilend).

En die hardkop - die kop as 'n steen - viermaal, zès maal hei-'k 'm gezeid 't beest te verkoope toen ènkel de achterpoote - maar hij wou niet - hij wou wachte. - Niks hebbe we meer - niks as 't lappie om de hut - hoe komme we de winter door - hoe beleve we 't voorjaar!...

(Froukje schuw af).

Negende tooneel.

Sjoukje. Maaike. Eelke. Sytze.
Sytze.

Hij 's dood, hè? 'k Hei nog effen me natte klauw voor z'n bek gehoue maar geen schijn van asem - Waarom heit Watze 'm niet na 't dorp gebracht? 't Was te voorzien.

Maaike.

Hoor je?

Sytze.

Ik heb 't gezeid. As je geen cente heit,

om 'n koe door z'n bek te melke, mot je geen zieke beeste op stal zette. Jammer. Jammer.

Maaike.

Jammer - daar schiet 'k mee op!

Sytze.

Toch jammer - of je 'r mee opschiet of niet - dat wéte we wel - 't 's jàmmer...

Maaike
(vinnig).

Dat mot jij nou nòg is zegge.

Sytze.

Jullie hebbe altijd de dag van huis gesteld.

Maaike
(krakeelig).

Jullie? Hei-'k niet tienmaal gezeid om 'm van de hand te doen?

Sytze.

Tienmaal zegge - tienmaal zègge - die 't schurft heit krabt zich.

Maaike.

Hoor! Hij heit voor en achter ooge nou 't te laat is...

Sytze.

Dat mag dan wel - maar jij heit maar één oog hier

(wijst op z'n voorhoofd)
'n Zieke koe...

Maaike
(valsch).

Vent, jij klest uit twee monde - As je me van de week maar de turf teruggeeft, die je geleend heit - joùw leene ken 'k...

Sytze.

'k Ben om jòuw turf nie verlege - je heit ze ommers zelf bij Tjerk gestoke!...

Maaike.

Hei-'k bij Tjerk?... Noo zel je ze daàlijk, ouwe gemeene stinkert!

Sytze
(driftig).

Gemeene! Gèmèène stinkert! Ik hei geen meid die in de kraam most, bij mijn was geen pot angebrand...

(loopt nijdig heen).

Tiende tooneel.

Sjoukje, Maaike, Eelke, later Froukje.
Maaike.

De kerel mot wèer is hier komme... Turf leene, kooltjes leene - te nakend om z'n kont te krabbe - nog geen spijker om z'n koot te krabbe - Waarom lach-ie nou, moeder!

Sjoukje.

Ik lach om wat jij daar zeit.

Maaike
(den schoen opnemend).

D'r valt niks te lache - die heit 'r lol in as de laatste koe verrekt

(Froukje komt door staldeur binnen, neemt een ijzeren pot, schuurt dien buiten bij 't voorraam.)
Eelke.

Wat riep-ie toen-ie de deur uitliep?

Maaike.

Van die daar - d'r zijn betere an de galg verdroogd as die mèid! En as we maar wiste van wie... Maar geen smoel doet ze open - je vader heit 'r gerammeld en geranseld - geen geluid krijg je d'r uit - 'n geluk bij 'n ongeluk - 't kind leit begraven

(laat den schoen zakken,

staart, huilt)
...Ach! Ach! Ach! Januari - Februari - Maart - hoe mot 't an, hoe mot 't an! De aarpels binne haast op
(den schoen neersmijtend).
'k Zeg 't 'm niet - 'k durf 't Watze nie zegge
(in de deur roepend).
Kijk is uit of je vader niet komt! Nou dèn!

Froukje.

Ginder loope 'r twee - de een mot vader weze

(sloft opnieuw naar den pot, dien zij schuurt).
Maaike.

As-die 't hoort krijgt-ie 'n slag van beroerte.

Eelke.

Nou dan zel ik 't wel...

Maaike
(huilend)...

... 'k Hei 's nachs legge bidde dat-ie weer beter zou worde - 't Zal 'm z'n zorg weze of d'r 'n koe van arme mensche krippeert - anders zou-die zoo'n stakker van 'n dier geen stalpoote geve. - Zoo opeens - zoo opeens dood!

(heftig de tang uit de handen van Sjoukje rukkend en op den steenvloer smijtend)
Je zel d'r afblijve versta je! D'r leit vuur zàt in en anders kruip-ie maar in je nest! -
(grimmig de vuisten in de oogen duwend, driftiger huilend).
Alles bij mekaar - opvreetsters onder je dak - je kop vol zorge - op je ouwe dag motte schooie as die stinkert van 'n Sytze - niks is

'n dooie koe waard - nog geen tien gulden brengt de huid bij de looier op - en geen druppie melk meer - 'n schuur met niks, niks 'r in....

(af door schuurdeur).
Eelke
(even de schuurdeur open-houdend en starend).

't Is bedonderd....

Sjoukje.

D'r is - d'r is geen bidde tegen, jòngen, al kwam Sint Pieter uit de hemel... Hoor 'k daar niks?...

(luistert met Eelke naar de stemmen buiten).

Elfde tooneel.

Eelke, Sjoukje, (in de hut)Watze, Tjerk, Froukje (buiten).
Watze.

Nee! Nee! Nee!

Tjerk.

Dan niet!

Watze.

Nee - om de bliksem niet!

Tjerk.

Je mot 't zelf wete.

Watze.

'k Hei maling an jou - as je 't maar wéét! Jouw oore zelle nog is bekauwd worde!

Tjerk.

Ja, man alles ken. Dan ga 'k werom. Maar laa'k je zegge dat as je wéer an de pale komt 'r 'n schot hagel op zit. En as d'r nachts

plagge gestoke worde - dan draai je d'r voor op - 'k geef me ooge de kost.

Watze
(grommend).

Wij hebbe jouw plagge nie noodig - wij hebbe jou nooit noodig gehad.

Tjerk.

Wat nie is ken komme.

Eelke
(stug door 't raam).

Wat mòt-ie van je vader?

Tjerk.

Ik mot niks.

Watze.

Hij mot - hij wil 't lappie koope - en dat verdom 'k - 'k ben al me grond an 'm kwijt geraakt.

Tjerk.

Kwijt geraakt? Hei-'k 'r geen cente voor neergeteld?

Watze
(driftig).

'k Zeg nog is née, née, nèe! Wat 'k nog hèb hou 'k - al ga je met je poote in de lucht staan.

Tjerk.

'k Heb 'm fassoenlek gebojen, jong, meer as 't waard is - en as die vandaag niet ja zeit, zeg ik morgen nee.

Eelke.

Vader verkoopt niks meer an jòu!

Tjerk.

Zoo.

Eelke.

Om daglooner te worde hoeft-ie bij jou niet an te kloppe, man.

Watze.

Dat hei'k 'm ook gezeid.

Tjerk.

En hoe mot-ie de koste betale, jong?

Eelke.

Wat voor koste?

Tjerk.

Van 't proces, jong!

Eelke.

Van 't proces?

Watze.

Dat duvelt niet - dat komt terecht.

Tjerk.

Watze, as je met 'n kop tegen 'n muur loopt, stuit je terug - jij heit altijd 'n kop gehad...

Watze.

Maar dubbel vel voor me kop as jij mis 'k, man...

Tjerk.

Jij heit verstand, jong - jij weet wat 't zegge wil, as je pale en draad uit de grond trekt bij 'n ander. Dat kon 'k nie late loope. Daar most 'k tegen opkomme. Zou jij anders gedaan hebbe, hè? In de kast had-ie 'r voor kenne draaie - toen heit-ie verbaal gekrege - toen had jij bij mijn motte komme, man, om accoord te make maar toen heit jouw kop je dwars gezete - ben jij heelemaal nie na de rechtbank geweest - en nou - nou is 't bij verstek gegaan, mot je betale - door je eigen schuld - jà, door je eigen schuld.

Watze.

Door joùw schuld, làmme kerel - jij heit me altijd de brokke uit me bek gekeke - jij met je cènte...

Tjerk.

Hoor je 'm nou, Eeltje? Ik bon de minste geweest - op de weg kom 'k 'm tegen en zeg: late we de koste met gesloten beurze verrekene - ik wil jou nadeel niet, man - geef mijn 't lappie an de vaart - 'k heb grond genoeg - om zoo'n ongelukkig stukkie ben 'k nie verlegen! - enkel om je 'r uit te helpe - geef mijn 't lappie en 'k betaal je dertig gulden schoon geld toe - Dat wil-die niet - dat verdomt-ie - goed, goed - vandaag wil ik nog, zeg 'k je - morgen geen cent meer, geen rooie cent.

Watze.

'k Leg liever met me voete na 't oosten. Afgedaan. Jij neemt 'n slecht einde, man.

Tjerk.

Dat zelle we afwachte.

Eelke.

En maak nou maar dat jij van de erf komt - en gauw!

Tjerk.

Zoo!

(driftig).
Ik van de erf af? Ik! 't Duurt geen drie maande of met hangende poote loop jij me na!...

Watze
(grommend).

Dan mot 't me zwaar voor 't kruis zitte!...

Tjerk.

En geen dàg uitstel met de koste!

Watze
(bot-driftig).

Vort! Langblijvende gaste, stinkende gaste! Vort!

Tjerk.

As je 'n poot na me uitsteekt!...

Eelke.

Smijt 'm 'n steen na z'n donder, vader!

Tjerk.

'k Waarschouw je - 'k zoek verhaal!...

Eelke.

Banjer! Nou kijkt-ie as 'n luis op 'n kam.

Watze.

We make ons kwaad om niks - 'k zel 'r geen messe om trekke - Loop na de duvel!

(werpt de deur dicht - Tjerk blijft even grommend staan, kijkt Froukje aan die hem driest begrinnekt, stapt het pad af).

Twaalfde tooneel.

Eelke, Watze, Sjoukje (in de hut) Froukje (voor de deur).
Watze
(kwakt z'n jekker neer, rukt de bouffante af)...

Dèrtig gulden schoon geld toe! Dertig gulden - Liever verzuipe!... Hoe kom jij hier?

Eelke.

Gedag zegge...

Watze.

Gedag?

Eelke.

'k Ga met Douwe over de grens.

Watze.

As 'k jong was - ongetrouwd - trok 'k mee.

Sjoukje.

Hei-je al gehoord, Watze...

Watze.

Nee - ken me niet schele!

Sjoukje.

Van de... van de...

Watze.

Hou je mond! Op jouw praatjes schiet de lommerd geen geld! Waar is Maaike?

Eelke
(naar de schuurdeur knikkend).

Bij de koe...

Watze.

Bij de koe... Die zel hier geen week biete en koeke meer vrete - as 'k 'r nou nie na 't dorp breng - mot 'k de grond verkoope...

Eelk.
(aarzelend).

Ja - daar zei-je zoo wat - as de koe...

Watze.

't Leit op z'n rug, jongen - in één jaar ben 'k 't paard an lendevuur kwijt geraakt - de poeiers van de veearts maakten 't slechter - niks waard 'n veearts, niks! - toen kreeg de rooie de moerziekte na 't kalven - in twee dage was-die kapot - toen hadde we deze nog over - eerst de pof - biete en kool valle te koud in d'r maag - je mot eerst 'n lok hooi voere - Met 'n natte doek op d'r kruis wou 't betere - maar daarmee was 't gesukkel nog niet gedaan - Verleje maand kreeg ze stalpoote - ja, 'k ben nie bang voor 'n dooie rat maar 't heit me dikkels benauwd - nou hei-'k 'r van de boest genomen en op de lange mist gesteld,

maar cente om koeke te koope hei-'k niemeer. En biefe en rape zijn niet tegeef... As we de vorst maar dóór zijn...

Eelke.

Hoeveel kòste mot je betale?...

Watze.

Zwijg 'r van! Alles springt me tegen de schene... Boete en verbaal bij de vijftig guldens. De schobbejak! Tusschen de schaar heit-ie me gekregen - de tuierstier!

Eelke.

Vijftig guldens?

Watze.

Om en om. Hier hei-je de pepiere

(grommend)
. Da's mijn te geleerd. Ken jij 't leze? Zeg maar wat 'r ònderan staat!

Eelke.

Een en vijftig...

Watze.

Eén en vijftig...

Eelke.....

Gulden en 50 cente...

Watze
(de vuist ballend).

Over de vijftig - dat verdom 'k - dat betaal 'k niet.

Eelke.

Met die van 't gerecht valt niet te gekke.

Watze.

Dan motte ze de boel verkoope! Ik was in me recht - in me recht - de pale stonde op mijn grond - daar wil 'k 'n eed voor aflegge. - 't Recht is blind, blind...

Eelke.

Mosterd na de maaltijd, vader. Betale mòt je. Hoe langer je de zon op de drek laat schijne, hoe meer ze stinkt.

Dertiende tooneel.

Eelke, Watze, Sjoukje, Froukje.
Froukje
(binnenkomend met den geschuurden pot, begint te huilen).
Watze.

Wat sta jij te griene?

Froukje.

Ik hei-d'r peen schuld an!...

Sjoukje.

Nee, zij ken 't niet hellepe...

Watze
(achterdochtig).

Wat? Wàt ken ze niet helpe? Toe dan, wat zit je? - Je mond is toch niet bekleumd!

Froukje.

De koe...

Watze
(woest).

De koe!...

(springt op, rent mèt de stallantaarn in de schuur).

Veertiende tooneel.

Eelke, Watze, Sjoukje, Froukje, Maaike.
Maaike.
(komt schuw ùit de schuur, blijft in de deuropening kijken).

O! O!

Watze
(keert grimmig-gebukt terug, plonst bij de tafel neer, staart naar den grond).
Eelke.
(na een stilte).

'k Wou je niet late schrikke, vader.

(Watze beweegt niet)
. - Jij mot maar denke - Jij mot maar denke...

Maaike.

Ja - jij mot maar denke...

Watze
(bot-gebroken)...

Ik denk niks...

Eelke.

Nog geen kwertier gelejen...

Froukje.

Ze lei maar te jage - te jage...

Maaike.

Hou je bek maar!...

Froukje
(weer grienend).

Ik hei-d'r geen schuld an gehad...

Eelke.

Dat zeit ommers niemand, stommeling! Toe!

(wijst haar de deur - zij gaat snikkend af.)
Watze
(dof).

Nou beginne me de kleere an me lijf te brande... God trekt z'n hande hèèlemaal van ons af...

Maaike
(wrokkig).

Eigen schuld.

Watze
(driftig)

Wàt eigen schuld?

Maaike.

'k Hèi-je gewaarschouwd!

Watze.

Jij heit! Jij heit!

Maaike.

En Sytze - van hiernaast heit je gewaarschouwd!

Watze.

Dat liegt-ie.

Maaike.
(valsch).

Welzeker. Bij jou liege we allemaal! Jij met je kop - jij met je kop as 'n steen!...

Watze
(opvlammend).

Hou je smoel!

Maaike.

En werom? En werom zel ik me smoel houe? Jij doe màar, jij sjouwt maar! Vraag-ie ooit om raad? Hei-je gevraagd toe-je grond an Tjerk verkocht? Hei-je gevraagd toe-je hooi insloeg twéémaal zoo duur as 'n ander? - En nou, en nou - nou hei-je de koe niè verkocht - nou hei-je 't verdraaid om 'm na 't durp te brenge - nou hèi-je je zin - nou leit-ie stijf - jij, lùt! - jij vent van niks!

Watze
(heftig).

Pas op! Jij mot nie te veul...

Maaike.

En wa-dan? Wat zou jij dan?....

Eelke....

Nou - moeder!

Maaike
(drensend).

'k Hei 'm gezeid - 'k Hei 't honderdmaal gezeid - laat-ie 'r nou levend make - Op me ouwe dag ken 'k bedele gaan - door die lùt z'n schuld!

Watze
(dof).

Mijn schuld? Wie heit me angezet de pale uit Tjerk z'n grond te trekke? Bin jij dat nie geweest?

(dof-gebroken)
De koe gekrippeerd - vijftig gulde koste.....

Maaike
(heftig).

Vijftig gulde - Vijftig gulde!

(het hoofd in de handen wringend)....
O jij ellendige kerel - jij lamstraal - jij gek - jij dubbele gek! - de koe late verrekke en vijftig gulde an 't gerecht.

Watze
(heftig).

Is 't nie joùw schuld? - Hei jij nie gewild! - Pas op of 'k sla je je harsens in!

Maaike
(huilend).

O, O, nou mot-ie de láátste grond verkoope!

Watze
(woest).

Nee!

Maaike.

't Láátste stukkie rake we kwijt. Daglooner ken-ie nou worde voor vijftige cente in de zomer en in de winter niks!

Watze.

Wie zeit da-'k verkoop?

(razend van drift).
'k Verkoop nie! 'k Verkoop nie! 'k Laa liever me poote af hakke!

Eelke.

Maar - maar de kòste, vader!....

Watze.

Dat vin 'k wel - daar prakkezeer 'k over.... De koe die an de moerziekte gestorve is heit nog dertig guide opgebracht - en - en

(balt de vuisten - zwijgt - gromt dof)
Is de nek afgesnejen?....

Maaike.

Nee! Mot ik dat as vrouw doen?

Watze
(stug).

As vróuw.... Jij weet toch as de ver-

dommenis dat as-die nie uitbloeit 'r geen opkooper voor te vinde is. Geef 'n mes!

Maaike.

Bedien je zelf maar.

Watze.

Verdomd - 'k most liever joùw strot....

Eelke.

Nou - nou - Hier hei-je 't mijne - 't Is zat scherp.

Watze.

Had zij 't nie kenne doen?

Maaike
(valsch).

En nou wou 'k nie!

Watze
(kijkt haar dreigend aan - bedwingt zich - gaat in de schuur).

Vijftiende tooneel.

De vorigen, Douwe, Sytske.
Douwe
(komt met Sytske van de plank, speelt de schotsche drij op een handharmonica, doet de deur lachend open)....

Hallo! Hallo!

Sytske.

Wat zitte hullie raàr.... En we woue je vrage.... Is 'r wat gebeurd?

Sjoukje
(hoofdschuddend).

De koe - de koe is dood....

Watze
(keert terug, smijt woest het mes op den steenvloer).

einde van het eerste bedrijf.


Vorige Volgende