Nederduitsche spraakkunst 
		  P. Weiland 
		 
		  
		  GEBRUIKT EXEMPLAAR 
		  exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: S. NED. 17 4910
		  
		  ALGEMENE OPMERKINGEN 
		  Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen kleine
			 ingrepen, een diplomatische weergave van P. Weilands Nederduitsche
			 spraakkunst, uit 1805. 
		   
		  REDACTIONELE INGREPEN 
		  p. XVII: het paginanummer XVI is verbeterd naar XVII. 
			p. 84: werkwoodrs → werkwoords: ‘achter het zakelijke deel eens
			 werkwoords...’ 
			p. 151: hebdende → hebbende: ‘in het zakelijke deel geene t
			 hebbende...’ 
			p. 229: naaamval → naamval: ‘het persoonlijk voornaamwoord in getal en
			 naamval’ 
			p. 267: bijvoorb eld → bijvoorbeeld: ‘Wij zeggen, bijvoorbeeld...’ 
			p. 311: derhafve → derhalve: ‘Men wachte zich derhalve...’ 
			p. 329: de errata zijn doorgevoerd in de lopende tekst. De opgave ervan is verplaatst naar dit colofon. De errata betreffende pagina 242 en pagina 243 waren in het werk al gecorrigeerd. Het erratum betreffende pagina 256 was onvindbaar. 
			 
			Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie
				in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet
				overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in
				het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn
				weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. I, II, IV, XVII, 10, 204 en 330) zijn niet opgenomen in de
				lopende tekst.	
			 
			[pagina III]
			NEDERDUITSCHE SPRAAKKUNST, door P. WEILAND, uitgegeven in naam en op last van het STAATSBESTUUR der bataafsche republiek.
			 
			te AMSTERDAM, bij JOHANNES ALLART, mdcccv.
			
			[pagina XVIII]
		  Inhoud. 
		   
		  	INLEIDING	Bladz. 1.
	EERSTE DEEL.	
	over
				  de SPELLING.	
 
		   
		  	EERSTE HOOFDSTUK, over de letteren van het
				  Nederduitsche abé in het algemeen, en de vorming der
				  woorden.	11.
	A. Over de
				  klinkers.	
1.	Over het getal der klinkers,
				  en de wijs, waarop zij gevormd
				  worden.	12.
2.	Over de twee- en
				  drieklanken.	15.
3.	Over de spelling
				  met enkele en dubbele
				  klinkers.	18.
4.	Over de zacht-lange en
				  scherp-lange e en o.	21.
5.	Over
				  de spelling met ij en ei.	28.
 
			
			[pagina XIX]
		   
		  B.	Over de
				  medeklinkers.	
		Bladz.
1.	Over
				  sommige te onregt onder de Nederduitsche medeklinkers gerangschikte
				  letteren.	32.
2.	Over de verdubbeling
				  van de medeklinkers.	34.
	C.Over de
				  vorming der lettergrepen en
				  woorden.	36.
	D.Over de zamenstelling der
				  woorden.	$38.
	TWEEDE HOOFDSTUK.Over de
				  onderscheidene taaldeelen, of deelen der
				  rede.	
	Algemeen
				  overzigt	46.
	Nadere ontwikkeling van de
				  deelen der rede.	
	A.Over de
				  naamwoorden.	
1.	Over de zelfstandige
				  naamwoorden. 	
 
		   
		  	Derzelver
				  aard.	50.
2.	Over de getallen, of het
				  enkel- en meervoud der zelfstandige naamwoorden..	52
 
			
			[pagina XX]
		   
		  		Bladz.
3.	Over
				  de geslachten der zelfstandige
				  naamwoorden.	57.
4.	Over de
				  naamvallen.	72.
	B. Over de
				  lidwoorden.	80.
	C. Over de bijvoegelijke
				  naamwoorden.	
1.	Derzelver
				  aard.	82.
2.	Het geslacht, getal, en de
				  verbuiging van de bijvoegelijke
				  naamwoorden.	87.
3.	Trappen van
				  vergelijking.	91.
4.	Voorbeelden van
				  verbuiging van zelfstandige naamwoorden met hunne lidwoorden en bijvoegelijke
				  naamwoorden.	96.
	D. Over de
				  voornaamwoorden.	
1.	Derzelver
				  aard.	101.
2.	Persoonlijke
				  voornaamwoorden.	102.
3.	Wederkeerende
				  voornaamwoorden.	106.
4.	Bezittelijke
				  voornaamwoorden.	 108.
5.	Vragende
				  voornaamwoorden. 	 112.
6.	Aanwijzende
				  voornaamwoorden.	 115.
7.	Betrekkelijke
				  voornaamwoorden.	 119.
 
			
			[pagina XXI]
		   
		  	E. Over de
				  werkwoorden.	
		
				  Bladz.
1.	Derzelver aard en
				  rangschikking.	121.
	Ongelijkvloeijende.	122.
	Gelijkvloeijende.	127.
	Onregelmatige.	129.
	Hulpwoorden.	130.
2.	Nadere
				  verdeeling van de werkwoorden in bedrijvende, lijdende, onzijdige,
				  wederkeerige, en
				  onpersoonlijke.	132.
3.	Over de wijzen
				  der werkwoorden.	142.
4.	Over de tijden
				  der werkwoorden.	148.
5.	Voorbeelden
				  van vervoeging.	153.
6.	Over de zamen
				  gestelde werkwoorden.	174.
	F. Kleinere
				  rededeelen.	
1.	Over de
				  telwoorden.	178.
2.	Over de
				  bijwoorden.	188.
3.	Over de
				  voorzetsels.	192.
4.	Over de
				  voegwoorden.	198.
5.	Over de
				  tusschenwerpsels.	201.
 
			
			[pagina XXII]
		   
		  	 TWEEDE
				  DEEL.	
	Over de
				  WOORDVOEGING.	
	EERSTE HOOFDSTUK. Over de
				  onderlinge betrekking en beheersching der onderscheidene woorden, of
				  taaldeelen.	
		Bladz.
	INLEIDING.	205.
	A.
				  Over de lidwoorden, en wel over het gebruik van dezelve bij zelfstandige
				  naamwoorden.	206.
	B. Over het gebruik van de
				  zelfstandige naamwoorden.	
1.	Verbinding
				  van twee of meer zelfstandige
				  naamwoorden.	213.
2.	Verbinding van
				  twee of meer zelfstandige naamwoorden, in eene gelijke
				  betrekking.	214.
3.	Verbinding van twee
				  of meer zelfstandige naamwoorden, in eene ongelijke
				  betrekking.	216.
 
			
			[pagina XXIII]
		   
		  		Bladz.
	C.
				  Over het gebruik van de bijvoegelijke
				  naamwoorden.	219.
	D. Over het gebruik van de
				  voornaamwoorden.	
1.	Bijvoegelijke
				  voornaamwoorden.	228.
2.	Persoonlijke
				  voornaamwoorden.	229.
3.	Bezittelijke
				  voornaamwoorden.	234.
4.	Vragende
				  voornaamwoorden.	239.
5.	Aanwijzende
				  voornaamwoorden.	240.
6.	Betrekkelijke
				  voornaamwoorden.	243.
	E. Over de
				  werkwoorden.	
1.	Het gebruik der
				  personen.	247.
2.	Van het enkel- en
				  meervoud der werkwoorden.	250.
3.	Van
				  de tijden der werkwoorden.	252.
4.	Van
				  de wijzen der werkwoorden.	253.
5.	Over
				  het gebruik der
				  hulpwoorden.	258.
6.	Over de verbinding
				  van het eene werkwoord met het
				  andere.	259.
7.	Verbinding van een
				  werkwoord met een zelfstandig naamwoord.	266.
 
			
			[pagina XXIV]
		   
		  		Bladz.
	F.
				  Over het gebruik van de telwoorden.	275.
	G.
				  Over het gebruik van de bijwoorden.	280.
	H.
				  ... van de voorzetselen.	284.
	I. ... van de
				  voegwoorden.	286.
	K. ... van de
				  tusschenwerpselen.	289.
	TWEEDE HOOFDSTUK.
				  Over de orde, waarin de woorden in eene rede op elkander
				  volgen.	
1.	Over de schikking der woorden
				  in het gemeen.	291.
2.	Over de
				  verhalende, vragende en verbindende
				  woordschikking.	299.
3.	Over de
				  omzettingen, of afwijkingen van de gewone
				  woordschikking.	306.
4.	Over de
				  verkeerde
				  woordschikkingen.	310.
5.	Over de
				  volzinnen.	314.
6.	Over de
				  zamentrekking der volzinnen, door bijvoegelijke naamwoorden, of bijwoorden, en
				  deelwoorden.	319.
7.	Over de
				  perioden.	324.
 
		
		   
		  [pagina 329] 
		  Drukfeilen. 
		  Bl. 27 reg. 4 van ond., thezoor, lees thesoor, thans
			 trezoor. 
			Bl. 32 reg. 10 nederduitsche, lees Nederduitsche. 
			Bl. 33 In de aanteekening, bovengenoemde, lees boven
			 genoemde. 
			Bl. 37 reg. 18 of, ge - ven, lees af - ge - ven. 
			Bl. 39 reg. 18 zamen stelling, lees zamenstelling. 
			Bl. 43 reg. 17 ten allen tijd, lees te allen tijde. 
			Bl. 56 reg. 14 kinders, lees kinders, kinderen. 
			Bl. 60 reg. 13, 14, aar, er en ier, lees aar en
			 er. 
			Bl. 94 reg. 19 velerhandc, lees velerhande. 
			Bl. 110 reg. 11 voornamwoord, lees voornaamwoord. 
			Bl. 147 reg. 14 andrijven, lees aandrijving. 
			Bl. 152 reg. 10 geeindig, lees geeindigd. 
			Bl. 193 reg. 14 den, lees dan. 
			Bl. 230 reg. 8 aartsch schelm, lees aartsschelm. 
			Bl. 233 reg. 3 Men, lees Men. 
			Bl. 242 reg. 8 waarheia, lees waarheid. 
			Bl. 243 in de aanteek., 241. Lees § 241. 
			Bl. 255 reg. 17 volmaekt, lees volmaakt. 
			Bl. 256 reg. 7 van ond., den werkwoorden, lees de werkwoorden. 
			Bl. 276 reg. 4 cijfferletteren, lees cijferletteren. 
		  
		 
		   
			 2001 dbnl  
			  
		   
		  weil004nede01_01 
		
	 	
	 		unicode
	 	
	 	
	 	 
		  P. Weiland, Nederduitsche spraakkunst, Johannes Allart,
			 Amsterdam 1805  
		   
		 
	  
		DBNL-TEI 1 
	  
	  
		 
		  2001-05-30 
		   
			 CB 
		   
		  colofon toegevoegd 
		 
	 	 
	 		2009-03-19 
	 		 
	 			AS 
	 		 
	 		conversie van het bestand naar teixlite 
	 	
	  
   
  
Verantwoording 

Dit tekstbestand is gebaseerd op een bestand van de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (https://www.dbnl.org)

Bron: P. Weiland, Nederduitsche spraakkunst, Johannes Allart, Amsterdam 1805
 
Zie: https://www.dbnl.org/tekst/ques002lauw01_01/colofon.php

In dit bestand zijn twee typen markeringen opgenomen: paginanummering en illustraties met onderschriften. Deze zijn te onderscheiden van de rest van de tekst door middel van accolades: {==13==} {>>pagina-aanduiding<<} {==Figuur. 1: Onderschrift van de afbeelding.==} {>>afbeelding<<} 
 
  	 
  		
  		
	  
	  
		
{==V==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  Voorberigt.
 
		  Nadat de Hoogleeraar 
			 M. Siegenbeek, in het voorberigt zijner uitmuntende
			 Verhandeling over de Nederduitsche spelling, het noodige ten aanzien van
			 den aan mij opgedragen last, tot het vervaardigen eener Nederduitsche
			 spraakkunst, gezegd heeft, kan ik hier volstaan met den Lezer derwaarts te
			 wijzen, alwaar hij een volledig verslag desaangaande zal vinden. Alleenlijk
			 moet ik berigten, dat ik, mijne taak afgewerkt hebbende, 
{==VI==} {>>pagina-aanduiding<<}
 dezelve
			 onder het oog van vier onzer beroemdste Hoogleeraren heb gebragt, zijnde de
			 Heeren 
			 M. Tydeman, 
			 A. Kluit en M. Siegenbeek, als gelastigden van de
			 Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde, en 
			 J.H. van der Palm, als lid van den Raad van
			 binnenlandsche zaken; ten einde daarop hunne aanmerkingen te mogen ontvangen.
			 En deze Heeren hebben zich wel willen leenen, om mijn werk te toetsen, te
			 beoordeelen, en mij hunne bedenkingen op hetzelve, zoo in geschrift, als bij
			 monde, mede te deelen; waarvoor ik hun, hier openlijk, mijnen dank betuige,
			 terwijl ik de aangename gewaarwording niet kan verbergen, welke ik daarover
			 gevoel, dat deze, gelijk in andere wetenschappen, zoo ook in het vak der
			 Nederduitsche taalkunde wijd beroemde mannen mijnen arbeid met hunne
			 goedkeuring vereerd hebben. 
		  De hooggeleerde Heeren M. Tydeman, A. Kluit en M. Siegenbeek, door
			 de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde benoemd, om mijne spraakkunst te
			 onderzoeken en te beoordeelen, deden der gemelde Maatschappij het volgende
			 berigt: 
{==VII==} {>>pagina-aanduiding<<}
  
		   
		  ‘Weledele heeren!  
		  De ondergeteekenden, op uwen last hebbende gelezen de Nederduitsche
			 spraakkunst van ons waardig medelid, den Heer P. Weiland, hebben de eer en het
			 genoegen, aan UwelEd. bij dezen verslag te doen, dat zij bevonden hebben, dat
			 dezelve, in eene geschikte orde, bevat alle de noodige gronden en regelen eener
			 volledige spraakkunst voor onze Landgenooten, overeenkomstig met de regelmaat
			 der taal, zoo als dezelve door de beste taalkenners, en bijzonder door den
			 grooten 
			 Lambert Hermansz. Ten Kate, in zijn onsterfelijk werk,
			 genoemd Aanleiding tot de kennisse van het verhevene Deel der Nederduitsche
			 Sprake, opgedolven en aangedrongen is: weshalve zij de voorgeschrevene
			 spraakkunst van den Heer P. Weiland met ruimte aanprijzen, als de volledigste
			 en beste, welke tot hiertoe het licht ziet; en geene zwarigheid maken, om aan
			 deze Vergadering te raden, de regelen, in dezelve spraak-
{==VIII==} {>>pagina-aanduiding<<}
kunst 
			 voorgesteld, aan te nemen, goed te keuren en te volgen.’ 
		  ‘Leiden, 
		  den 5 Julij 1805. 
		  (Was geteekend.) 
		  M. Tydeman, 
		  A. Kluit, 
		  M. Siegenbeek. 
		  Besluit. 
		  De Maandelijksche Vergadering vereenigde zich, na dankbetuiging aan
			 hare Gelastigden voor de genomene moeite, voor zoo veel haar aangaat, met het
			 uitgebragte verslag.’ 
		   
		  Op het verslag van de Gelastigden der Bataafsche Maatschappij van
			 taal- en dichtkunde, tot hetzelfde einde benoemd, werd door Bestuurderen dezer
			 Maatschappij het volgende besluit genomen: 
		  ‘UITTREKSEL uit de handelingen van het Bureau van Bestuur der
			 Bataafsche Maarschappij van taal- en dichtkunde. 
		  Wijders is ingekomen het goedkeurend verslag der Gelastigden onzer
			 Maatschappij, 
{==IX==} {>>pagina-aanduiding<<}
 de Heeren Y. van Hamelsveld en J.H. Cyfveer, als
			 benoemd door de Amsterdamsche en Rotterdamsche Afdeeling, om de
			 Nederduitsche spraakkunst van ons medelid, den Heer P. Weiland, te
			 onderzoeken en te beoordeelen, terwijl het gunstige berigt van den Hoogleeraar
			 M. Siegenbeek, als daartoe door de Leidsche Afdeeling benoemd, uit het verslag
			 der Gelastigden van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde gebleken is.
			 En is hierop besloten, de Nederduitsche spraakkunst van den Heer P. Weiland
			 volkomen goed te keuren, de daarin voorgedragen regelen van spelling en
			 woordvoeging aan te nemen, en deze spraakkunst voor een werk der Bataafsche
			 Maatschappij van taal- en dichtkunde te erkennen, onder dankzegging aan den
			 Heer Weiland voor den arbeid en de vlijt aan het vervaardigen dezer spraakkunst
			 besteed, en dus voor het loffelijk volvoeren van den last, aan hem
			 opgedragen. 
		  Op last der Bataafsche Maatschappij van taal- en dichtkunde, 
		   
		  H. Tollens, C.Z., 
		  Algemeene Secretaris.’ 
		 
{==X==} {>>pagina-aanduiding<<}
  In gevolge van een besluit van het Staatsbewind van den
			 18den December 1804, ontving ik het volgende: 
		   
		  ‘Extract van het register der besluiten van den Raad van
			 binnenlandsche zaken der Bataafsche Republiek. 
		   
		  Donderdag 27 Decemb. 1804. 
		   
		  Is gelezen een besluit van het Staatsbewind van den 18den December
			 1804, No. 35 enz. En is wijders gehoord de ouverture van den Burger J.H. van
			 der Palm, dat de Nederduitsche spraakkunst van den Burger P. Weiland, door
			 denzelven geheel gezuiverd, en gereed was, om ter drukperse verzonden te
			 worden. 
		  Waarop gedelibereerd zijnde is geresolveerd: 
		  1o. Copie enz. 
		  5o. Den Burger P. Weiland, met toezending van copie
			 authentiek van het eerste, tweede, vierde en vijfde lid van des Staats-
			 
{==XI==} {>>pagina-aanduiding<<}
bewinds meer gemeld besluit van deszelfs ter dezer zake genomen
			 dispositien te informeren, met verzoek, om te zorgen, dat de door hem
			 vervaardigde Nederduitsche spraakkunst, overeenkomstig de gronden der spelling,
			 gelegd in de Verhandeling van den Hoogleeraar M. Siegenbeek, op het
			 naauwkeurigste worde gedrukt. 
		  6o. Den Burger, J.H. van der Palm enz. 
		  7o. Den Secretaris enz. 
		  En zal extract dezes van het vijfde en zesde lid, met de daarbij
			 vermelde copie aan den Predikant P. Weiland worden ter hand gesteld, tot
			 deszelfs informatie en narigt. 
		   
		  Accordeert met voorschreven register, voor zoo veel het
			 geëxtraheerde aangaat.’ 
		   
		  Wenckebach. 
		   
		  Onder het volvoeren van dezen last, namelijk het doen drukken mijner
			 Nederduitsche spraakkunst, werd de Raad van binnenland-
{==XII==} {>>pagina-aanduiding<<}
sche 
			 zaken door eenen Secretaris van Staat voor binnenlandsche zaken, in den persoon
			 van den weledelen Heer H. van Stralen, vervangen; waarom ik de afgedrukte
			 bladen van mijn werk den genoemden Secretaris van Staat toezond, met
			 herinnering van de bij het Staatsbewind en den Raad van binnenlandsche zaken
			 omtrent gemelde spraakkunst genomene besluiten, en met aanbeveling van dezelve
			 aan den Heer Secretaris van Staat, ten einde bij het Staatsbestuur te bewerken,
			 dat hetzelfde besluit ten aanzien van de invoering mijner Nederduitsche
			 spraakkunst mogt genomen worden, het welk in opzigt tot de Verhandeling
			 over de Nederduitsche spelling van den Hoogleeraar M. Siegenbeek, door het
			 Staatsbewind genomen geweest is. 
		  En hierop ontving ik de volgende besluiten: 
		   
		  ‘EXTRACT uit het Register der Staatsbesluiten van de
			 Bataafsche Republiek. 
		   
		  Vrijdag 30 Augustus 1805. 
		   
		  Gelezen eene Missive van den Secretaris van Staat voor de
			 binnenlandsche zaken van 
{==XIII==} {>>pagina-aanduiding<<}
den 26 dezer maand, No. 36/6,
			 daarbij inzendende de afgedrukte bladen der verhandeling over de Nederduitsche
			 spraakkunst, vervaardigd door P. Weiland, naar aanleiding en op grond der
			 verhandeling over de Nederduitsche spelling van den Hoogleeraar M. Siegenbeek,
			 in naam en op last van het Staatsbewind der Bataafsche Republiek, ten gevolge
			 van deszelfs besluit van den 18den December 1804., No. 35,
			 uitgegeven, is besloten: 
		  1o. Dat het voorschreven werk zal worden uitgegeven,
			 onder den titel van Nederduitsche spraakkunst door P. Weiland,
			 uitgegeven in naam en op last van het Staatsbestuur der Bataafsche
			 Republiek. 
		  2o. Dat de taalkundige grondstellingen, daarbij
			 aangeprezen, zullen worden aangenomen en gevolgd in alle gedrukte stukken,
			 welke door de Staatssecretarij en de Bureaux van alle Nationale Departementen,
			 ondergeschikt aan het Staatsbestuur, worden uitgegeven; met uitnoodiging tevens
			 aan de Vergadering van Hun Hoogmogenden, de Nationale Rekenkamer, het Natio-
			 
{==XIV==} {>>pagina-aanduiding<<}
naal Geregtshof, de respective Departementale en Landschaps-Besturen,
			 mitsgaders de Raden van Finantien in de onderscheidene Departementen en het
			 Landschap Drenthe, om de voorschreven spraakkunst in hunne Bureaux
			 insgelijks te introduceren en te doen navolgen. 
		  3o. Dat enz. 
		  4o. Dat de regels en gronden van taalkunde, bij deze
			 Nederduitsche spraakkunst vastgesteld, zullen worden gevolgd in alle
			 onderwijsboeken, welke van 's Lands wege ten dienste der scholen zullen worden
			 uitgegeven, met aanschrijving aan alle Schoolopzieners, om hunne beste pogingen
			 aan te wenden, ten einde dezelve regels en gronden alom in de scholen worden
			 geadopteerd. 
		   
		  En zal enz. 
		   
		  Accordeert met voors. Register. 
		  (Was getekend) 
		  C.G. Hultman. 
		  Accordeert met deszelfs Origineel, voor zoo veel het
			 geëxtraheerde aangaat. 
		  Wenckebach.’ 
		
{==XV==} {>>pagina-aanduiding<<}
   ‘EXTRACT uit het Verbaal van het verhandelde bij
			 den Secretaris van Staat voor de Binnenlandsche zaken der Bataafsche
			 Republiek. 
		   
		  Woensdag 4 September 1805. 
		   
		  Ontvangen een Extract uit het Register der Staatsbesluiten van den
			 30sten Augustus jongstleden, No. 9, genomen op de Missive van den
			 Secretaris van Staat van den 26sten bevorens, No. 36/6, en dien ten
			 gevolge houdende de navolgende bepalingen: 
		  1o. Dat de, naar aanleiding en op grond der Verhandeling
			 over de Nederduitsche spelling van den Hoogleeraar M. Siegenbeek, door P.
			 Weiland vervaardigde Verhandeling over de Nederduitsche spraakkunst, zal worden
			 uitgegeven, onder den titel van Nederduitsche spraakkunst, door P.
			 Weiland, uitgegeven in naam en op last van het Staatsbestuur der Bataafsche
			 Republiek. 
		  2o. Dat enz. 
		
{==XVI==} {>>pagina-aanduiding<<}
   Is besloten: 
		   
		  1o. Dat copie authentiek van het eerste, tweede en vierde
			 lid van voorschreven besluit zal worden gezonden, gelijk geschiedt bij dezen,
			 aan P. Weiland, ten einde te zorgen, dat hetzelve besluit in de voorrede zijner
			 Verhandeling over de Nederduitsche spraakkunst worde afgedrukt. 
		  2o. Den enz. 
		  En zal, benevens het daarbij vermelde afschrift, Extract dezes, voor
			 zoo veel aangaat het eerste lid, worden gezonden aan P. Weiland, te
			 Rotterdam, tot informatie en narigt. 
		   
		  Accordeert met voorschreven Verbaal, voor zoo veel het
			 geëxtraheerde aangaat. 
		   
		  Wenckebach.’ 
		   
		  Voor het overige moet ik hier berigten, dat ik, ter zamenstelling
			 dezer spraakkunst, van dezelfde bouwstof gebruik gemaakt heb, welke ik in het
			 voorberigt van het eerste deel van
{==XVII==} {>>pagina-aanduiding<<}
 mijn Nederduitsch taalkundig
			 Woordenboek heb aangewezen, en inzonderheid van de schriften van Duitschlands
			 grooten Taalleeraar J.C. Adelung, en onzen onsterfelijken L. Hermansz. Ten
			 Kate. 
		  Dat nu deze mijne spraakkunst het doel moog treffen, het welk ik
			 mij, onder het vervaardigen van dezelve, heb voorgesteld, namelijk eene
			 regelmatige beoefening en grondige kennis onzer schoone moedertaal! dit is mijn
			 hartelijke wensch. 
		 
		 
		
{==1==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  Inleiding.
 
		
		  §. 1. 
		  Het middel, waarvan wij ons bedienen, om anderen van onze
			 voorstellingen en gewaarwordingen te onderrigten, bestaat in zekere
			 teekenen, welke zigtbaar en hoorbaar zijn, en even daarom
			 uiterlijke teekenen heeten. Deze uiterlijke aanduiding van onze voorstellingen
			 en gewaarwordingen noemen wij taal. 
		  §. 2. 
		  En daar er verscheidene uiterlijke aanduidingen van onze
			 voorstellingen en gewaarwordingen zijn, zoo moeten er ook verscheidene soorten
			 van talen wezen. Wij kunnen, namelijk, deze aanduidingen of teekenen,
			 door geluiden, oogwenken en gebaren, of ook door woorden geven. De eerste soort
			 van mededeeling noemen wij de taal des ongeregelden geluids en der gebaren, de
			 andere de taal der woorden, of woordentaal. En deze komt hier alleen in
			 aanmerking. 
{==2==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 3. 
		  Deze woordentaal is niet op de gansche aarde dezelfde. De geregelde
			 geluiden der stem zijn zoo veelvoudig en verscheiden, als de in verschillende
			 landen bij elkander wonende menigte van menschen zelve is; of, met andere
			 woorden: wij hebben verschillende talen. De menschen, welke, bij eene
			 gemeenschappelijke afstamming, hunne voorstellingen, door eenerlei geluiden en
			 op eenerlei wijs uitdrukken, worden een volk, of eene natie genoemd; en hunne
			 taal heet dan, in betrekking tot hen, moedertaal. 
		  §. 4. 
		  De verschillende lotgevallen der volkeren hebben eenen
			 aanmerkelijken invloed op de talen. Zij ontstaan, ondergaan veranderingen, en
			 verliezen hun geheel aanwezen. Zoo ook verandert hunne taal, of geraakt, als
			 volkstaal, verloren. Van daar is het, dat eenige talen thans niet meer van
			 geheele volkeren gesproken worden, en andere daarentegen nog immer het
			 algemeene middel der uitdrukking van voorstellingen voor geheele natien zijn.
			 De eerste heeten doode, de laatste levende talen. 
		  §. 5. 
		  Niet bij ieder volk is de taal even volkomen. Zij staat in het
			 naauwste verband met den bij hetzelve plaats hebbenden trap van beschaving. Hoe
			 armer, 
{==3==} {>>pagina-aanduiding<<}
 ruwer en zinnelijker eene natie is, des te armer en harder
			 is hare taal; hoe bloeijender en beschaafder zij is, des te woordenrijker,
			 krachtiger en bevalliger zal hare taal zijn. De taal eens volks is derhalve het
			 ware afdruksel van deszelfs karakter en beschaafdheid. 
		  §. 6. 
		  Maar er heeft ook bij een en hetzelfde volk nog eene andere
			 verscheidenheid in de taal plaats: luchtstreek, levenswijs, gesteldheid des
			 lands, bezigheid der inwoneren, en vele andere plaatselijke en toevallige
			 omstandigheden zijn, zelfs in de enkele gewesten van een land, onderscheiden,
			 en hebben eenen aanmerkelijken invloed op de taal. En uit deze verscheidenheid
			 ontstaan de verschillende tongvallen, welke in de taal van ieder volk plaats
			 hebben. 
		  §. 7. 
		  Deze verschillende tongvallen zijn niet alle even goed en volkomen.
			 Beschaafdheid en smaak gaan, namelijk, in de onderscheidene gewesten van een
			 land, en bij onderscheidene omstandigheden, niet met eenen gelijken tred voort;
			 maar het eene gewest streeft het andere in volkrijkheid, welvaart en
			 verlichting voorbij. Daardoor overtreft het eene gewest het andere, in de
			 vorming van den smaak. En dit heeft eenen onvermijdelijken invloed op de
			 beschaving van de taal zelve; zoo dat de beste tongval tevens de algemeene taal
			 van alle schrijveren, van alle ge-
{==4==} {>>pagina-aanduiding<<}
leerde genootschappen, en dus de
			 taal der natie zelve wordt. 
		  §. 8. 
		  Wanneer men nu uit dezen tongval zekere, op gronden steunende en als
			 zoodanig erkende, voorschriften afleidt, naar welke de woorden gevormd,
			 veranderd, zamen gevoegd, gesproken en geschreven moeten worden, dan verkrijgt
			 men taalregels. Eene verzameling van deze taalregels noemen wij
			 spraakkunst. 
		  §. 9. 
		  Ook in de onderscheidene gewesten van het Bataafsche Gemeenebest
			 hebben onderscheidene tongvallen plaats; en het is bijzonderlijk de Hollandsche
			 tongval, welke in de scholen taalkundig onderwezen, en door het beschaafde en
			 geoefende gedeelte van Nederlands inwoneren, in het spreken en schrijven,
			 gevolgd wordt. 
		  §. 10. 
		  Daar iedere taal uit woorden zamen gesteld is, zoo bepaalt de
			 spraakkunst zich tot twee hoofdzaken, namelijk tot de woorden afzonderlijk
			 beschouwd, en tot de zamenvoeging van dezelve. De eerste bestaat derhalve in de
			 regte keus van de letteren, waaruit een woord gevormd wordt; de andere in de
			 regte keus van de woorden, en in de behoorlijke plaatsing
{==5==} {>>pagina-aanduiding<<}
 van
			 dezelve, om daarmede eenig denkbeeld uit te drukken. 
		  §. 11. 
		  Het eerste dezer twee hoofddeelen der spraakkunst noemen wij
			 spelkunst; en door deze verstaan wij de wetenschap, om eene taal en derzelver
			 enkele klanken, welke bij het spreken gehoord worden, met de ingevoerde
			 schriftteekenen wel en regelmatig te schrijven. 
		  §. 12. 
		  Men moet, het is waar, de regelmatigheid, zoo wel in het spreken als
			 in het schrijven, in acht nemen, dewijl men door beide hetzelfde einde bedoelt,
			 namelijk algemeene verstaanbaarheid. De laatste kan echter als noodzakelijker
			 beschouwd worden, dan de eerste. Deze immers bepaalt zich slechts tot weinige
			 personen en tot weinige voorbij gaande oogenblikken; waarom de taalfeiten,
			 welke onder het spreken begaan worden, voorbij snellen, terwijl omstandigheden,
			 houding en gebaren de duisterheid verminderen, welke daardoor anders ligtelijk
			 zoude kunnen veroorzaakt worden. 
		  §. 13. 
		  Het regte gebruik van de schriftteekenen heeft eenen veel grooteren
			 werkkring, zoo wel ten aanzien der personen, als in opzigt tot de tijden, voor
			 welke zij geschikt zijn. En daarom is het eene dubbele verpligting, zich op
			 regelmatigheid en zuiverheid, te dezen aanzien, zorgvuldiglijk toe te leg-
			 
{==6==} {>>pagina-aanduiding<<}
gen, dewijl iedere verwaarloozing daarvan de bereiking van het oogmerk
			 des schrijvers verhindert. 
		  Ook het denkbeeld van schoonheid maakt het noodzakelijk, dat men
			 zich in eene zuivere en regelmatige spelling oefene. De regelmatigheid in de
			 spelling is voor den goeden stijl hetzelfde, wat de regelmatige teekening van
			 de enkele deelen voor den beeldenden kunstenaar is, met dit onderscheid
			 alleenlijk, dat de schoonheid bij dezen de hoogste, maar bij den schrijver
			 slechts eene ondergeschikte bedoeling is. Dit echter geeft den laatsten geene
			 vrijheid, om haar geheel te verwaarloozen; want, schoon eene spelfeil eene
			 schriftelijke voordragt niet zoo zeer misvormt, als de misteekening van eenig
			 lid een Venusbeeld zou wanstaltig maken, zoo blijft zij nogtans eene feil,
			 welke men moet vermijden. 
		  Menigvuldige gebreken van dien aard, zij mogen uit verwaarloozing en
			 onwetendheid, of uit zucht om bijzonder te wezen, ontstaan, kunnen een anders
			 goed geschrift zoodanig misvormen, dat het voor iederen lezer van smaak en
			 fijne gewaarwording even zoo ondragelijk is, als voor den kunstenaar eene
			 schilderij, waarin ieder lid, ieder enkel deel misteekend is, hoe schoon, voor
			 het overige, de vinding en aanleg van het stuk mogen wezen. 
		  §. 14. 
		  Wanneer wij onze taal wel willen leeren spreken en schrijven;
			 wanneer zij zoo ver in dezelve willen vorderen, dat wij in staat zijn, om
			 voldoende reden te geven, waarom wij zoo en niet anders 
{==7==} {>>pagina-aanduiding<<}
 spreken en
			 schrijven, dan is het niet genoeg, slechts eenige algemeene taalregels te
			 leeren kennen, maar dan moeten wij, veeleer, het wijduitgestrekte gebied van
			 zoo vele soorten van woorden doorwandelen, door middel van welke wij onze
			 gedachten, op menigvuldige wijzen, uitbrengen en aan anderen mededeelen. 
		  §. 15. 
		  De spelregels zijn even zoo min toevallig en willekeurig, als de
			 overige taalregels. Zij zijn, veeleer, op het taaleigen gegrond, moeten daarin
			 opgezocht en daaruit afgeleid worden. De taalleeraar mag derhalve de taal, zoo
			 min als de geschiedschrijver de geschiedenis, naar willekeur inrigten; maar
			 beiden moeten datgeen nemen, wat zij vinden, en daarbij het afwijkende en
			 tegenstrijdige in ieder vak opzoeken, het ware van het valsche afzonderen, en
			 de gronden voor het eerste opgeven. 
		  §. 16. 
		  De taalleeraar dringt der natie geene voorschriften op, maar
			 verzamelt slechts de door haar zelve van tijd tot tijd gemaakte en in de
			 oorkonden bewaarde wetten, spoort derzelver gronden en grenzen na, wijst de
			 gevallen aan, waarin zij elkander tegenspreken, of schijnen tegen te spreken,
			 toont der natie, waar zij, uit overijling, of onkunde, tegen haren wil, hare
			 eigene wetten overtreedt; en laat alles, eindelijk, aan de beslissing van de
			 meeste en wijsste stemmen over. 
		  
{==8==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 17. 
		  Schrandere taaloefenaars hebben daarom ook altijd getracht, zoo veel
			 mogelijk, in het eigenlijke der taal in te dringen, derzelver bijzondere deelen
			 te doorgronden en te ontleden, terwijl zij zekere grondstellingen aannamen,
			 waarnaar men zich, in twijfelachtige gevallen, te gedragen heeft. Deze
			 grondstellingen schrijven de wetten in de taal voor, en zijn de volgende: 
		  1. Het taalgebruik, of de eenparige spelling der beste schrijveren
			 van smaak. Dit gebruik is de hoogste wetgever, in alle talen. 
		  2. De regelmaat der taal, dat is de eenparige wijs van handelen in
			 gelijke gevallen, of de overeenkomst der taal. 
		  3. De woordgronding, of afleiding van de woorden, welke echter nog
			 in vele gevallen onzeker is. En eindelijk, 
		  4. De welluidendheid, welke in eene beschaafde taal van zeer veel
			 gewigt is, maar ook een fijn gevoel en eenen gezuiverden smaak onderstelt, en
			 dus de hoogste omzigtigheid vordert. 
		  §. 18. 
		  Doch daar woorden, op zich zelven staande, en buiten zamenhang met
			 andere woorden beschouwd, eigenlijk geene taal uitmaken, zoo wordt tot eene
			 spraakkunst, natuurlijk, ook de woordvoeging vereischt, waardoor de enkele
			 woorden tot eene verstaanbare rede met elkander verbonden worden. De
			 Nederduitsche spraakkunst bevat derhalve twee hoofdzaken, namelijk de
			 spelling en de woordvoeging. 
		 
	 	
{==9==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  Nederduitsche spraakkunst.

{==11==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  Nederduitsche spraakkunst.
 
		  Eerste deel. Over de spelling.
 
		  Eerste hoofdstuk. A. Over de letteren van het Nederduitsche
			 ABÉ in het algemeen.
 
		
		  §. 1. 
		  Alle woorden laten zich in zekere eenvoudige bestanddeelen oplossen,
			 welke den naam van letteren dragen; en deze letteren zijn teekenen van
			 de enkele klanken der woorden, welke in eenige taal gebruikt worden. 
		  §. 2. Gemeenlijk brengt men het getal van zoodanige teekenen in
			 onze taal, tot zes en twintig, schoon wij, tot het schrijven van echt
			 Nederduitsche woorden, niet meer dan twee en twintig behoeven, als: A, B, C (in
			 ch) D, E, F, G, (H) I, K, L, M, N, O, P, R, S, T, U, V, W, Z; kunnende
			 de overige vier, C (op zich zelve staande,) Q, X, en Y als vreemde letteren
			 beschouwd worden. 
		  
{==12==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 3. Eenige dezer letteren worden gevormd, door het openen van
			 den mond; de overige, door eenig gedeelte van den mond te sluiten, of te
			 drukken. De eerste, welke allen eenen ongemengden klank hebben, dragen den naam
			 van klinkers, omdat zij op zich zelven eenen vollen klank geven, en zonder
			 behulp van andere letteren kunnen uitgesproken worden; of, omdat zij hunnen
			 klank ook aan de andere letteren mededeelen. De laatste noemt men medeklinkers,
			 omdat zij niet zonder eenen klinker kunnen uitgesproken worden. 
		 
		 
		  A. Over de klinkers.
 
		  1. Over het getal der klinkers, en de wijs, waarop zij
			 gevormd worden.
 
		
		  §. 4. Daar iedere enkele opening van den mond, zoo dra zij
			 hoorbaar wordt, eenen klinker uitmaakt, zoo volgt, dat er zoo vele klinkers
			 kunnen wezen, als er geluid gevende openingen van den mond mogelijk zijn. Wij
			 hebben echter niet meer, dan deze vijf, A, E, I, O, U, en wij behoeven er ook
			 niet meer, om de door ons bedoelde zaken uit te drukken en aan te duiden, of
			 onze gedachten aan anderen verstaanbaar mede te deelen. 
		  §. 5. Men heeft bij dezen nog de IJ gevoegd, en dezelve als
			 eenen zesden klinker onder het getal der letteren aangenomen; doch deze
			 bijvoeging is niet op den aard der taal, maar op een ingeslopen ge-
			 
{==13==} {>>pagina-aanduiding<<}
bruik gegrond; daar de IJ eigenlijk niets anders, dan eene dubbele of
			 verlengde I is, welke verdubbeling, of verlenging, bij al de overige
			 klinkletteren plaats heeft, als AA, EE, IJ (of II, gelijk de ouden schreven.)
			 OO, UU. Zoo dat, wanneer de IJ, of verlengde I, een nieuwe klinker wierd, al de
			 overige, verlengd zijnde, nieuwe klinkers zouden moeten worden, en men derhalve
			 tien klinkletters in onze taal zoude krijgen. 
		  §. 6. De ouden gebruikten de enkele I in lettergrepen, niet op
			 eenen medeklinker stuitende, als hi, zi, schriven, enz. In lettergrepen,
			 daarentegen, op eenen medeklinker stuitende, en eene verlenging van den klinker
			 vereischende, verdubbelden zij de I, en schreven miin, ziin, enz.,
			 waarvoor wij thans mijn, zijn, enz. bezigen. Doch wel dra begon men, het
			 zij om de verwarring van II met U voor te komen, het zij sieraadshalve, de
			 tweede I met eenen langen staart (IJ) te schrijven. En deze schrijfwijs, welke
			 reeds zeer oud is, wordt thans met regt behouden, schoon dezelve slechts in
			 eenige gedeelten van ons Vaderland, en wel aan de Maas, maar bijzonderlijk in
			 Zeeland, Vriesland, en Overijssel, in de uitspraak gehoord wordt, terwijl zij
			 elders, en inzonderheid tusschen Noordholland en den Rijn, het geluid van den
			 tweeklank EI heeft, hetwelk eene wezenlijke verbastering van de uitspraak mag
			 genoemd worden. 
			  * 
{==14==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 7. De Y is reeds vroeg voor de enkele I, en naderhand, door
			 velen voor de lange IJ, zelfs met geheele verbanning van deze, gebezigd
			 geworden. Thans stelt men vrij algemeen, dat de Y van dezelfde kracht gerekend
		  	wordt, als de grieksche υ, en men oordeelt, dat dezelve ook
			 alleenlijk in woorden van grieksche afkomst mag gebruikt worden, als cyprus,
			 cyrenius, cylinder, enz. 
			  * 
		  §. 8. De A, waarmede ons abé begint, is de
			 enkelvoudigste en ligtste klinker, die, door de ongedwongenste opening van den
			 mond, zonder moeite voortgebragt wordt. Zoo dra de tong een weinig nader aan
			 het gehemelte komt, ontstaat de nog helderder B; en uit deze wordt, wanneer de
			 tong digt aan het gehemelte nadert, de I gevormd, als de hoogste klank, dien de
			 menschelijke spraakwerktuigen kunnen voortbrengen. Om de o uit te spreken,
			 zinkt de stem weder tot A, en geeft aan dezen klinker, door de ronding der
			 lippen, eene andere gedaante, waardoor de O ontstaat. De laagste klinker,
			 welke, door de sterkste ronding, of sluiting der lippen, gevormd wordt, is de
			 U. Er heeft derhalve, bij het uitspreken van de klinkletteren, van A tot U,
			 eene genoegzaam evenredige vernaauwing van den mond, of ronding der lippen,
			 plaats; zoo dat, bij de A, de mond het meest, bij de E minder, bij de I weder
			 minder, bij de O nog minder, en bij de U het minst geopend is; 
{==15==} {>>pagina-aanduiding<<}
 met
			 dit onderscheid echter, dat, bij het uitspreken van A, E en I, de tong telkens
			 meer aan het gehemelte nadert, terwijl bij het uitspreken van de O, de tong
			 weder tot denzelfden afstand van het gehemelte terug keert, waarop zy zich, by
			 het uitspreken van de A, bevond; hetwelk ook ten aanzien van de U plaats heeft;
			 schoon de stem, bij het uitspreken van iedere dezer letteren, gelijke krachten
			 te werk stelt. 
		  §. 9. De klinkers brengen leven en hoorbaarheid in de woorden.
			 De letters M en N, bij voorbeeld, maken, op zich zelven staande, geen woord
			 uit; doch plaatst men eene A, E, of I, tusschen beide, dan ontstaat terstond
			 het woord MAN, MEN, of MIN. De klinker brengt hier, gelijk in alle andere
			 gevallen, het wezen van den eenen medeklinker tot den anderen over, en plaatst
			 dezelve in een voortdurend verband met elkander, terwijl de eerste medeklinker
			 nog in het oor klinkt, wanneer de andere reeds uitgesproken wordt. 
		
		 
		  2. Over de twee- en drieklanken.
 
		
		  §. 10. Iedere enkele opening van den mond maakt, gelijk boven
			 reeds aangemerkt is, zoo dra zij hoorbaar wordt, eenen klinker uit, die altijd
			 eenvoudig en van eenen ongemengden klank is. Wanneer derhalve de mond van de
			 eene opening tot de andere overgaat, dan worden eigenlijk twee, of drie
			 klinkers voortgebragt, die, schoon in eene lettergreep bij elkander gevoegd,
			 en, onder 
{==16==} {>>pagina-aanduiding<<}
 het uitspreken, als zamen gesmolten, echter noodzakelijk
			 eenen gemengden klank hebben. De eerste noemt men tweeklanken, de
			 laatste drieklanken. 
		  §. 11. Een tweeklank ontstaat, door zamenvoeging van de enkele
			 A, E, I, O, U, met E, I, of U, als: 
		   
			 A met U, in dauw, Paus,

			 	E met I, in hei, wei,

			 		E met U, in beuk, reuk,

			 			I met E, in dienst, vriend,

			 				O met E, in bloed, goed,

			 					O met U, in bout, hout,

			 U met I, in bruid, kruid. 
		  En, schoon de eerste klinkers verdubbeld, of AA, EE en OO, met I of
			 U, zamen gevoegd, en de woorden dus in gedaante en uitspraak verlengd worden,
			 zijn zij echter niet meer dan tweeklanken, als: maai, zaai, flaauw, laauw,
			 leeuw, sneeuw, hooi, mooi 
			  *. 
		  Een drieklank heeft plaats, wanneer IE, of OE met U, of I, zamen
			 gevoegd wordt, als: hieuw, nieuw, boei, foei. 
		  §. 12. In opzigt tot de verlenging van de twee- en drieklanken,
			 welke op i eindigen, is niet altoos eenparig gedacht, daar sommigen
			 maaien of maajen, boeien of boejen enz., en anderen
			 maaijen, boeijen, enz. schrijven. Doch daar het verdubbelen van de
			 i, of het plaatsen van de j achter de i, aan de uitspraak
			 best schijnt te beantwoorden, is de 
{==17==} {>>pagina-aanduiding<<}
 schijfwijs van maaijen,
			 vleijen, groeijen, gooijen, bruijen, buijen enz. de verkieslijkste. 
			  † 
		  §. 13. Ten aanzien van den tweeklank au moeten wij nog
			 aanmerken, dat dezelve dikwerf, schoon verkeerdelijk, als ou
			 uitgesproken wordt; terwijl het onderscheid nogtans genoeg kan gekend worden,
			 als blijkt uit het dauwt, van dauwen, en hij douwt, van
			 douwen. 
		  §. 14. Eindelijk verdient het verschil der oude en nieuwe
			 schrijfwijs in sommige tweeklanken, als mede derzelver onderlinge verwisseling,
			 nog kortelijk gemeld te worden. 
		  Voor eu bezigden de ouden dikwerf ue, en schreven
			 duegde, vruegde; waarvoor wij deugde, of liever deugd,
			 vreugd bezigen. Ook schreven zij ue en ou, voor oe,
			 als gued voor goed, bouk voor boek. In opzigt tot
			 de verwisseling van de tweeklanken komt ons die van ei met ai,
			 het eerste voor, welke sommigen voorgestaan hebben, schrijvende hailig,
			 klai, vailig; doch ook deze schrijfwijs is reeds verouderd, en thans zeggen
			 en schrijven wij alleenlijk heilig, klei, veilig 
			  *. Eu en
			 oeworden nog somwijlen met elkander verwisseld, en onverschillig
			 gebezigd, in genoegte, geneugte, proeven, preuven. Zoo ook eu en
			 de zachte e en o, inleunen, lenen, steuren, storen.
			 Wijders ui en 
{==18==} {>>pagina-aanduiding<<}
 ie, in kuiken, kieken, ruiken,
			 rieken; ook somwijlen ie en u, als bestier, bestuur, vier,
			 vuur. 
		 
		 
		  3. Over de spelling met enkele en dubbele
			 klinkers.
 
		
		  §. 15. Er is misschien geen onderwerp, betreffende de spelling
			 in de Nederduitsche taal, waarover zoo zeer getwist is geworden, als de
			 verlenging, verdubbeling, of zamenvoeging van de klinkletteren. 
		  §. 16. Wanneer wij, intusschen, den grond onzer taal
			 onderzoeken, en de verwantschapte talen raadplegen, dan moeten wij besluiten,
			 dat er korte, lange, zacht-korte, zacht-lange, scherp-korte, en
			 scherp-lange klinkers zijn, welke wij mogen onderstellen, dat de ouden,
			 in het spreken, altijd naauwkeuriglijk onderscheiden hebben; gelijk ook het
			 onderscheid tusschen de zacht-lange en scherp-lange klinkers
			 reeds vroeg, door hen, in het schrijven in acht genomen is, door de woorden,
			 aan welke, volgens den Nederduitsche spraakvorm, de klank van den scherpen
			 langklinker verbonden was, met eenen dubbelen klinker te spellen, om dezelve
			 dus van de andere te onderscheiden, waarin de zachte langklinker plaats
			 had. 
		  §. 17. De klinkletters kunnen, naar haren korten of langen
			 klank, gevoegelijk dus onderscheiden worden: 
		
{==19==} {>>pagina-aanduiding<<}
   A is kort in dag, dak, 
		   lang in dagen, daken. 
		  E is zacht-kort, in de, dewijl, 
		   zacht-lang in ge van geven, le van leven, en
			 ook in week (zeven dagen), 
		   scherp-kort in bel, snel, 
		   scherp-lang in been, steen, week (zacht). 
		  I is kort in min, zin, 
		   lang in mijn, zijn. 
		  O is zacht-kort in bot, dom, 
		   zacht-lang in door, kookt, 
		   scherp-kort in slot, zot, 
		   scherp-lang in boom, stroom. 
		  U is kort in dun, vunzig, 
		   lang in muur, zuur. 
			  * 
		  §. 18. Wij zien dus, dat alleen aan de e en o een
			 zacht-lang en scherp-lang, of hard geluid toegekend wordt. En het is omtrent de
			 behoorlijke onderscheiding hiervan, dat het meeste verschil in de spelling
			 plaats heeft. 
		  §. 19. Het is een algemeene regel in de spelling, dat alle
			 klinkers, die op eenen medeklinker stuiten, behooren verlengd te worden,
			 onaangezien zij zacht-lang, 
{==20==} {>>pagina-aanduiding<<}
 of scherp-lang zijn, b.v. geef,
			 week (zeven dagen), zoo wel als been, week (zacht), kookt,
			 zoon, zoo wel als boom, stroom. 
		  §. 20. In geval deze woorden verlengd, of verbogen worden, en
			 derzelver klinkers niet op eenen medeklinker stuiten, moet de verdubbeling der
			 klinkers naar derzelver zacht-lang, of scherp-lang geluid geregeld worden. Doch
			 hiervan straks nader. 
		  §. 21. Ten aanzien der klinkers a en u kan men
			 aanmerken, dat, daar deze slechts een lang (en niet, gelijk de e en
			 o, een zacht-lang en scherp-lang) geluid hebben, dezelve alleen dan
			 behooren verdubbeld te worden, wanneer zij op eenen medeklinker nederkomen, en
			 nimmer, wanneer zij verlengd, of verbogen worden; dewijl, bijvoorbeeld, in
			 daden, laten, paren - duren, muren, vuren, hetzelfde lange geluid
			 gehoord wordt, als in daad, laat, paar - duur, muur, vuur. En dit te
			 meer, daar deze spelling met het gebruik der ouden overeen komt, die, schoon
			 zij de e en o reeds overal verdubbelden, waar dezelve scherp-lang
			 uitgesproken werden, echter algemeen dragen, graven, hare, jaren, laten,
			 raden, slagen, vragen, zware, - huren, sturen, turen, vuren, zure enz.
			 schreven. 
		  §. 22. Verscheidene, hiermede strijdige regels zijn door
			 taaloefenaren voorgesteld, en door achtbare schrijveren gevolgd. Men zie
			 dezelve grondig 
{==21==} {>>pagina-aanduiding<<}
 wederlegd in de verhandeling over de
			 Nederduitsche spelling, van den Hoogleeraar M. Siegenbeek 
			  *, en vergelijke de
			 Inleiding van mijn Nederd. taalk. woordenboek 
			  †. 
		  Ook zijn er eenigen geweest, die alle woorden, welke niet op eenen
			 medeklinker stuitten, met eenen enkelen klinker spelden, bewerende, dat de
			 kortste spelling de beste is. Doch dat deze regel lijnregt tegen den aard onzer
			 taal inloopt, en eene harer voornaamste eigenschappen prijs geeft, is hieruit
			 ligtelijk optemaken, dat men, volgens denzelven, de woorden been, steen,
			 hoor, koop enz. verlengende, benen, stenen, horen, kopen enz. moet
			 schrijven, terwijl, overeenkomstig met den scherpen klank, welke, bij
			 eene zuivere uitspraak, in deze en vele andere woorden gehoord wordt,
			 beenen, steenen, hooren, koopen enz. de eenige ware spelling is. En dit
			 zal nader blijken. 
		 
			 
		  4. Over de zacht-lange en scherp-lange e en o.
 
		
		  §. 23. Niet alle Nederlanders ontdekken even duidelijk het
			 verschil der uitspraak in de woorden heelen (genezen) en helen
			 (verhelen), week (zacht) en week (de tijd van zeven dagen),
			 hoopen (op-
{==22==} {>>pagina-aanduiding<<}
hoopen) en hopen(wenschen, verlangen),
			 kool (bloemkool) en kool (vuurkool). Voor de Amstellanderen
			 inzonderheid is dit verschil van klank genoegzaam onmerkbaar; intusschen is het
			 geenszins willekeurig, maar in den aard der taal gegrond, en behoort tot hare
			 bijzondere eigenschappen. Van daar, dat hetzelve op de tong van vele
			 Nederlanderen, in onderscheidene gewesten van ons Vaderland, als in Maasland,
			 Zeeland en elders, nog aanwezig is en blijft stand houden; niettegenstaande men
			 geeft, leeft, boog, kookt, - been, meen, brood, droom enz. schrijft,
			 terwijl in de eerste voorbeelden de zachte ee en ovoorkomen. 
		  §. 24. Dit onderscheid is, namelijk in het spreken, vooral in
			 kleine steden en op het platte land, alwaar de taal der voorouderen, door den
			 minderen omgang met vreemdelingen, meer onverbasterd gebleven is, vrij
			 duidelijk kenbaar; schoon het, in het schrijven, veelal verloren geraakt is; ja
			 zelfs, schoon men daarmede strijdige spelregels uitgedacht en gevolgd heeft.
			 Niet, dat de zacht-lange en scherp-lange e en o, overal, op
			 dezelfde wijs uitgesproken worden; maar in het voortbrengen van de woorden,
			 welke de zachte of harde e of o vereischen, wordt, vrij algemeen,
			 een kennelijk onderscheid gemaakt. Zoo is, om dit slechts met een paar
			 voorbeelden op te helderen, het kenmerk van de scherp-lange e in de
			 gemeene-volkstaal van Amsterdam nog aanwezig, daar men dezelve, naar den
{==23==} {>>pagina-aanduiding<<}
 vrieschen tongval, als ie uitspreekt, en voor been,
			 bien, voor beest, biest, voor een, ien, voor meest,
			 miest, voor steen, stien, voor week (zacht), wiek
			 zegt; terwijl dit bij de zacht-lange e, in beek, hetgeen, veel,
			 week (zeven dagen) enz. volstrekt geene plaats heeft 
			  *. En hoort men, in Gouda, broad, droam, koapen, en
			 loapen zeggen, dan weet men zeker, dat die woorden de scherp-lange
			 overeischen, terwijl men daar nimmer koaken, koamen, maar altoos
			 koken, komen, met de zacht-lange o zal hooren. 
		  §. 25. Een niet minder afdoend bewijs voor de wezenlijkheid der
			 scherp-lange e is gelegen in de verwisseling van dezelve met den
			 tweeklank ei, welke in sommige woorden en derzelver afstammelingen
			 opgemerkt wordt. Zoo sprak en schreef men oudtijds heilen (waarvan ons
			 Heiland), teiken, allein, deilen, meinen, ein, deig enz., waarvoor men
			 thans heelen, teeken, alleen, deelen, meenen, een, deeg enz. bezigt.
			 Daarentegen sprak en schreef men dreegen, verbreeden, weenig enz.,
			 waarvoor thans het gebruik dreigen, verbreiden, weinig enz. eischt. Van
			 hier ook, dat wij heden nog onverschillig hooren bleek en bleik,
			 kleen en klein, gemeente en gemeinte, vleesch en
			 vleisch. 
		  
{==24==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 26. Ook wordt het onderscheid tusschen de zacht-lange en
			 scherp-lange e en o uit de oude verwantschapte talen
			 onwederlegbaar bevestigd. Men vindt dit in het breede voorgedragen in de
			 verhandeling over de Nederd. spelling, van den Hoogleeraar M.
			 Siegenbeek; waarom ik, kortheidshalve, derwaarts wijze 
			  *. 
		  §. 27. Hier geldt ook het gezag van velen onzer oudste
			 schrijveren van vroegere en latere tijden, die het verschil der zacht-lange en
			 scherp-lange e en o, en inzonderheid der eerste, door eene
			 onderscheidene spelling hebben aangewezen; daar zij, om de scherp-lange
			 e en o uit te drukken, zich van eene dubbele klinkletter
			 bedienden; terwijl men deze zelfde onderscheiding zorgvuldig waargenomen vindt,
			 in de schriften van de besten onzer schrijveren, welke na de herstelling van
			 onze letterkunde, op het einde der zestiende eeuw, gebloeid hebben 
			  †. 
		  §. 28. Daar het nu ontwijfelbaar zeker is, dat er in onze taal
			 tweederlei e en oplaats vindt, waarvan de eerste zacht, de
			 laatste hard, of scherp uitgesproken wordt, en van welke de scherpe e,
		  	in klank, aan de η der Grieken, of den tweeklank ei, de scherpe
			 o aan den tweeklank au eenigzins gelijk is; daar het een
			 onbetwistbare grondregel is, dat verschillende klanken, bij het schrijven, zoo
			 
{==25==} {>>pagina-aanduiding<<}
 veel mogelijk, op eene onderscheidene wijs moeten uitgedrukt
			 worden; en, daar het tevens van belang is, dat eene zoo wezenlijke eigenschap
			 onzer taal niet allengskens geheel verloren rake, zoo zal ieder gereedelijk
			 toestemmen, dat de zacht-lange en hard-lange e en o, in de
			 spelling, naauwkeurig behooren onderscheiden te worden. En hiertoe komen de
			 volgende regels in aanmerking. 
		  §. 29. 1. Heeft de zacht-lange e plaats in
			 ongelijkvloeijende werkwoorden, het zij dezelve tot den wortel des woords
			 behoore, als: lezen, treden, of, door verandering van wortelklinker,
			 ingelijfd worde; als: wij leden van lijden, gelegen van
			 liggen. 2. In werkwoorden, die eenen langen staart hebben, als:
			 bedelen, benevelen, rekenen, regenen, vernederen, beteren, verdedigen,
			 ontzenuwen enz., gelijk ook in alle hunne afstammelingen. Hiervan echter
			 zijn die woorden uitgezonderd, welke van een naamwoord met eene scherp-lange
			 e afkomen, als: beëedigen, beleedigen, beteekenen, steenigen,
			 vereenigen enz. 3. In die woorden, waarin de e verkorting, of
			 verscherping duldt, als: nevens, neffens, beziën, bes, bessen, even,
			 effen, keten, ketting enz.; als mede in het meervoud van die naamwoorden,
			 welke in het enkelvoud de scherp-korte e hebben, als: bevelen van
			 bevel, gebeden van gebed, gebreken van gebrek enz. 4. In
			 het meervoud van alle woorden, welke in het enkelvoud op heid uitgaan,
			 als: bevalligheden van bevalligheid enz. 5. In werkwoorden met
			 den 
{==26==} {>>pagina-aanduiding<<}
 basterd uitgang eren, als braveren, regeren,
			 stofferen, waarderen enz. 6. In die woorden, waarin de e dikwerf met
			 eu verwisseld wordt, als: spelen, speulen, lenen, leunen, stenen,
			 steunen, krepel, kreupel enz. 7. In woorden van uitheemschen oorsprong,
			 welke bij ons den klemtoon op de lange ehebben, als: ceder, kemel,
			 lelie, menie, peper, wezel, zegel enz. 
		  §. 30. De scherp-lange e daarentegen wordt, 1. in die
			 woorden gebezigd, welke in eenen anderen tongval ei, of, in het
			 platämsterdamsch, ie hebben, als: alleen, bleek, breed, leed,
			 gemeen enz. 2. In woorden op eeuw uitgaande, als: leeuw, meeuw,
			 sneeuw, spreeuw, geeuwen enz. 3. In die, welke op eel eindigen, als:
			 abeel, bekkeneel, juweel, kasteel, tooneel enz. 4. Eindelijk kan als een
			 regel voor onze scherp-lange e opgegeven worden, dat dezelve plaats
			 heeft in de meeste dier woorden, welke in het hoogduitsch ei hebben,
			 als: algemeen, algemein, alleen, allein, deel, Theil, deelen, theilen
			 enz. 
		  §. 31. Ten aanzien van de zacht-lange o valt aan te
			 merken, dat dezelve voorkomt, 1. even als de e, in ongelijkvloeijende
			 werkwoorden, het zij zij tot derzelver wortel behoore, het zij, door
			 verandering van den wortelklinker, ingelijfd worde, als: komen, mogen,
			 bewogen, bedrogen, gebroken enz. Hiervan zijn uitgezonderd koopen,
			 loopen, stooten. 2. In die woorden, welke, in de uitspraak, of in het
			 schrijven, ook de vermaagschapte klanken eu of oe 
{==27==} {>>pagina-aanduiding<<}

			 aannemen, als: bogel, beugel, bootseren, boetseren, joken, jeuken, logen,
			 leugen, molen, meulen, noot, neut, schot, scheut, wonen, weunen, zomer, zeumer,
			 zoon, zeun enz. 3. In de langstaartige werkwoorden, welke insgelijks
			 dikwerf eu hebben, als: betoteren, beteuteren, protelen,
			 preutelen enz. Hiervan zijn uitgezonderd noodigen, tooveren. 4. In
			 woorden, waarin de o verkorting duldt, als: boter, botter, lozen,
			 lossen, schotel, schottel enz.; als mede in het meervoud dier woorden,
			 welke in het enkelvoud de scherp-korte o hebben, als: geboden van
			 gebod, holen van hol, hoven van hof, loten van lot
			 enz. 5. In woorden van uitheemschen oorsprong, welke, bij ons, den klemtoon op
			 de lange o ontvangen, als: gepopel (gepeupel), ivoor, koor, koord,
			 koper, mode, olie, persoon, pool, (aspunt), roos, school, toren,
			 zool enz. Hiervan is uitgezonderd ons kroon, en, volgens Kiliaan en
			 den rotterdamschen tongval, ook toon, troon. 
		  §. 32. De scherp-lange o daarentegen, wordt ook gehoord,
			 1. in woorden van vreemde afkomst, wier oorspronkelijke tweeklank au in
			 o verwisseld is, als: klooster (claustrum), kool (caulis), oor
			 (auris), poos (pausa) thesoor (thesaurus). 2. In woorden, welke in het
			 hoogduitsch met au geschreven worden, als: boom, Baum, koopen,
			 kaufen, loopen, laufen, oog, Auge enz. 
			  *. 
		 
			 
{==28==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  5. Over de spelling met ij en ei.
 
		
		  §. 33. Niet minder opmerking verdient het onderscheid tusschen
			 ij en ei, dat, voor twee en meer eeuwen, in onze taal, genoegzaam
			 zonder uitzondering, geheerscht heeft, en, even als het onderscheid tusschen de
			 zacht-lange en scherp-lange e en o, op de uitspraak gegrond is,
			 en nog, in verscheidene gewesten van ons vaderland gehoord wordt. Doch, schoon
			 de oorspronkelijke onderscheiding van ij en ei, in de
			 schrijftaal, nimmer zoo verwaarloosd is geworden, als die van e, ee, o
			 en oo, moet het echter voor hen, die aan dit verschil der uitspraak niet
			 gewoon zijn, altoos moeijelijk vallen, hetzelve behoorlijk op te merken, en
			 hunne spelling daarnaar te regelen; waarom het niet ondienstig kan geoordeeld
			 worden, ook hieromtrent de noodige hulpmiddelen aan de hand te geven. 
		  §. 34. De ij wordt gebezigd, 1. in ongelijkvloeijende
			 werkwoorden, welke in den onvolmaaktverleden tijd en het verledene deelwoord
			 denzelfden klinker aannemen, als: blijken, bleek, gebleken, blijven, bleef,
			 gebleven, bijten, beet, gebeten, drijven, dreef, gedreven, lijden, leed,
			 geleden, 
{==29==} {>>pagina-aanduiding<<}
 nijgen, neeg, genegen; zoo ook nijpen,
			 prijzen, rijden, rijgen, schijnen, schrijven, verdwijnen, wijken, wijzen,
			 wrijven, zwijgenenz.; gelijk ook alle deze woorden zamen gesteld, als:
			 bedrijven, belijden, bewijzen, ontbijten, ontwijken enz.; en de daarvan
			 afgeleide, als: bedrijf, bewijs, blijk, ontbijt, schijn enz. 2. In vele
			 onzer zelfstandige naamwoorden, welke eenen staat, eene waardigheid, of werking
			 aanduiden, als slavernij, burgerij, kramerij, haspelerij, heerschappij,
			 hoererij, rooverij, strooperij, vrijerij, vleijerij, bedelarij, afgoderij,
			 dieverij, huichelarij, voogdij, bakkerij, brouwerij enz. En, gelijk deze
			 uitgang van het latijnsche ia schijnt afkomstig te zijn, zoo eindigen de
			 basterdwoorden, die in het latijn op ia, en in het fransch op ie
			 uitgaan, bij ons ook op ij, als: abdij (abbatia) haverij, (avaria,
			 averie), malvazij (malvesie) kanselarij (chancelerie), melodij (melodia)
			 specerij (epiceries) enz. 3. In woorden, welke uit andere talen ontleend
			 zijn, en in de oorspronkelijke taal den nadruk op i hebben, als:
			 begijn (beguina), gordijn (cortina), jasmijn (jasmyn), konijn (cuniculus),
			 lijm (limus), mijter (mitra), Nijl (Nilus), olijf (oliva), Paradijs
			 (Paradisus), stijl (stilus), tijger (tigris), vijg (ficus), wijn (vinum)
			 enz.; met derzelver zamen gestelde en afgeleide woorden. 
		  §. 35. Ter nadere verklaring van den eerst genoemden regel,
			 welke zegt, dat de ij in ongelijkvloeijende 
{==30==} {>>pagina-aanduiding<<}
 werkwoorden
			 gebezigd wordt, dient aangemerkt te worden, dat wel ook sommige
			 gelijkvloeijende werkwoorden ij vereischen, doch alleen zulke, welke van
			 eenig naamwoord ontleend zijn, waarin de ij voorkomt, als: bedijken,
			 bedijkte, bedijkt van dijk, beslijken van slijk, bevlijtigen
			 van vlijt, bijten van bijt (eene bijt maken), grijzen van
			 grijs, krijgen (oorlogen) van krijg, lijmen van lijm,
			 ontlijven van lijf, rijmen van rijm, rijpen van rijp,
			 stijven van stijf, spijzen van spijs, vijlen van vijl
			 enz. 
		  §. 36. Ei, daarentegen, heeft plaats, 1. in
			 gelijkvloeijende werkwoorden, welke, daar zij volgens hunnen aard, in de
			 vevroeging, den wortelklinker niet veranderen, overal eibehouden, als:
			 arbeiden, arbeidde, gearbeid; zoo ook bereiden, deinzen, eigenen,
			 feilen, heilen (heelen), keilen, leiden (bij de hand leiden), meinen
			 (meenen), neigen, peilen, reizen, spreiden, teikenen (teekenen), veilen,
			 weiden, zeilen enz.; met derzelver zamen gestelde en afgeleide woorden. 2.
			 In zulke woorden, welke, in het fransch, den klemtoon op ai, ée,
			 of é laten vallen, en in die, welke van latijnsche woorden, op
			 tas (fr. té) uitgaande, ontleend zijn, en bij ons in teit
			 eindigen, als: fontein, fr. fontaine, grein, fr. grein,
			 kapitein, fr. capitaine, liverei, fr. livrée,
			 majesteit, lat. majestas, fr. majesté, paleis, fr.
			 palais enz.; zoo ook derzelver zamen gestelde en afgeleide woorden.
			 Hiervan is echter uitgezonderd ons gebruikelelijke dozijn, fr.
			 douzaine. 
		
{==31==} {>>pagina-aanduiding<<}
   3. In woorden, waarvan eg, of ege in
			 ei zamen getrokken is, als: dweil van dwegel, peil van
			 pegel, steil van stegel, zeil van zegel enz. 4. Eindelijk
			 in alle woorden op heid, lei en stein uitgaande, als:
			 goedheid, standvastigheid, eenerlei, velerlei, ijsselstein, ravestein
			 enz. 
		  §. 37. Hierbij dient nog aangemerkt te worden, dat de woorden,
			 met ij of eigespeld, niet alleen in klank, maar dikwerf ook zeer
			 veel in beteekenis verschillen, als: blij, blijde (verblijd), en
			 blei (visch), hij en hei, ijken (een merk zetten) en
			 eiken (eikenboom), lijden (verdragen) en leiden
			 (geleiden), mijden(vermijden) en meiden (dienstmeiden),
			 nijgen (groeten, gelijk de vrouwen) en neigen (overhellen)
			 pijlen (van pijl) en peilen (de diepte peilen), rij
			 (rang) en rei (zangrei), Rijn (de rivier) en rein
			 (zuiver), rijzen (opstaan) en reizen (eene reis doen),
			 stijl (eener deur, ook schrijfstijl) en steil (bijv. naamw.),
			 vijlen (het ijzer) en veilen (te koop), vlijen (gelijk
			 leggen) en vleijen (streelen), wijden (verwijden) en
			 weiden (in de weide gaan) enz. 
			  *. 
		  §. 38. Doch hoe nuttig en noodzakelijk het zij, de boven
			 genoemde regels ter behoorlijke onderscheiding van de zacht-lange en
			 scherp-lange e en o, van ij en ei, in acht te
			 nemen, en zich dezelve eigen 
{==32==} {>>pagina-aanduiding<<}
 te maken, kunnen echter niet alle
			 woorden, welke deze onderscheiding vereischen, daartoe gebragt worden; waarom
			 voor hen, wier uitspraak en gehoor voor den verschillenden klank dezer woorden
			 niet geschikt zijn, een taalkundig woordenboek 
			  *, waarin dit onderscheid
			 opzettelijk aangewezen wordt, een onontbeerlijk behoefte is, en altoos het
			 beste hulpmiddel zal wezen 
			  †. 
		 
		 
		  B. Over de medeklinkers.
 
		  1. Over sommige te onregt onder de Nederduitsche medeklinkers
			 gerangschikte letteren.
 
		
		  §. 39. Wij hebben boven (§. 2.) reeds gezien, dat de c,
			 q, en x als vreemde letters mogen beschouwd worden, en derhalve tot
			 de echt Nederduitsche medeklinkers, eigenlijk, niet behooren, kunnende dezelve
			 in woorden van uitheemschen oorsprong gebezigd worden, als: Cicero, Cyprus,
			 Quintilianus, Xerxes, Xanthippe enz. 
		  
{==33==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 40. Verkeerdelijk derhalve werd de c oudtijds voor
			 genoegzaam al onze klinkers geplaatst, als mede ter sluiting van eene
			 lettergreep, in stede van de kgebezigd; terwijl dezelve naderhand, aan
			 het einde eener lettergreep, voor de kgeplaatst werd; doch ook dit werd,
			 in lateren tijd, als overtollig afgeschaft, en men schrijft thans naar den aard
			 onzer taal, en in navolging van de achtbaarste schrijveren: kamer, kelder,
			 koopen, kunnen, dik, stuk, sieren enz. 
			  *. 
		  §. 41. Voor de q en x hebben wij de
			 gelijkluidende klanken kw en ks, en wij schrijven derhalve
			 kwaad, kwellen, kwijten enz. - dagelijks, desgelijks, des volks
			 enz. 
		  §. 42. De h is, eigenlijk, noch klinker noch
			 medeklinker, schoon zij doorgaans echter onder de medeklinkers gerangschikt
			 wordt; zij is niet meer, dan een schielijke ophef en eene scherpe uitblazing
			 van adem voor het begin van eenen klinker 
			  †,
			 gelijk ontwijfelbaar daaruit blijkt, dat zij in geen onzer woorden als
			 wortelletter voorkomt, en bij dezelfde woorden, in verschillende gewesten van
			 Nederland, bijgevoegd of weggelaten wordt. Zoo zeggen, bij voorbeeld, de
			 Zeeuwen, Vlamingen en die van Goudaaan, ond, uis, terwijl de overige
			 Nederlanders dit haan, hond, huis uitspreken. Zoo zeggen wij 
{==34==} {>>pagina-aanduiding<<}
 hooren, met de h, terwijl wij dezelve bij het
			 grondwoord oor weglaten. En uit dit alles is gemakkelijk op te maken,
			 dat de schrijfwijs van gh, welke oudtijds plagt plaats te grijpen, met
			 regt, als ongegrond en geheel nutteloos, verworpen wordt. 
		  §. 43. Ten aanzien van de j dient nog aangemerkt te
			 worden, dat men dezelve doorgaans verkeerdelijk als eenen medeklinker
			 beschouwt, daar zij intusschen niets anders dan de klinker i is, welke,
			 aan het begin der woorden voor eenen anderen klinker staande, door de
			 schielijkheid der uitspraak, als een medeklinker luidt, en als dan, door eenen
			 lang onderuit gehaalden staart, van de gewone i onderscheiden wordt: zoo
			 dat jagen, jakob, eigenlijk niet anders is, dan iägen,
			 iäkob, schielijk uitgesproken. De ouden schreven zoo wel iaer
			 en yaer, als jaar. 
		
			 
		  2. Over de verdeeling van de medeklinkers.
 
		 
		  §. 44. Zonder genoegzamen grond heeft men voorheen de
			 medeklinkers verdeeld in halve klinkers en stomme letters,
			 noemende die, bij de uitspraak van welke een klinker voorafgaat, als: ef,
			 el, em, en, er, es halve klinkers, en die, waarin een klinker volgt, als:
			 be, che, de, ge, ka, pe, te, ve, we, ze, of zed, stomme letters.
			 Immers, alle medeklinkers zijn, buiten zamenstelling met de klinkers, van
			 natuur klankeloos; doch derzelver geluid wordt terstond gehoord, zoo dra een
			 klinker daar bij komt; 
{==35==} {>>pagina-aanduiding<<}
 en dit geluid heeft altoos iets van den
			 bijgevoegden klinker, en is derhalve een gemengd geluid, het zij de klinker
			 vooraf ga, of volge. 
		  §. 45. Doch van waar komt het, vraagt men, natuurlijk, dat de
			 klinker, bij de uitspraak van den eenen medeklinker, vooraf gaat, en, bij de
			 uitspraak van den anderen, volgt? Schoon men dit doorgaans aan de willekeur der
			 genen toeschrijft, die den letteren namen gegeven hebben, rust het echter,
			 waarschijnlijk, op zeer goede gronden, en is derhalve niet zoo geheel
			 willekeurig te noemen. 
		  §. 46. De medeklinkers zijn, als ware het, tusschen de lippen,
			 tegen de tanden, en het voorste en achterste gedeelte van het gehemelte
			 geklemd, en sommige derzelven moeten, bij de uitspraak, door behulp van
			 klinkers, uitgeleid, andere uitgestooten worden, om derzelver waren klank klaar
			 en krachtig te kunnen onderscheiden. Tot de eersten behooren ef, el, em, en,
			 er, es, en tot de laatsten be, che, de, ge, ka, pe, te, ve, we, ze,
			 of zed. En schoon men de eersten, sedert eenigen tijd, fe, le, me,
			 ne, re, en se genoemd heeft, is het echter zeker, dat daardoor de
			 klank der f, l, m, n, r, en s verre na zoo klaar en krachtig niet
			 uitgedrukt wordt, als door ef, el, em, en enz.; gelijk in eb,
			 ech, of ich, ed, eg enz. het geluid der b, ch, d, g enz. veel
			 minder zou doorsteken, dan in be, che, of chi, de, ge enz.;
			 waarom wij genoegzame reden meenen te hebben, om de hier en daar ingevoerde
			 nieuwigheid van fe, le, me, ne, reenz. te verwerpen, en de gewone
			 benaming der medeklinkeren te behouden. 
		  
{==36==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		   §. 47. Daar de mensch, behalve de opening des monds en het
			 gehemelte, geene andere werktuigen bezit, om oorspronkelijke klanken te vormen,
			 dan de keel, de tong, de lippen en de tanden, zoo
			 verdeelt men de medeklinkers gevoeglijk in keel - tong - lip - en
			 tandletters, terwijl de ch, g en k tot de keelletters, de
			 d, t, l, n en r tot de tongletters, de b, p, f, v, w en
			 m tot de lipletters, en de s en z tot de tandletters
			 behooren 
			  *. 
		 
		 
		  C. Over de vorming der lettergrepen en woorden.
 
		
		  §. 48. Uit de zamenvoeging der dus verre verhandelde enkele
			 letteren ontstaan lettergrepen en woorden. Eene
			 lettergreep is een verstaanbare klank, welke met eenige opening of
			 sluiting van den 
{==37==} {>>pagina-aanduiding<<}
 mond uitgesproken wordt. Het getal der letteren,
			 welke tot eene lettergreep behooren, is derhalve onbepaald; zij kan echter niet
			 meer letteren bevatten, dan men met eene enkele opening of sluiting van den
			 mond kan voortbrengen. 
		  §. 49. Eene lettergreep kan uit eene eenige letter bestaan,
			 welke echter een klinker moet wezen: a - del, e - del; of uit eenen
			 klinker en medeklinker: ga - ve, al - le; of uit verscheiden
			 medeklinkers, welke eenen, of meer gemeenschappelijke klinkers hebben: dak,
			 staak, strik, strijd, ding, troon, stroom, kroost, schreeuwt enz. 
		  §. 50. Uit lettergrepen ontstaan woorden. Een woord is
			 eene verstaanbare uitdrukking van eenig denkbeeld, welke in eene ademhaling
			 uitgesproken wordt. Het bevat zoo vele lettergrepen, als tot deszelfs
			 voortbrenging openingen van den mond vereischt worden: af - ge - ven, god -
			 de - lijk, waar - schijn - lijk - heid, ver - ont - waar - di - ging
			 enz. 
		  §. 51. Een woord, het welk slechts uit eene lettergreep
			 bestaat, heet eenlettergrepig; wanneer het twee, of meer lettergrepen
			 heeft, tweelettergrepig enz., of algemeen veellettergrepig. De
			 meeste der eenlettergrepige woorden zijn wortelwoorden; sommige
			 derzelven ontstaan ook uit zamentrekking, als: ambt uit ambacht,
			 biegtuit bigicht. 
		  §. 52. Op welk eene wijze uit enkele letteren woorden ontstaan,
			 leert de woordgronding (etymologie), of de kennis van den oorsprong en
			 de vorming der 
{==38==} {>>pagina-aanduiding<<}
 woorden, welke zoo belangrijk voor de kennis der
			 taal is, dat men, volgens L. ten Kate, ‘de gansche afleikunde, als
			 bij uitstek, met dien naam zou mogen bestempelen.’ 
		  §. 53. De woorden zijn niet op eenmaal ontstaan, maar het eene
			 woord is uit het andere gevormd geworden. Een oorspronkelijk woord, of zulk
			 een, het welk niet uit een ander ontstaan is, maar wel een ander kan
			 voortbrengen, heet stamwoord; en zulk een, het welk, door middel van
			 voor- en achtervoegsels, uit zoodanig een stamwoord gevormd is, wordt een
			 afgeleid woord genoemd. Zoo zijn, bij voorbeeld, berg, deel, huis,
			 man stamwoorden, maar gebergte, deelbaar, verhuizen, mannelijk
			 afgeleide woorden 
			  * 
		 
		 
		  D. Over de zamenstelling der woorden.
 
		 
		  §. 54. De woorden zijn eenvoudig, of zamen
			 gesteld. Een eenvoudig woord is zulk een, welks 
{==39==} {>>pagina-aanduiding<<}
 deelen niet
			 uit woorden bestaan, en derhalve niet in woorden kunnen opgelost worden, als:
			 groot, veld, liefde, akker enz. Een woord wordt zamen gesteld geheeten,
			 in zoo verre het uit twee of meer woorden gevormd is, als: grootvader,
			 veldheer, liefdeloos, akkerbouw enz. 
		  §. 55. De zamenstelling geschiedt voornamelijk met oogmerk, om
			 een woord en deszelfs beteekenis te omschrijven, of nader te bepalen, en beide,
			 daardoor, tot een denkbeeld te vereenigen; en het omschrijvende, of nader
			 bepalende gedeelte staat altoos vooraan. Zoo is avondkost een kost,
			 welke des avonds gebruikt wordt, of voor den avond geschikt is, werkhuis
			 een huis, waarin gewerkt wordt, bierazijn azijn, van bier gemaakt,
			 heengaan van eene plaats gaan enz. 
		  §. 56. Hieruit blijkt, dat het geenszins onverschillig is, welk
			 eene plaats een woord in zamenstelling met een ander woord bekleedt, dewijl bij
			 eene verplaatsing van dezelven, indien deze mogelijk is, eene gansch andere
			 beteekenis ontstaat, bij voorbeeld: werkhuis en huiswerk,
			 bouwland en landbouw, vensterglas en glasvenster, berggras en
			 grasberg, bierkelder en kelderbier, bloemveld en veldbloem,
			 botervat en vatboter, huisraad en raadhuis en vele
			 anderen. 
		  §. 57. De uit twee deelen zamen gestelde woorden zijn de
			 gewoonlijkste; echter zijn er genoeg, welke uit drie woorden bestaan, als:
			 aartsbooswicht, veldpostmeester, zeevischmarkt, wijnazijnmakerij,
			 
{==40==} {>>pagina-aanduiding<<}
 onuitsprekelijk en meer anderen. Verder moet men de
			 zamenstelling niet uitstrekken, de opeenstapeling van aan elkander gehechte
			 woorden liefst, door omschrijving, voorkomen, en, bij voorbeeld, in plaats van
			 erfstadhouderambt, het ambt van erfstadhouder bezigen. 
		  §. 58. De zamen gestelde woorden zijn zoo veelvuldig, als er
			 rededeelen zijn, welke op zulk eene wijze met elkander kunnen verbonden worden 
			  *. 1. Twee of
			 meer zelfstandige naamwoorden: bierglas, wijnkooper, veldmaarschalk
			 enz.; 2. een zelfstandig en bijvoegelijk naamwoord: goudgeel, gunstrijk,
			 ijskoud enz.; in welke woorden het zelfstandige naamwoord voorgaat, het
			 welk in andere weder achter gevoegd wordt: hoogmoed, hoogepriester 
			  †,
			 grootspreker, wijsneus, domoor, kaalkop enz.; 3. twee bijvoegelijke
			 naamwoorden: goedgunstig, vrijwillig, anderendaagsch, ligtvaardig,
			 kleinmoedig, hooggeleerd, zoetvloeijend, hoogdravend; en met telwoorden:
			 eenhoofdig, eenparig, eenstemmig, eenoogig, eentonig, driejarig,
			 zeshoekig enz.; 4. een voornaamwoord en zelfstandig naamwoord:
			 zelfliefde, zelfstrijd, zelfmoord enz.; 5. een werkwoord en zelfstandig
			 naamwoord: brandhout, draagband, huurkoets, timmerwerf, rommelpot,
			 drinkgeld,
{==41==} {>>pagina-aanduiding<<}
 slaapmuts, waschvat, schrijftafel, schaftklok,
			 rekenkunst enz.; 6. een werkwoord en bijvoegelijk naamwoord: brandheet,
			 gedenkwaardig, beminnenswaardig, eetgraagenz.; 7. twee bijwoorden, of een
			 bijwoord en zelfstandig of bijvoegelijk naamwoord: nimmermeer, daarna,
			 welvaart, hedendaagsch, eensgezind, eensluidendenz.; 8. een scheidbaar
			 voorzetsel en zelfstandig, of bijvoegelijk naamwoord: afgang, bijstand,
			 inkoop, omweg, binnenkamer, onderkleed, bovenhuis, tegenspoed enz., -
			 opregt, bovenmatig, bijziend, buitenlandsch, uitmuntend enz.; 9. een
			 onscheidbaar voorzetsel en zelfstandig, of bijvoegelijk naamwoord: antwoord,
			 wantrouw, bestand, ondank enz., - ervaren, wangunstig, ongeleerd,
			 onwijs, onverantwoordelijk, ongenaakbaar, ontevreden enz. 
			  *; 10. eindelijk vele uit naam- en andere
			 woorden zamen gestelde bijwoorden: eenigzins, anderzins, geenszins,
			 eensdeels, eensklaps, eenmaal, andermaal, anderwerf, dikwerf, somtijds,
			 somwijlen, wederzijds, veelmaals, dermaten, eenigermaten, allerwegen
			 enz. 
		   
{==42==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 59. Ook kunnen, door middel der zamenstelling, rededeelen
			 tot zelfstandige naamwoorden worden, welke het op zich zelven niet zijn; schoon
			 zij in den deftigen stijl zelden gebezigd worden: deugniet, weetniet,
			 slokop, vraagal, albedril enz. 
		  §. 60. Het omschrevene, of nader bepaalde woord blijft, in alle
			 gevallen, onveranderd; dikwerf ook het omschrijvende, of nader bepalende:
			 tuinman, torenspits, kerkgang, tijdverdrijf, vadermoord, halsdoek,
			 tafelbord, huisdeur, hulpmiddel, meesterstuk, tandpijn, akkerbouw, nachtwacht,
			 lepelkost, spiegelglas, dagloon, lofgedicht, geldzak, hoofdstuk, hofpoort,
			 landgoed, landheer, landman, zondag, maanlicht en vele anderen. 
		  §. 61. Sommigen der zamen gestelde woorden ontvangen achter het
			 omschrijvende gedeelte of lid eene s, als: godsdienst, haviksneus,
			 koningsmoord, hongersnood, huwelijksgoed, geregtshof, rijksdag, lijfsgevaar,
			 krijgsman, kalfsvel, lamsbout, varkensworst, ezelskop, raadsheer, arbeidsloon,
			 kindsgedeelte, landsman (die met ons uit het zelfde land is, in
			 tegenstelling van het vorige landman, voor landbewoner, boer) enz. 
		  §. 62. Anderen nemen eene e aan, als: zinnebeeld,
			 paardekop, pennemes, koordedanser, tinnegieter, tandestoker, kurketrekker,
			 zonnewijzer, minnemoeder, bedestond, beereklaauw, liedeboek, messemaker,
			 naaldekoker, nonneklooster; eenige anderen hebben e en s,
			 als: hondekot, hondsdagen, 
{==43==} {>>pagina-aanduiding<<}
 hartewee, harteleed,
			 hartsgeheim, hartstogt enz. 
		  §. 63. Eenigen hebben het omschrijvende woord in het enkelvoud,
			 schoon daarmede altoos meer dan een bedoeld wordt, als: bloemtuin,
			 appelboom, boekbinder, broodbakker, vogelvanger, pruikmaker enz., - anderen
			 in het meervoud, als: oogenblik, boevenstuk, heldenmoed, vriendenkring,
			 handenarbeid enz. 
		  §. 64. Het is geenszins onverschillig, of een woord als zamen
			 gesteld, of als niet zamen gesteld beschouwd wordt; schoon het moeijelijk, en
			 misschien onmogelijk is, hieromtrent eene naauwkeurige en doorgaande bepaling
			 te maken. Het spreekt van zelf, dat het gebruik ook hier zijne regten heeft.
			 Men schrijft, bij voorbeeld, uitgaan, maar regtuit gaan; altijd,
			 maar te allen tijde; brandschatten, raadplegen, weerlichten, maar
			 storm loopen, huis houden, omdat men zegt ik raadpleeg, het
			 weerlicht, en ik loop storm, ik houd huis enz.; zoo ook dank
			 zeggen, krijg voeren. Dat vele zamen gestelde werkwoorden hiervan
			 uitgezonderd zijn, zal bij de werkwoorden blijken. 
		  §. 65. De van werkwoorden afgeleide zelfstandige naamwoorden,
			 in ing uitgaande, worden veelal met hunne omschrijvingen zamen gevoegd:
			 schadeloos stellen, maar schadeloosstelling; uit elkander zetten,
			 maar uitelkanderzetting; geheim houden, maar geheimhouding; in acht
			 nemen, maar inachtneming enz.  
		  
{==44==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 66. Verkeerdelijk hecht men dikwerf een werkwoord met zijn
			 bijwoord aaneen; waarvan echter die uitgezonderd zijn, welke bij de zamen
			 gestelde werkwoorden zullen voorkomen. Men schrijve derhalve, van elkander
			 gescheiden: te binnen brengen, te moede zijn, achteraan komen, achteruit
			 gaan, naar boven loopen, vol gieten, veel gelden, overeen stemmen, schoon
			 maken, vlak liggen, goed maken, zamen voegen, terug keeren, te leur stellen
			 enz. 
		  §. 67. Twee door en verbondene woorden worden mede van
			 elkander gescheiden, omdat het koppelwoord en de zamensmelting tot een
			 denkbeeld uitsluit. Derhalve een en twintig, drie en dertig, vier en
			 veertig enz. En dit heeft zelfs dan plaats, wanneer die woorden als
			 bijvoegelijke, of zelfstandige naamwoorden voorkomen: de een en dertigste,
			 een acht en veertiger, twee zes en dertig ponders enz. 
		  §. 68. Even zoo worden van elkander gescheiden veel
			 beteekenend, hart veranderend, rijk geladen, zamen gesteld, gepaard gaan,
			 vooruit stekend, pas, nieuw, jong geboren, boven genoemd, even wijd, even
			 groot, berg op, berg af, op en neer, of neder, een arm vol, eene hand
			 vol 
			  *, hoe veel, zoo veel
			 (echter de hoeveelste enz.), zoo wel als.  
		  
{==45==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 69. Ik heb boven reeds aangemerkt, dat het moeijelijk is,
			 naauwkeurig te bepalen, welke woorden al, welke niet als zamen gesteld moeten
			 beschouwd worden; en daarom schrijft men, in twijfelachtige gevallen, de
			 woorden liever van elkander gescheiden, dan zamen gesteld, dewijl de
			 zamenstelling dikwerf geen nut doet, en sommige lange zamenstellingen doorgaans
			 duisterheid veroorzaken. 
		 
		 
{==46==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  Tweede hoofdstuk. Over de onderscheidene taaldeelen, of deelen
			 der rede.
 
		  Algemeen overzigt.
 
		
		  §. 70. Tot dus ver hebben wij de bijzondere klanken en
			 letterteekenen onzer taal overwogen, en tevens getoond, hoe, door bijeenvoeging
			 van dezelve, lettergrepen en woorden gevormd, en eindelijk, op welk eene wijze
			 twee of meer woorden zamen gevoegd en tot een woord gemaakt worden. Thans gaan
			 wij over tot de beschouwing van de onderscheidene taaldeelen, welke ter vorming
			 van eene volkomene en wel zamen gestelde rede dienstig en noodzakelijk
			 zijn. 
		  §. 71. Alle woorden zijn of uitdrukkingen onzer
			 gewaarwordingen, of onzer voorstellingen. De eerste heeten tusschenwerpsels
			 (interjectiones), en de andere eigenlijke woorden. 
		  
{==47==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 72. De tusschenwerpsels drukken de gewaarwordingen slechts
			 als gewaarwordingen uit; en derhalve kunnen zij onder de woorden, als teekenen
			 van duidelijke voorstellingen, niet geteld worden. 
		  §. 73. De woorden in den eigenlijken zin laten zich, voor zoo
			 ver zij, in eene rede, op elkander betrekking hebben, en dat geen, wat wij
			 denken, in eene geregelde orde uitdrukken, tot zekere soorten brengen. Men
			 noemt dezelve deelen der rede (partes orationis), welke, behalve de
			 boven genoemde tusschenwerpsels, drie hoofdsoorten bevatten, en wel 1.
			 naamwoorden (nomina); onder welke algemeene benaming de zelfstandige
			 naamwoorden (substantiva), met hunne lidwoorden (articuli),
			 bijvoegelijke naamwoorden (adjectiva) en voornaamwoorden
			 (pronomina) begrepen zijn; 2. werkwoorden (verba), en 3. kleinere
			 rededeelen, als: telwoorden (numeralia), voorzetsels
			 (praepositiones), bijwoorden (adverbia), en voegwoorden
			 (conjunctiones). En tot deze of gene soort kan ieder woord gerekend
			 worden te behooren. 
		  §. 74. 1. Ieder ons bekend voorwerp in de natuur, het zij
			 levend of levenloos, ligchamelijk of geestelijk, heeft zijnen naam; deze naam
			 wordt zelfstandig naamwoord genoemd, om daardoor de zelfstandigheid des
			 voorwerps aan te duiden. Zoodanige zijn: mensch, paard, tafel, waarheid
			 enz. 
		  §. 75. 2. Om de meerdere of mindere bepaaldheid der
			 zelfstandige naamwoorden te onderscheiden, wor-
{==48==} {>>pagina-aanduiding<<}
den de woordjes
			 de, het, een of eene, welke den naam van lidwoorden
			 dragen, voor dezelve geplaatst, terwijl daardoor tevens derzelver geslacht
			 kenbaar wordt. Niet alle talen hebben dit rededeel. 
		  §. 76. 3. Alle voorwerpen hebben zekere eigenschappen van
			 uitgebreidheid, gedaante enz., welke hun eigen zijn, of hun aangebragt kunnen
			 worden. Wij noemen dezelve bijvoegelijke naamwoorden, en zij zijn, bij
			 voorbeeld: goed, groot, schoon, witenz. 
		  §. 77. 4. Dikwerf worden andere woorden gebezigd, welke in de
			 plaats der zelfstandige naamwoorden komen, om daardoor de gedurige herhaling
			 van een en hetzelfde woord te vermijden; zij worden voornaamwoorden
			 genoemd; en door middel van dezelve zeggen wij: de gierigaard leeft alleen
			 voor zich zelven; terwijl wij, zonder voornaamwoorden, in plaats daarvan,
			 zouden moeten zeggen: de gierigaard leeft alleen voor den
			 gierigaard. 
		  §. 78. 5. Dikwerf moet ook het getal der door de zelfstandige
			 naamwoorden aangeduide zaken bepaald worden; en dit geschiedt door de
			 telwoorden, zijnde een, twee, tien, dertig enz.; of ook veel,
			 weinig, alle enz., waarvan de eerste bepaalde, en de laatste
			 algemeene telwoorden genoemd worden. 
		  §. 79. 6. Om eene onzelfstandige eigenschap met een zelfstandig
			 voorwerp te vereenigen, en door deze vereeniging eenen volzin voort te brengen,
			 behoeven wij een woord, dat wij werkwoord noemen, bij voorbeeld zijn:
			 de man is groot - het huis was 
{==49==} {>>pagina-aanduiding<<}
schoon - het kind slaapt,
			 of is slapende, de vogel vliegt, of is vliegende. 
		  §. 80. 7. De woorden, welke ter nadere bepaling van de
			 werkwoorden, of ter aanduiding van den tijd wanneer, de plaats waar, of de wijs
			 hoe iets is, of geschiedt, gebezigd worden, dragen den naam van
			 bijwoorden, en zijn, bij voorbeeld, gisteren, hier,
			 noodzakelijkenz. 
		  §. 81. 8. Om de betrekkingen en omstandigheden der voorwerpen,
			 en den wederzijdschen invloed, dien zij op elkander hebben, uit te drukken,
			 gebruiken wij voorzetsels, als: aan, in, bij, enz. 
		  §. 82. 9. Ter aanduiding van de betrekking, welke de eene rede
			 op de andere heeft, en ter verbinding van dezelve met elkander, dienen de
			 voegwoorden, als: daar, dewijl, maar, enz. 
		  §. 83. Gemeenlijk telt men de deelwoorden (participia)
			 ook onder de taaldeelen; doch zij zijn eigenlijk slechts van de werkwoorden
			 afgeleide bijvoegelijke naamwoorden. Daarentegen verdienen de
			 telwoorden, en inzonderheid de bepaalde telwoorden, met meer
			 regt, onder de deelen der rede gerangschikt te worden, dewijl die van de
			 overige woorden geheel onderscheiden zijn. 
		 
		 
{==50==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  Nadere ontwikkeling van de deelen der rede. 
A. Over de naamwoorden.
 
		  1. Over de zelfstandige naamwoorden. Derzelver
			 aard.
 
		
		  §. 84. Een zelfstandig naamwoord is het gewigtigste deel der
			 rede, tot het welk al de overige rededeelen in betrekking staan, en om welks
			 wil zij aanwezig zijn. Op zich zelf, en, zonder behulp van een ander woord,
			 duidt het werkelijk eene zelfstandigheid, of het wezen eener zaak aan, als:
			 man, mier, huis, stoel enz. Ook stelt het iets onzelfstandigs, en alleen
			 in beschouwing bestaande, maar als zelfstandig aangemerkt wordende, voor, als:
			 deugd, schoonheid, grootte, liefde, vriendschap enz. 
		  §. 85. De zelfstandige naamwoorden worden gevoegelijkst in twee
			 soorten verdeeld, in eigene en gemeene. Een eigen
			 zelfstandig naamwoord is zoodanig een, het welk zekeren persoon, of zekere
			 zelfstandige zaak alleen aanduidt, en daaraan, met uitsluiting van alle
			 anderen, als een eigennaam, gegeven wordt, bij voorbeeld: Nederland,
			 de Maas, Dordrecht, Berlijn, Willem, Maria enz. Een
			 gemeenzelfstandig naamwoord is zulk een, waardoor vele zelfstandige
			 dingen, tot eene en dezelfde soort behoorende, aangeduid worden, als:
			 mensch, vrouw, 
{==51==} {>>pagina-aanduiding<<}
 man, visch, land, stad, rivier, water,
			 lucht, zand, volk enz. 
		  §. 86. De Nederduitsche taal heeft het voorregt, dat zij ieder
			 denkbeeld als iets zelfstandigs beschouwen, en bij gevolg ieder deel der rede
			 als zelfstandig gebruiken kan; bij voorbeeld: het lezen, het denken, onder
			 het bidden, de wijzen, de geleerden, het schoone, het edele, het mijne, het
			 uwe, mijn ja, uw neen, bij die zaak is een maar, het ach en wee, mijn ander ik,
			 de vier, de zes, de tien, in het kaartspel, dat heeft zijn voor en
			 tegen, het honderd, het duizend enz. 
		  §. 87. Een zelfstandig naamwoord, dat een voorwerp, in
			 vergelijking met een ander, als verkleind aanduidt, wordt verkleinwoord
			 genoemd; en deze verkleining geschiedt door den uitgang je, achter
			 naamwoorden gevoegd, als: huisje, kindje, lampje enz. En hierbij moeten
			 de volgende bijzonderheden opgemerkt worden: 
		  1. Om de welluidendheid plaatst men voor dezen uitgang dikwerf eene
			 t, of p, echter niet willekeurig, maar naar gelang van de
			 letters, welke vooraf gaan. Zoo komt je achter d, t, f, g, k, p,
			 s, en sch, als, draadje, krijtje, briefje, daagje, plekje,
			 streepje, dasje, vischje enz.; tje achter l, n, r, w, en
			 achter de tweeklanken, als: aaltje, wijntje, kamertje, zwaluwtje, koetje
			 enz.; pje achter m, als: kraampje, zoompje enz. 
		  2. Vele woorden van eene lettergreep, of waarvan 
{==52==} {>>pagina-aanduiding<<}
 de
			 laatste lettergreep slechts eenen klinker heeft, uitgaande op b, l,
			 m en n, en in het meervoud den laatsten medeklinker verdubbelende,
			 als: krib, kribben, bel, bellen enz., worden verlengd, en nemen den
			 verkleinenden uitgang tje aan, bij voorbeeld: schubbetje, schelletje,
			 kommetje, japonnetje, vriendinnetje enz. 
		  3. Voor je zegt men ook jen (oudtijds gen) en
			 ken, als: draadjen, draadken, en in sommige woorden, om de
			 welluidendheid, sken, als: jongsken, doeksken 
			  *. 
		  2. Over de getallen, of het enkel- en meervoud der zelfstandige
			 naamwoorden.
 
		  §. 88. Een zelfstandig naamwoord duidt of eene enkele zaak, of
			 verscheidene zaken te gelijk aan. Het eerste geval noemt men enkelvoud,
			 of het enkelvoudige getal, en dit stelt de zaak als eene eenheid voor;
			 het andere noemt men meervoud, of het meervoudige getal; en dit duidt de
			 zaak als eene meerderheid aan. Zoo is, bij voorbeeld, man het
			 enkelvoud, en mannen het meervoud. 
		  §. 89. Alle zelfstandige naamwoorden, van welken aard zij ook
			 mogen wezen, hebben of beide getallen te gelijk, of ten minste een derzelven.
			 Al 
{==53==} {>>pagina-aanduiding<<}
 dat geen heeft derhalve ook een meervoudig getal, het welk in
			 zijne soort meervoudig voorhanden is, als: mensch, menschen, tafel, tafels,
			 boek, boeken enz. 
		  §. 90. In zoo verre een eigennaam niet slechts aan een, maar
			 ook aan meer voorwerpen gegeven wordt, hebben de eigennamen ook een meervoud;
			 bij voorbeeld: ik heb onder mijne kinderen twee Pieters. Ook wanneer een
			 eigennaam ter aanduiding van zekere eigenschap dient, als: de Newtons van
			 onzen tijd - de Alexanders van het Noorden, dat is, de mannen, die in
			 kennis en moed dat geen zijn, wat Newton en Alexander waren. 
		  §. 91. Eenige zelfstandige naamwoorden worden alleen in het
			 enkelvoudige getal gebruikt, als: raad, (raadgeving), roof, (prooi) stof,
			 vee enz.; zoo ook die zelfstandige naamwoorden, welke eene stoffelijkheid
			 beteekenen, als: aarde, spek, vet, smeer, vleesch, goud, drek, bloed, draf,
			 gerst, gras, hooi, kaf, klei, leder, leem, molm, mest, pek, pekel, stroo,
			 slijk, slijm, teer, zweet, adem, speeksel, schimmel, most, talk, dauw, was,
			 asch, sneeuw, ijs, ijzer, koper, lood, tin, blik, zilver, boter, melk, vlas,
			 hout, steen, been, water, koorn, tarw, zand, ooft, meel enz., in zoo verre,
			 namelijk, daardoor, alleen de stof, in het onbepaalde denkbeeld, aangeduid
			 wordt. Vindt men intusschen sommige dezer woorden in het meervoud gebezigd, dan
			 is dit een meervoud, afgeleid van het enkelvoud in 
{==54==} {>>pagina-aanduiding<<}
 eene geheel
			 andere beteekenis. Zoo maakt, bij voorbeeld, het woord ijzer, in den zin
			 van een stuk ijzer, of een van ijzer gemaakt werktuig, in het
			 meervoud ijzers; zoo ook aarde, in het meervoud aarden,
			 voor soorten van aarde; hout, in het meervoud houten, voor
			 soorten van hout, of stukken hout; water, in het meervoud
			 wateren, voor soorten van water - gebrande wateren, voor sterke
			 dranken enz. 
		  §. 92. Ook lijden die woorden geen meervoud, welke van de
			 onbepaalde wijs der werkwoorden afgeleid worden, met wegwerping van den uitgang
			 en en voorvoeging van ge; en welke zelfstandige naamwoorden de
			 werking dier werkwoorden uitdrukken; als: gehuil, gezucht, geroep, gekraak,
			 gefluister, gevraag, gerij, gevrij, gebulder, gejammer, gedonder, gebabbel,
			 gedobbel, gekakel enz. 
		  §. 93. De zelfstandige naamwoorden, welke iets onzelfstandigs,
			 maar als zelfstandig aangemerkt wordende voorstellen, worden mede alleen in het
			 enkelvoudig getal gebruikt. Daartoe behooren de namen der deugden, ondeugden en
			 hartstogten, als: argwaan, achterdocht, hulde, gierigheid, overspel,
			 hoogmoed, liefde, min, trouw, wil, lof, dronkenschap, toorn, troost, schaamte,
			 haat, nijd, rouw, berouw, vrees, hoop, bedrog, eerlijkheid; gelijk ook die,
			 welke eenen toestand uitdrukken, als: dood, leven, slaap, eer, echt,
			 schande, honger, dorst, vreugd, verdriet, blijdschap, vrede, opkomst,
			 
{==55==} {>>pagina-aanduiding<<}
dwang, aanvang, einde, heil, geluk, ongeluk, noodlot, overlast,
			 kommer, armoede, adel, duurte, jeugd, verderf; verder die gene, welke eene
			 eigenschap aan iets toekennen, als: roest, zwaarte, hitte, koude, warmte,
			 rust, gehoorzaamheid, geweld, vernuft, moeite, dank, handel enz. Eindelijk
			 de onbepaalde wijs der werkwoorden, em het onzijdige geslacht der bijvoegelijke
			 naamwoorden, als zelfstandig beschouwd, als: het zitten, het staan, het
			 weten, het schoone, het groote, het edele enz. 
		  §. 94. Nog moet men ten aanzien van de getallen der
			 zelfstandige naamwoorden aanmerken, dat sommige naamwoorden alleen in het
			 meervoudige getal gebezigd worden, als: inkomsten, onkosten, kosten,
			 ouderen, voorouderen, Alpen, hersens, lieden, gezusters, gebroeders
			 enz. 
		  §. 95. Het meervoudige getal onzer zelfstandige naamwoorden
			 wordt door het aannemen van s, n, en en gemaakt. Door s,
			 als: akker, akkers, herder, herders, nagel, nagels, bliksem, bliksems,
			 haven, havens, kok, koks, maat, maats. Door n en en, als:
			 hoogte, hoogten, bede, beden, hoofd, hoofden, kracht, krachten, kraai,
			 kraaijen, klaauw, klaauwen enz. Lid heeft in het meervoud leden,
			 schip, schepen, stad, steden, smid, smeden, spit, speten enz., van het oude
			 led, schep, sted, smed, spet, enz. 
		  §. 96. Sommige zelfstandige naamwoorden verdubbelen, bij het
			 vormen van het meervoud, den medeklinker, als: bron, bronnen, klip,
			 klippen, 
{==56==} {>>pagina-aanduiding<<}
 schim, schimmen, minnares, minnaressen,
			 getuigenis, getuigenissen, vriendin, vriendinnen, man, mannen, bal, ballen,
			 rijkdom, rijkdommen, genootschap, genootschappen enz. 
		  §. 97. Alle zelfstandige naamwoorden, welke, van bijvoegelijke
			 afgeleid, in heiduitgaan, hebben, in het meervoud, heden, als:
			 waarheid, waarheden enz. Deze zachtstaartige uitgang, dienende, om het
			 hoedanige tot eene hoedanigheid over te brengen, was oudtijds niet heid,
			 maar hede; en van hier het meervoud heden. 
		  §. 98. Sommige zelfstandige naamwoorden hebben, in het
			 meervoud, ers en eren, als: kind, kinders, kinderen, kalf,
			 kalvers, kalveren (ook kalven), rund, runders, runderen, blad, bladers,
			 bladeren (ook bladen), been, beenders, beenderen(ook beenen,
			 schoon beenen en beenderen onderscheiden gebruikt worden),
			 gemoed, gemoederen (ook gemoeden), volk, volkeren (ook
			 volken), rad, raders, raderen (ook raden), lied, liederen enz.;
			 welke woorden oulings, in het enkelvoud, op er uitgingen, als:
			 kinder, kalver, volker enz. 
			  *. 
		  §. 99. Uit het boven (§. 95.) aangevoerde blijkt de
			 misslag van sommigen, die, in eenige zelfstandige naamwoorden, twee kenmerken
			 van het meervoud bijeen voegen, schrijvende begeerte, begeertens, behoefte,
			 behoeftens enz., alwaar de s geheel overtollig is, als wordende het
			 meervoud reeds door de ach-
{==57==} {>>pagina-aanduiding<<}
ter gevoegde n aangewezen;
			 terwijl de s dan te pas komt, wanneer het enkelvoud op en
			 eindigt: als: genoegen, genoegens, verlangen, verlangens. 
		  §. 100. Eindelijk dient aangemerkt te worden, dat het
			 onderscheid, het welk sommigen in het meervoud willen gemaakt hebben tusschen
			 de uitgangen s en en, als: kinders, kinderen, vogels,
			 vogelen enz., meenende, dat de eerste uitgang tot den eersten, vierden en
			 vijfden naamval, de laatste tot de drie andere naamvallen behoort, geheel
			 willekeurig, en noch op den aard der taal, noch op den voorgang der achtbaarste
			 schrijveren gegrond is; terwijl het gevoelen van hen, die den uitgang s
			 tot den gemeenen, den uitgang en tot den deftigen stijl gebragt willen
			 hebben, door menigvuldige voorbeelden onzer beste schrijveren krachteloos
			 gemaakt wordt. 
		 
			 
		  3. Over de geslachten der zelfstandige
			 naamwoorden.
 
		
		  §. 101. De waarneming van tweederlei geslacht bij alle levende
			 wezens, namelijk het mannelijke en vrouwelijke, heeft de
			 menschen, bij de eerste vorming van de taal, op het denkbeeld gebragt, om
			 hetzelfde onderscheid ook in de uitdrukking van zelfstandige, of als
			 zelfstandig beschouwde, zaken in te voeren. Doch, daar men van vele zaken zulke
			 donkere begrippen had, dat men aan dezelve geen van beide geslachten konde
			 toekennen, zoo ontstond eene derde soort van woorden, namelijk
			 onzijdige. 
		  
{==58==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 102. Schoon men over het algemeen kan aanmerken, dat, bij de
			 bepaling van het geslacht der woorden, alles, waarmede het denkbeeld van
			 grootte, sterkte, werkzaamheid en verschrikkelijkheid verknocht was,
			 mannelijk, - alles, wat men zich als zwak, zacht, vruchtbaar, schoon,
			 aangenaam en lijdend voorstelde, vrouwelijk, - en alles, waaraan men
			 geene dezer eigenschappen ontdekte, of waaromtrent de gewaarwording verdeeld
			 was, onzijdig genoemd werd, blijft het echter zeer moeijelijk, ja
			 volstrekt onmogelijk, in alle bijzondere woorden de reden aan te wijzen, waarom
			 dezelve tot dit, en niet tot een ander geslacht gebragt zijn. 
		  §. 103. Gelijk wij deze onderscheiding mede in andere talen
			 aantreffen, hoewel de meeste in de geslachten der woorden zelden overeenkomen,
			 zoo vinden wij dezelve ook in onze taal, van de vroegste tijden af gevolgd, en,
			 in de met de onze verwantschapte talen, vrij eenparig en bestendig
			 waargenomen. 
		  §. 104. Sommige zelfstandige naamwoorden echter hebben, door
			 den tijd, eenige verandering van geslacht ondergaan, terwijl andere
			 onverschillig in twee, of ook in alle drie de geslachten gebezigd worden. Zoo
			 is, bij voorbeeld, in het woord tijd, zoo wel het vrouwelijke als
			 mannelijke geslacht in gebruik geweest, wordende hetzelve tegenwoordig,
			 doorgaans, alleen in het mannelijke geslacht gebezigd, uitgezonderd echter in
			 de spreekwijzen te dier tijd, 
{==59==} {>>pagina-aanduiding<<}
 in der tijd enz. Even
			 zoo wordt het woord dood zoo wel in het vrouwelijke als mannelijke
			 geslacht, en oorlog, bovendien nog, onzijdig gebruikt. 
		  §. 105. Behalve deze drieledige onderscheiding van de
			 zelfstandige naamwoorden, zijn er nog twee andere soorten, welke wij
			 gemeenslachtige en gelijk- of zelfslachtige woorden
			 noemen. De eerste zijn die woorden, welke mannelijk of vrouwelijk zijn, naar
			 mate zij van eenen mannelijken of vrouwelijken persoon gebezigd worden, als:
			 bode, boel, gelijk ook gemaal, gids, gezel, erfgenaam, bedgenoot,
			 dischgenoot, echtgenoot, lotgenoot, vondeling, vreemdeling, zuigeling enz.;
			 waarvan eenige ook met eenen vrouwelijken uitgang gebezigd worden, als:
			 bodin, gemalin enz. De laatste bevatten beide de seksen onder een en
			 hetzelfde geslacht, het zij mannelijk, vrouwelijk, of onzijdig. Hiertoe
			 behooren de mannelijke woorden arend, kemel, leeuwerik, olifant, reiger,
			 struis, uil, valk, vink, vos, welke men nooit vrouwelijk zal vinden, schoon
			 zij van de wijfjes gebruikt worden. Zoo ook de vrouwelijke woorden, muis,
			 rot, haagdis, slang, duif, kraai, musch, snip, tortel, zwaluw enz., welke
			 altoos vrouwelijk blijven, schoon ook voor mannetjes gebezigd wordende.
			 Insgelijks het vrouwelijke woord kat, het welk ook van den kater gezegd,
			 en het onzijdige woord paard, waardoor zoo wel de hengst als de merrie,
			 gelijk ook kind, waardoor zoo wel een jongen als een meisje aangeduid
			 wordt. 
		  
{==60==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 106. Ter bepaling van de geslachten der zelfstandige
			 naamwoorden dienen de volgende algemeene regels 
			  *. 
		  1. Tot het mannelijke geslacht behooren alle eigennamen van
			 mannen, als: Willem, Andries, Pieter, Jakob enz. 
		  §. 107. Wijders alle namen van mannelijke eigenschappen,
			 waardigheden en bedieningen, als: heer, koning, vorst, koopman, bode
			 enz., waartegen de vrouwelijke uitgangen ing, st, en de, in
			 koning, vorst, bode, en meer dergelijke woorden, niets afdoen. 
		  §. 108. Verder alle zelfstandige naamwoorden, welke, van
			 werkwoorden afkomstig, op aar en er uitgaan, wanneer zij de
			 werking op eenen mannelijken persoon overbrengen, als: makelaar, drager,
			 kuiper enz.; of die van een ander zelfstandig naamwoord afgeleid, eenen
			 werkenden mannelijken persoon aanduiden, als: zondaar, logenaar,
			 schuldenaar enz.; ook met den uitgang ier, als: tuinier,
			 herbergier, wijngaardenier enz. En hierbij 
{==61==} {>>pagina-aanduiding<<}
 houde men wel in
			 het oog, dat niet de uitgang, maar de bedoelde persoon het geslacht bepaalt,
			 dewijl baker, kamenier enz. vrouwelijk zijn. 
		  §. 109. Ook de namen van zoodanige werktuigen, gereedschappen,
			 of zaken, die, van een werkwoord afgeleid, het werk eens mans vervangen of
			 verrigten, en die dus overdragtig tot eene zaak, of een werktuig overgegaan
			 zijn, vooral zulke, die in er eindigen; bij voorbeeld, een
			 snuiter is iemand, die snuit, een waaijer een, die waait, een
			 looper een, die loopt, een wijzer een, die wijst enz. Op deze wijs
			 zijn dan mannelijk: stamper, lichter, schepper (watervat), klopper,
			 houwer, passer enz. Men verwarre echter met deze woorden geene andere
			 mannelijke en onzijdige woorden, welke zoodanige eigenschap niet aanduiden,
			 als: slinger, polder, donder, sluijer, lommer, leger, leder, voeder, en
			 diergelijke, welke, schoon op er uitgaande, echter niet op dezelfde wijs
			 van werkwoorden afgeleid worden, noch de werking daarvan aanduiden.
			 Slinger, bij voorbeeld, is eigenlijk het wortelwoord van
			 slingeren; en schoon het een werktuig zij om te slingeren, volgt daaruit
			 echter niet, dat slinger mannelijk is, dewijl, wanneer dit doorging,
			 alle andere werktuigen, als spade, houweel enz. mannelijk zouden moeten
			 zijn. 
		  §. 110. Mannelijk zijn insgelijks die zelfstandige naamwoorden,
			 welke, schoon op zich zelven een ander geslacht hebbende, echter wel eens als
			 eigene benamingen van mannen aangemerkt worden, of eenige 
{==62==} {>>pagina-aanduiding<<}

			 mannelijke eigenschap aanduiden. Zoodanige zijn bloed, ondeugd, booswicht,
			 voorspraak, lidmaat enz. Het bloed is, bij voorbeeld, onzijdig; maar
			 men noemt iemand eenen bloed; en dan is het mannelijk. De deugd
			 is vrouwelijk; maar in gij zijt een ondeugd is het mannelijk; en zoo in
			 de overige woorden. 
		  Om dezelfde reden zijn blaaskaak, breekspel, borst, albedrijf,
			 albeschik, albedil, deugniet, schoft, klapspaan, toeverlaat, voorzaat,
			 roervink, brekebeen, domoor enz. mannelijk, schoon op zich zelven van een
			 ander geslacht zijnde. 
		  §. 111. Tot dezen regel behooren niet zoodanige woorden, welke
			 van het vrouwelijke of onzijdige geslacht zijnde, alleen overdragtig, of ook
			 bij overnaming, op mannelijke personen toegepast worden. Zoo noemt men, bij
			 vergelijking, of bij overdragt, den dichter wel eens eene zwaan, den
			 keizer de zon van Oostenrijk. Ook zegt men van een meisje, dat zij
			 een lief ding - van eene vrouw, dat zij een oud vel - van eenen
			 man, dat hij eene goede kennis is. Bij overnaming heeft gemeenlijk
			 hetzelfde plaats. Zoo is, bij voorbeeld, het woord wacht vrouwelijk.
			 Wanneer men nu, bij overnaming, de schildwacht, de nachtwacht, de
			 torenwacht enz. zegt, dan blijven deze woorden vrouwelijk, schoon daardoor
			 mannen aangeduid worden. 
		  §. 112. Tot het mannelijke geslacht behooren tevens de namen
			 van steenen, wanneer zij eenen bij-
{==63==} {>>pagina-aanduiding<<}
zonderen steen aanduiden, als:
			 agaat, diamant, saffier enz.; bij voorbeeld: zie hier eenen fraaijen
			 agaat; terwijl zij, voor de erts, of stof, genomen, onzijdig zijn: eene
			 doos van helder agaat. 
		  §. 113. Mannelijk zijn insgelijks de woorden, in dom
			 uitgaande, wanneer zij den staat, de magt, of gesteldheid eener zaak aanduiden,
			 als: de adeldom, eigendom, ouderdom, rijkdom, wasdom enz. 
			  *. 
		  §. 114. Vrij algemeen zijn de woorden, in em en
			 sem uitgaande, van het mannelijke geslacht, als: adem, bodem, balsem,
			 bezem, bliksem, boezem enz. En hiertoe kunnen ook de woorden, in lm
			 en rm, bij intrekking voor lem en rem, uitgaande, gebragt
			 worden, als: arm, galm, halm, helm, schalm, schelm, scherm, storm, worm
			 enz. 
		  §. 115. 2. Tot het vrouwelijke geslacht behooren de
			 eigennamen van vrouwen, als: Maria, Joanna, Elizabet, Jozina enz. 
		  §. 116. Wijders de namen van vrouwelijke eigenschappen,
			 waardigheden en bedieningen, als: dienstmaagd, baker, kamenier. Ook die,
			 welke den uitgang ster hebben, als: voedster, loopster, snoepster
			 enz. Insgelijks zulke, welke van mannelijke zelfstandige naamwoorden ontleend
			 zijn, en in in, es, of ster uitgaan, als: koningin, vorstin,
			 prinses, zondares, herbergierster, zangster, ook zangeres en
			 zangerinenz. Van dezen regel heeft het gebruik 
{==64==} {>>pagina-aanduiding<<}
 alleen het
			 woord wijf uitgezonderd, dat onzijdig is. 
		  §. 117. Vrouwelijk worden genomen de stoffelijke namen der
			 letteren van het abé, als: dat woord wordt met eene
			 zacht-lange e gespeld - de regel begint met eene groote benz. 
		  §. 118. Zoo ook zijn de cijfergetallen, wanneer zij op zich
			 zelven stoffelijk uitgedrukt worden, van het vrouwelijke geslacht, als: de
			 zes, de negen, de honderd enz. Doch bij verzameling worden zij onzijdig
			 gebezigd, als: het honderd, het vijf en twintig kost zoo veel. Hier moet
			 men ook niet verwarren zulke gezegden, waarin eene uitlating van het
			 zelfstandige naamwoord plaats heeft, als: ik koop de zes (bij voorbeeld
			 visschen) voor zoo veel. 
		  §. 119. Vrouwelijk zijn de zelfstandige naamwoorden, die, op
			 schap eindigende, van bijvoegelijke naamwoorden afstammen, en eene
			 hoedanigheid beteekenen, als: de gramschap, dronkenschap, blijdschap
			 enz. Ook zulke, welke, van zelfstandige naamwoorden afkomstig, eene
			 algemeenheid van personen in een vergaderd ligchaam te kennen geven, als: de
			 broederschap, burgerschap, priesterschap enz., terwijl deze laatste soort
			 van woorden, wanneer zij eene gesteldheid, waardigheid, of bediening
			 uitdrukken, onzijdig is, als: het burgerschap, meesterschap,
			 stadhouderschapenz. 
			  *. 
		  
{==65==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 120. Ook zijn de woorden, op ing uitgaande, van het
			 vrouwelijke geslacht, namelijk die, welke van het worteldeel van eenig
			 werkwoord afgeleid, de dadelijke werking beteekenen, als: aandrijving,
			 belooning, vermaning, betering enz.; zonder dat hieromtrent eenige
			 uitzondering plaats heeft. Doch hiermede moet men niet verwarren eenige
			 oorspronkelijke woorden, of zulke, die niet van werkwoorden afkomen, als:
			 ring, kring, penning; noch andere, in ling eindigende, als:
			 vreemdeling, zuigeling enz., welke mannelijk zijn. 
		  §. 121. Tot het vrouwelijke geslacht behooren ook de woorden,
			 welke, van naamwoorden afgeleid, op ij uitgaan, en eenen staat, eene
			 bediening, of werking aanduiden, als: abdij, burgerij, dieverij, hoovaardij,
			 maatschappij, artsenij, schilderij enz.; ten aanzien van welk laatste woord
			 echter dikwijls gehoord wordt het schilderij. Doch hiervan zijn geheel
			 onderscheiden de woorden, welke met het voorzetsel ge van werkwoorden
			 gemaakt worden, als: gerij, getij, gevrij; van welke bij de onzijdige
			 naamwoorden zal gehandeld worden. 
		  §. 122. Ook wordt de uitgang nis, achter werkwoorden
			 gevoegd, en eene daad of gesteldheid beteekenende, vrouwelijk geacht, als:
			 ergernis, behoudenis, belijdenis, geheugenis enz. Echter heeft hier ook
			 weder eenige afwijking plaats, als blijkt uit vonnis en
			 getuigenis, waarvan het eerste onzijdig, en het laatste vrouwelijk en
			 onzijdig gebezigd wordt. 
		  
{==66==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 123. Vrouwelijk zijn ook alle woorden, welke in heid
			 uitgaan. Zij zijn van bijvoegelijke naamwoorden of deelwoorden afkomstig, en
			 beteekenen de hoedanigheid van dat woord, als: regtvaardigheid, grootheid,
			 goedheid, wellevendheid, belezenheid enz. 
		  §. 124. Zoo ook de woorden, op te uitgaande, welke van
			 bijvoegelijke naamwoorden afgeleid zijn, als: hoogte van hoog,
			 duurte van duur, flaauwte van flaauw enz. 
		  §. 125. Behalve deze, zijn er nog verscheidene andere
			 zelfstandige naamwoorden, van werkwoorden afgeleid, welke, mede in te
			 eindigende, vrouwelijk zijn, als: moeite, schaamte, sterfte, teelte
			 (thans meest teelt), van moeijen, schamen, sterven, telen. En met
			 weglating van e, dragt, klagt, slagt enz., van dragen, klagen,
			 slagen, (nu slaan). In deze wijs van afleiding is ook de reden van
			 het vrouwelijke geslacht te zoeken in de woorden, met be en ge
			 beginnende, als: begeerte, behoefte, gelofte, van begeeren, behoeven,
			 loven (beloven). 
		  §. 126. Ook heeft het vrouwelijke geslacht plaats in de woorden
			 geboorte, gedaante, gedachte enz., van de lijdende deelwoorden
			 geboren, gedaan, gedacht, afkomstig. 
		  §. 127. Wij zouden nog andere regels omtrent het vrouwelijke
			 geslacht der zelfstandige naamwoorden, als uit derzelver uitgangen kenbaar,
			 kunnen opgeven; doch deze zijn aan te veel uitzonderingen onderhevig, waarom
			 wij liever tot andere beschouwingen overgaan. 
		  
{==67==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 128. 3.) Tot de algemeene regelen ten aanzien van de
			 onzijdige zelfstandige naamwoorden behooren de volgende. Onzijdig zijn
			 de eigennamen van landen, steden, dorpen en plaatsen, welke, wanneer zij alleen
			 genoemd, en niet nader beschreven worden, in het Nederduitsche, zonder
			 lidwoorden voorkomen, als: Engeland, Amsterdam; over Bleiswijk en Moerkapel
			 naar Waddingsveen rijden; terwijl men, dezelfde woorden met een lidwoord
			 bezigende, zegt: het kooprijke Amsterdam enz. Alle namen van landen en
			 steden, daarentegen, welke in het Nederduitsch een lidwoord voorop hebben,
			 schikken zich naar derzelver inwendigen aard, of bijzonderen uitgang, als:
			 de Betuw, de Veluw, de Lemmer, het Gooi enz. 
		  §. 129. Onzijdig zijn zoodanige woorden, welke de onbepaalde
			 wijs der werkwoorden, of het onzijdige geslacht der bijvoegelijke naamwoorden
			 uitmaken, en als zelfstandige naamwoorden gebezigd worden, als: het eten,
			 het zingen, het diep, het ruim enz.; tot welke laatste soort van woorden
			 ook het woord mensch behoort, het welk, bij inkorting, van het
			 bijvoegelijke naamwoord mennisch ontleend, en van het oude men,
			 voor man, afkomstig is. Wanneer men echter van menschen in het algemeen
			 spreekt, zegt men de mensch, in het mannelijke geslacht. 
		  §. 130. Die zelfstandige naamwoorden, welke eene algemeenheid
			 van stof of erts aanduiden, zijn insgelijks onzijdig, als: het graan, hout,
			 steen, diamant, koper enz. 
		  
{==68==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 131. Ook die woorden, welke van de onbepaalde wijs der
			 werkwoorden, met wegwerping van en en voortzetting van ge,
			 afkomen, en derzelver werking aanduiden, als: geraas, geroep, gesnap,
			 getier, van razen, roepen, snappen, tierenenz. Zoo ook gerij,
			 getij, gevrij, gevloek, geschrijf, gebaf, gebak, gebouw, gebraadenz., van
			 rijen, tijen, vrijen, vloeken, schrijven, baffen, bakken, bouwen, braden
			 enz.; van welke sommigen van zin veranderen, zoo dat zij van de werkende daad
			 overgaan, om de bewerkte, of voortgebragte aan te duiden, als: het gebak,
			 gebouw, gebraad enz., welke niet meer het bakken, bouwen, braden
			 enz. beteekenen, maar dat geen, wat uit het bakken, brouwen, braden enz.,
			 voorkomt. Intusschen is het natuurlijk, dat het voorgevoegde ge
			 weggelaten wordt in woorden, afgeleid van werkwoorden, welke reeds een der
			 onscheidbare voorzetsels hebben, als: het beleg, ontwerp, verblijf enz.,
			 van beleggen, ontwerpen, verblijven enz. 
		  §. 132. Tot dezen regel behooren ook alle woorden, welke, met
			 voorzetting van ge, van de voortdurende werkwoorden op el en
			 er af komen, en niets anders, dan derzelver werking aanduiden, als:
			 gebulder, gedaver, gedonder, gejammer, gebabbel, gehakkel, getokkel
			 enz., van bulderen, daveren, donderen, jammeren, babbelen, hakkelen,
			 tokkelen enz. 
		  §. 133. Uit het aangevoerde blijkt de reden van het
			 geslachtsverschil in de woorden rouw en roep, 
{==69==} {>>pagina-aanduiding<<}

			 berouw en geroep, welke laatste onzijdig zijn, terwijl het
			 gebruik de eerste mannelijk stelt. Immers, berouw en geroep zijn
			 niet van rouw en roep, met voorvoeging van be en
			 ge, maar, volgens den boven voorgedragen regel, van berouwen en
			 roepen, afkomstig. 
		  §. 134. Hetzelfde geldt ook in opzigt tot het verschil van
			 geslacht tusschen de woorden val en geval, waarvan het eerste
			 mannelijk en het laatste onzijdig is, als afkomstig van het werkwoord
			 vallen. Zoo zijn, daarentegen, afval, inval, uitvalenz.,
			 mannelijk, als van het mannelijke woord val en de voorzetsels af, in,
			 uitzamen gesteld; terwijl toeval, verval, voorval, of met
			 voorzetting van toe, ver, voor, uit geval, of, even als dit, uit
			 vallen, van de werkwoorden toevallen, vervallen, voorvallen,
			 gesproten, onzijdig zijn. 
		  §. 135. Even eens is het gelegen met de woorden aanslag,
			 inslag, misslag, opslag, overslag, voorslag, alle van slag
			 afkomstig, en, gelijk dit, mannelijk, terwijl beslag, ontslag, verslag
			 onzijdig zijn, als, even gelijk geval van vallen, van de
			 werkwoorden bestaan, ontslaan, verslaan, afkomstig. 
			  *. 
		  §. 136. Onzijdig zijn, wijders, de woorden, welke, met
			 ge beginnende en in teeindigende, noch van een werkwoord, noch
			 van een bijvoegelijk naam-
{==70==} {>>pagina-aanduiding<<}
woord, maar van een oorspronkelijk
			 zelfstandig naamwoord afgeleid worden, als: het gebergte van berg,
			 gebloemte van bloem, gestoelte van stoel, gevogelte van
			 vogel, gebeente van been, gedierte van dier enz. 
		  §. 137. Tot het onzijdig geslacht behooren insgelijks de
			 verkleinwoorden, welke je, tje, ken, kijn, of lijn hebben, als:
			 schaapje, lammetje, jongsken, windekijn, maagdelijn enz., waarvan de
			 uitgang je, of tje, thans meest in gebruik is. 
		  §. 138. Zoo ook de woorden, welke op sel eindigen, en,
			 van werkwoorden afgeleid, eene voortgebragte zaak, of een werktuig aanduiden,
			 als: het schepsel, baksel, deksel, treksel, bindsel enz. 
		  §. 139. Wijders de woorden, in schap uitgaande, en van
			 zelfstandige naamwoorden afkomstig, wanneer zij eene bediening, of waardigheid
			 beteekenen, als: het burgerschap, priesterschap, apostelschap enz.;
			 welke alle echter vrouwelijk zijn, wanneer zij eene verzameling van personen
			 tot een ligchaam te kennen geven 
			  *. De woorden
			 graafschap, landschap hebben, schoon oulings vrouwelijk gebezigd zijnde,
			 door het gebruik reeds het onzijdige geslacht verkregen. 
		  §. 140. Insgelijks de woorden, op dom uitgaande, wanneer
			 zij een algemeen ligchaam, of gezelschap 
{==71==} {>>pagina-aanduiding<<}
 van personen aanduiden,
			 als: hertogdom, christendom, pausdom, priesterdom enz. 
			  *. 
		  §. 141. Deze zijn de zekerste en algemeenste regelen ten
			 aanzien van de onderscheidene geslachten der zelfstandige naamwoorden. Doch,
			 eer wij tot de behandeling van andere onderwerpen overgaan, moeten wij nog
			 eenige oogenblikken onze aandacht vestigen op sommige zegswijzen, waarin eene
			 schijnbare verwaarloozing van het geslacht plaats heeft, daar het lidwoord
			 de voor onzijdige naamwoorden, en voor de verbogene naamvallen van
			 mannelijke naamwoorden komt, als: het volk kwam op de been, een leger in de
			 wapen brengen, iemand onder de voet werpen, de visch koken. 
		  §. 142. In den eersten opslag schijnen deze gezegden met de
			 taalregels te strijden, en zijn ook door sommigen als zoodanig berispt,
			 meenende, dat men op de beenen komen, in het wapen brengen, onder den voet
			 werpen, den visch koken, moet zeggen en schrijven; doch te onregt, daar in
			 al deze spreekwijzen, welke blijkbaar eenen verzamelenden zin hebben, eene
			 verkorting van het meervoud plaats vindt; zoo dat op de been, in de wapen,
			 onder de voet, de visch, gezegd wordt, voor op de beenen, in de wapenen,
			 onder de voeten, de visschen 
			  †.  
		  
{==72==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 143. Anders is het gelegen met de spreekwijs de beest
			 spelen, waarin het lidwoord de het vrouwelijke geslacht van het
			 woord beest aanduidt, welk geslacht oulings aan hetzelve doorgaans is
			 toegekend geworden, schoon het, tegenwoordig, buiten de genoemde spreekwijs,
			 altoos onzijdig gebezigd wordt. 
			  *. 
		 
			 
		  4. Over de naamvallen.
 
		 
		  §. 144. Dewijl door de naamvallen (casus) eigenlijk de
			 toevallige veranderingen aangeduid worden, waarvoor de naamwoorden, in hunne
			 bijzondere betrekkingen, vatbaar zijn, zoo is het duidelijk, dat eene taal
			 slechts zoo vele naamvallen kan hebben, als derzelver naamwoorden verandering
			 ondergaan kunnen. 
		  §. 145. Gemeenlijk echter stelt men, ook bij ons, in navolging
			 van de Latijnen, zes naamvallen; even als of onze naamwoorden zesderlei
			 veranderingen, of verbuigingen hadden, daar zij intusschen, behalve de
			 verandering van het enkelvoudige in het meervoudige getal, slechts eene
			 verbuiging ondergaan, door het ontvangen van s, of en, in den
			 tweeden naamval, als: mans, heeren enz. 
		  §. 146. Schoon de zelfstandige naamwoorden 
{==73==} {>>pagina-aanduiding<<}
 op zich
			 zelven dus slechts eene geringe verandering ondergaan, kunnen zij echter in
			 meer betrekkingen en omstandigheden geplaatst worden, en zijn derhalve voor
			 meer naamvallen vatbaar, welke door de lidwoorden de, het, een, eene,
			 aangeduid worden; terwijl de voorzetsels van, aan, door, tot, met, in, uit,
			 naar enz., tevens de betrekkingen aanwijzen, waarin de zelfstandige
			 naamwoorden voorkomen. 
		  §. 147. Daar de naamvallen voornamelijk door de lidwoorden
			 aangeduid worden, is het niet moeijelijk, het getal der Nederduitsche
			 naamvallen te bepalen 
			  *. 
		  De en een hebben alleenlijk deze verbuiging: 
		  Des, eenes, 
		  Der, eener, 
		  Des, eenes, 
		  Den, eenen, 
		  De, der, eene, eener, 
		  Den, het, enen, een, 
		  Den, eenen, 
		  e, eene, 
		  Het een (De, in het meerv., der en
			 den.) 
		  En deze lidwoorden, in de zamenstelling eener 
{==74==} {>>pagina-aanduiding<<}
 rede,
			 voor zelfstandige naamwoorden gevoegd, wijzen derzelver naamvallen aan, schoon
			 ook de naamwoorden zelve geene verbuiging ondergaan. 
		  §. 148. Wij hebben derhalve, eigenlijk, niet meer, dan
			 vier naamvallen, namelijk den nominativus, genitivus, dativus en
			 accusativus, of, gelijk wij de naamvallen liefst noemen willen, den
			 eersten, tweeden, derden en vierden naamval; naardien de
			 vocativus, in alle opzigten, aan den eersten naamval gelijk is, kunnende
			 de persoon, of zaak, welke als werkende, lijdende, wordende en zijnde
			 aangemerkt wordt, ook als aangesproken voorkomen; terwijl die naamval,
			 welke bij de Latijnen de ablativus is, bij ons altoos door een
			 voorzetsel aangeduid wordt. 
		  §. 149. De eerste naamval wordt de regte genoemd,
			 omdat dezelve het naamwoord in zijne eerste en regte beteekenis
			 voorstelt, zonder door verandering van letteren of lidwoorden verbogen te zijn.
			 De drie overige naamvallen worden van dezen regten, als het grond- en
			 wortelwoord, door verandering van letteren en lidwoorden, gevormd en afgeleid,
			 en dragen daarom, in tegenstelling, den naam van onregte, of verbogene
			 naamvallen. 
		  §. 150. De eerste naamval heeft dan plaats, wanneer een
			 persoon, of eene zaak, als werkende, lijdende, wordende, zijnde, of
			 aangesproken voorkomt. Hij drukt den persoon, of de zaak, onmiddelbaar en
			 alleen voor zich zelven uit, zonder eenige 
{==75==} {>>pagina-aanduiding<<}
 verbindtenis met, of
			 betrekking op iets anders aan te duiden, bij voorbeeld: het kind leert, de
			 klok slaat, de hond wordt geslagen, de deugd bezit enz.; de waarheid is
			 kenbaar, man! o heldenmoed! enz. Ook in het meervoud: de kinderen lezen,
			 de klokken slaan enz. 
		  §. 151. De tweede naamval is die, welke de betrekkingen
			 der zelfstandige naamwoorden op elkander aanwijst, en de zelfstandige
			 naamwoorden zamen voegt. Zoo menigvuldig nu de gesteldheden der dingen en
			 derzelver betrekkingen op elkander zijn, zoo menigvuldig zijn ook de gevallen,
			 waarin een zelfstandig naamwoord den tweedennaamval moet aannemen. 
		  §. 152. Ingevolge hiervan, komt de tweede naamval voor,
			 1. als werkende oorzaak: Gods geboden, Davids psalmen, het werk mijner
			 handen enz.; 2. als het eigendom en de bezitting: de heer des huizes, de
			 bezitter eens grooten vermogens enz.; 3. als de tijd en plaats van het
			 aanwezen eens dings: de zeden onzer eeuw, de aangenaamheid dezer
			 landhoeve enz.; 4. als het geheel, waarvan deelen genomen zijn: een glas
			 wijns, eene menigte volks, weinig zoets enz., 5. als maat en tijd
			 aanduidende: een duim gronds, twee uren gaans enz.; 6. in plaats van de
			 voorzetselen uit, of onder: niemand onzer, de beste der menschen
			 enz.; 7. voor sommige bijvoegelijke naamwoorden: des doods schuldig, der
			 moeite waardig enz. Eindelijk bij eenige werkwoorden, 
{==76==} {>>pagina-aanduiding<<}
 als:
			 zich eener zaak schamen, voornemens zijn enz. 
		  §. 153. In plaats van den tweeden naamval, bedient men
			 zich dikwerf van het voorzetsel van, en zegt: eene teekening van
			 Rubbens, een lierzang van Klopstock, de keizerin van Rusland, de psalmen van
			 David enz., terwijl een lierzang Klopstocks, de keizerin Ruslands
			 enz.; in den gewonen schrijfstijl, buiten gebruik, doch in poezij, misschien,
			 te dulden is. In den verheven stijl, zegt men Davids psalmen enz. 
		  §. 154. In sommige gevallen wordt het voorzetsel van
			 altijd gebruikt, bij voorbeeld, 1. wanneer geslacht, afkomst en Vaderland
			 aangewezen worden: een mensch van geringe afkomst, een Amsterdammer van
			 geboorte enz.; 2. wanneer de stof genoemd wordt, waaruit iets gemaakt is:
			 eene doos van zilver, een ring van goud enz.; 3. wanneer ouderdom,
			 grootte, gewigt en waarde bepaald worden: een kind van twee jaren, een ton
			 van twintig emmeren, een man van groote verdiensten enz. 
		  §. 155. De mannelijke en onzijdige zelfstandige naamwoorden
			 ontvangen en, ofs, als: mensch, des menschen, heer, des
			 heeren, graaf, des graven, hart des harten enz.; man, des mans, kind,
			 des kinds, zoon, des zoons, broeder, des broeders, vader, des vaders, Hendrik,
			 Hendriks, Jakob, Jakobs; terwijl van het woord huis, des huizes, van
			 geest, des geestes komt. 
		  §. 156. De s schijnt, over het algemeen, oor-
			 
{==77==} {>>pagina-aanduiding<<}
spronkelijk, het hoofdteeken des tweeden naamvals geweest te zijn, zoo
			 wel in vrouwelijke als mannelijke en onzijdige naamwoorden, waarvan ook
			 duidelijke sporen in oude aanverwante talen te vinden zijn. Van hier, dat wij
			 nog zeggen en schrijven Charlottes, Marias beeldtenis, Moeders zuster,
			 zusters dochter, dochters kind; en in zamenstelling stadspoort,
			 zonsondergang enz. 
		  §. 157. Het taalgebruik veroorlooft ook, achter vrouwelijke
			 zelfstandige naamwoorden, in den tweeden naamval, de zachte e te
			 voegen, als: de schoonheid dier vrouwe, de grond dezer stellinge; en zoo
			 in vele andere woorden, wanneer namelijk die achtervoeging strekken kan, om de
			 vloeibaarheid en welluidendheid te bevorderen, terwijl dit echter altoos met
			 zekere spaarzaamheid, en niet dan in den deftigen stijl, behoort te
			 geschieden. 
		  §. 158. Om den aard en de noodzakelijkheid des tweeden
			 naamvals nader te doen blijken, dient het volgende. Hadden wij dezen naamval
			 niet, dan zouden wij, om het gebrek daarvan te vergoeden, eene onaangename
			 omschrijving moeten te hulp roepen; bij voorbeeld: de zoon, dien de
			 veldoverste geteeld heeft, gaf den burgeren, welke in de stad wonen, bewijzen,
			 dat hij welgevallen aan hen had. Om deze langwijligheid te vermijden,
			 verkiest de taal eenen veel korteren weg, door middel van den tweeden
			 naamval, en zegt, in plaats van de zoon, dien de veldoverste geteeld heeft:
			 de zoon des veldover-
{==78==} {>>pagina-aanduiding<<}
sten; in plaats van den burgeren, welke
			 in de stad wonen: den burgeren der stad; in plaats van bewijzen, dat hij
			 welgevallen aan hen had: bewijzen zijns welgevallens. En dus krijgen wij de
			 volgende korte en volledige bewoording: de zoon des veldoversten gaf den
			 burgeren der stad bewijzen zijns welgevallens. 
		  §. 159. De handelingen eens redelijken wezens hebben niet
			 alleen een voorwerp, waartoe zij overgaan, maar ook een einde, waartoe zij
			 geschieden. Zoo zegt men, bij voorbeeld, ik snijd mij vleesch; terwijl
			 ik het handelende wezen, snijd de handeling, vleesch het
			 voorwerp, en mij het doel der handeling is. En dit doel der handeling is
			 de derde naamval. 
		  §. 160. Deze naamval wordt derhalve vereischt, wanneer aan
			 eenen persoon, of eene zaak, iets gegeven, aangeboden, toegeschikt, of ontnomen
			 wordt; of wanneer ten gevalle, ten voordeele, of nadeele van dezelven iets
			 geschiedt; of wanneer iets gezegd wordt, aan dezelven gelijk of ongelijk te
			 zijn, als: geef hem zijn geld, ontneem hem zijn mes, deze is hem gelijk,
			 iemand iets beloven, iemand iets misgunnen, - deze spijs is zwakken menschen
			 schadelijk enz. In plaats van dezen derden naamval wordt dikwerf het
			 voorzetsel aan of voor gebezigd: aan iemand iets beloven,
			 misgunnen enz.; deze spijs is voor zwakke menschen schadelijk
			 enz. 
		  §. 161. De derde naamval ontvangt wel eens, in alle
			 geslachten, doch mede niet dan in den 
{==79==} {>>pagina-aanduiding<<}
 deftigen stijl, de zachte
			 e achter aan, als: Gode, den manne, zijner zorge toevertrouwd;
			 terwijl de onzijdige woorden, even als de mannelijke, den, of
			 eenen, voorop nemen, als: den volgenden geslachte enz. 
		  §. 162. Sommige handelingen gaan niet tot iets anders over,
			 maar zijn veeleer eene beweging in zich zelve, als: ik ga, ik kom enz.
			 Andere handelingen kunnen niet zonder een voorwerp gedacht worden, waartoe zij
			 zich bepalen. En dit voorwerp eener handeling is juist dat geen, wat wij den
			 vierden naamval noemen. Wanneer men, bij voorbeeld, zegt: de vreugd
			 overwint de droefheid, en omgekeerd: de droefheid overwint de
			 vreugd, dan staat droefheid eerst, als het voorwerp der handeling,
			 in den vierden, en vervolgens, als de handelende persoon of zaak, in den
			 eerstennaamval; schoon in beide gevallen de woorden vreugd en
			 droefheid onveranderd blijven. 
		  §. 163. Doch, om den aard des vierden naamvals nog
			 duidelijker te leeren kennen, moeten wij ons denzelven in vergelijking met den
			 derden naamval voorstellen. Wanneer men zegt: de man snijdt zich;
			 dan is zich het voorwerp der handeling, of de vierde naamval.
			 Wanneer men daarentegen zegt: de man snijdt zich brood; dan is
			 brood het voorwerp der handeling, of de vierde, en zich
			 het doel der handeling, of de derde naamval. 
		  §. 164. De vierde naamval wordt ook door de voorzetsels
			 beheerscht, als: aan huis, in de stad komen, aan den wand kleven, naar den
			 tuin gaan, 
{==80==} {>>pagina-aanduiding<<}
 in de kamer wandelen, op eenen boom zitten, de
			 hand over iets uitstrekken, over de tafel liggen, langs het strand rijden,
			 tegen den muur gooijen, van iemand afhangen, iets met aandoening
			 gewaarworden enz. Zie verder bij de voorzetsels. 
		 
		 
		  B. Over de lidwoorden.
 
		
		  §. 165. Wij laten de lidwoorden op de zelfstandige naamwoorden,
			 als onmiddellijk tot dezelve behoorende, volgen, schoon zij anders onder de
			 kleinere rededeelen moesten gerangschikt worden. Zij zijn twee in getal,
			 namelijk het bepalende de, en het niet bepalende een. Zij zijn
			 van uitnemenden dienst, om de meerdere of mindere bepaaldheid van den zin der
			 zelfstandige naamwoorden te doen kennen, en zetten dus onzer tale eene maat van
			 duidelijkheid en juistheid bij; door welke zij zich van andere talen, welke
			 deze lidwoorden missen, op eene zeer voordeelige wijze, onderscheidt; terwijl
			 zij tevens het geslacht der naamwoorden aanwijzen. 
		  §. 166. Het lidwoord een draagt den naam van niet
			 bepalend, omdat het de zaak, waarvan gesproken wordt, algemeen en zonder
			 bepaling laat. De wordt het bepalende lidwoord genoemd, omdat het
			 de zaak, waarvan gesproken wordt, bepaalt en duidelijk aanwijst, als: geef
			 mij het boek, namelijk dat boek, waarvan wij gesproken hebben, in
			 onderscheiding van alle andere boeken. 
		  
{==81==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 167. Wanneer ik daarentegen zeg: geef mij een boek,
			 dan spreek ik onbepaald, en laat de keus, welk boek men mij wil geven, geheel
			 vrij, indien men mij slechts dat geen geeft, het welk ik mij, onder den naam
			 van boek, voorstel. 
		  §. 168. Nog sterker vallen de verschillende zinsbepalingen,
			 door middel van de lidwoorden, in het oog, wanneer wij twee zelfstandige
			 naamwoorden bijeen voegen; terwijl daardoor eene zeer aanmerkelijke
			 verscheidenheid van zin veroorzaakt wordt, bij voorbeeld: een zoon eens
			 konings - een zoon des konings - de zoon eens konings - de zoon des
			 konings; welke vier verschillende beteekenissen alleen uit de plaatsing van
			 de lidwoorden ontstaan 
			  *. 
		  §. 169. Deze lidwoorden zijn, even als de zelfstandige
			 naamwoorden, ja meer dan die, voor verbuiging, of verandering in naamvallen
			 vatbaar. Deze verbuiging geschiedt, op de volgende wijs: 
		   
		   
		  	De	
	Enkelvoud.	
Mannelijk.	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1
				  De, 	De, 	Het,
2
				  Des, 	Der,	Des,
3
				  Den,	De, 	der, Den,
				  het,
4
				  Den.	De.	Het.
 
		   
		  	
				  Meervoud.	
Mannelijk.	Vrouwelijk.
				  	Onzijdig.
De, 	De,
				  	De,
 
		  
{==82==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		   
		  
				  Der,	Der,	Der,
Den,	De,der,
				  
				   *	Den,
De.	De.	De.
 
		   
		  	Een	
Mannelijk.	Vrouwelijk.
				  	Onzijdig.
1 Een, 	Eene,
				  	Een,
2 Eens,
				  	Eener,	Eens,
3
				  Eenen,	Eene, eener, 	Eenen,
				  een,
4
				  Eenen.	Eene.	Een.
 
		  Dit niet bepalend lidwoord heeft natuurlijk geen meervoudig
			 getal. 
		 
		 
		  C. Over de bijvoegelijke naamwoorden.
 
		  1. Derzelver aard.
 
		
		  §. 170. Bijvoegelijke naamwoorden zijn zulke woorden, welke de
			 eigenschap, of hoedanigheid der personen of zaken aanduiden, die door het
			 zelfstandige naamwoord beteekend worden; zij zijn of oorspronkelijk, als:
			 groot, klein, breed, smal, hoog, laag, rond, wit, zwart, ligt, zwaar,
			 schoon, goed, kwaad enz; of afgeleide en zamen gestelde, als: eerlijk,
			 weldadig, goedhartig enz. 
		  
{==83==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 171. De van werkwoorden afgeleide deelwoorden, zoo
			 bedrijvende als lijdende, behooren mede tot de bijvoegelijke naamwoorden, en
			 worden op dezelfde wijs als die gebezigd, bij voorbeeld: loopend, loopende,
			 zingend, zingende enz., bemind, geleerd, geliefd enz.; een
			 loopend paard, het spelende kind, de zingende vogel, een beminnend en
			 bemind man, eens beminnenden en beminden mans - eene beminnende
			 en beminde vrouw, eener beminnende en beminde vrouw - een
			 beminnend en bemind kind, eens beminnenden en beminden kinds
			 enz. Zoo ook in zamenstelling menschlievend enz. 
		  §. 172. Zij dragen den naam van bijvoegelijke
			 naamwoorden, omdat zij bij de naamwoorden gevoegd worden, en tot dezelve
			 behooren. Wanneer men, bij voorbeeld, zegt: de dappere krijgsman, dan is
			 dapper een bijvoegelijk naamwoord, als de hoedanigheid des krijgsmans
			 aanduidende. 
		  §. 173. De afgeleide, of zamen gestelde, bijvoegelijke
			 naamwoorden hebben verschillende uitgangen. De voornaamste zijn: baar, ig,
			 lijk, loos, zaam, achtig, haftig. 
		  §. 174. De uitgang baar, afkomstig van het werkwoord
			 baren, beren, dat is dragen, voortbrengen, is zeer gemeen in
			 bijvoegelijke naamwoorden. Bij zelfstandige naamwoorden gevoegd, heeft dezelve
			 eenen werkenden zin, als: vruchtbaar, wonderbaar, blijkbaar enz. Doch
			 achter het zakelijke deel eens werkwoords komende, heeft dezelve eenen
			 lijdenden 
{==84==} {>>pagina-aanduiding<<}
 zin, en beteekent zoo veel als dat kan worden,
			 gelijk blijkt uit eetbaar, leverbaar, leesbaar, kenbaar enz. 
		  §. 175. De uitgang ig, welke mede dikwerf in
			 bijvoegelijke naamwoorden voorkomt, geeft den aard van, of eene geneigdheid tot
			 iets te kennen, als blijkt in levendig, haastig, willig enz.,
			 onderscheiden van de deelwoorden levende, haastende, willende enz.,
			 welke de dadelijke werking aanduiden. Even blijkbaar is de opgegevene kracht
			 van den uitgang ig, in hoofdig, handig, lijvig, moedig enz. 
		  §. 176. De uitgang lijk, afkomstig van lijken,
			 gelijken, duidt, bij zelfstandige of bijvoegelijke naamwoorden geplaatst,
			 het wezen, of den aard der zake aan, als: goddelijk, vorstelijk, eerlijk,
			 ziekelijk, armelijk, goelijk enz. Bij het zakelijke deel van werkwoorden
			 gevoegd, drukt het de daad eens werkwoords uit, als: behagelijk,
			 bedriegelijk enz.; of de mogelijkheid van dezelve, als: sterfelijk
			 enz. Andere bijvoegelijke naamwoorden, in lijk uitgaande, hebben nog
			 andere beteekenissen. 
		  §. 177. De uitgang loos, ontleend van den
			 onvolmaaktverleden tijd, loor, loos, verloor, verloos, van het oude
			 lieren, liezen, nu verliezen, geeft eene berooving of ontbering
			 te kennen, en komt of achter zelfstandige naamwoorden, als: geldeloos,
			 moedeloos, zorgeloos, kinderloos, hulpeloos, vruchteloos enz., of achter
			 het zakelijke deel eens werkwoords, als: reddeloos, storeloos enz. 
		  
{==85==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 178. De uitgang zaam, achter een zelfstandig
			 naamwoord gevoegd, heeft de beteekenis van gelijkheid, ook van geneigdheid tot
			 iets, als: achtzaam, deugdzaam, grouwzaam (van het oude grouw,
			 voor grouwel) enz.; achter het zakelijke deel eens werkwoords geplaatst,
			 duidt deze uitgang de geschiktheid, of het vermogen van iets te doen aan, als:
			 leerzaam, groeizaam, verdraagzaam enz. 
		  §. 179. De uitgang achtig drukt eenige gelijkheid, of
			 overeenkomst uit, en dient, om aan te duiden, dat de zaak als zoodanig geacht,
			 of daarvoor moet gehouden worden, als: aardachtig, witachtig,
			 zwartachtig enz., welke den klemtoon op het naamwoord, of de eerste
			 lettergreep, ontvangen. Deelachtig, waarachtig, woonachtig, daarentegen,
			 zijn voor deelhaftig, waarhaftig, woonhaftig, beteekenen, eigenlijk,
			 deel hebbende, het ware hebbende, woon hebbende, en ontvangen den
			 klemtoon op den uitgang. 
		  §. 180. De uitgang haftig duidt aan, dat iets waarlijk
			 de eigenschap eener zaak heeft; van het oude haven, nu hebben,
			 nog overig in handhaven. De daardoor gevormde bijvoegelijke naamwoorden
			 zijn bij ons: ernsthaftig, heldhaftig, krijgshaftig, manhaftig,
			 naamhaftig enz.; in alle welke woorden de nadruk der uitspraak op den
			 uitgang valt, even als in die, welke achtig, voor haftig,
			 hebben. 
		  §. 181. Nog dient hier iets van den uitgang sch, bij
			 verkorting voor isch, gezegd te worden, als 
{==86==} {>>pagina-aanduiding<<}
 zijnde een zeer
			 gemeenzame uitgang van bijvoegelijke naamwoorden, het zij van andere
			 bijvoegelijke, het zij van zelfstandige naamwoorden afkomstig, als:
			 grootsch van groot, regtsch van regt, trotsch van
			 trots, aardsch van aarde, daagsch van dag, Rotterdamsch
			 van Rotterdam, en vele anderen. De dagelijksche uitspraak laat hier wel,
			 veelal, de enkele s hooren, waarom men, hiermede overeenkomstig, ook wel
			 aardse, Rotterdamse schreef, doch deze schikking naar de spreektaal is,
			 in den schrijfstijl, voorlang reeds afgekeurd, en men schrijft aardsch
			 enz. 
			  *. 
		  §. 182. Ook worden bijvoegelijke naamwoorden, door middel van
			 den uitgang de en ste, van de hoofdgetallen afgeleid, als: de
			 eerste, tweede, derde, tiende, twintigste, honderdste, duizendste enz. Zoo
			 ook worden, door middel van lei en hande, van de bepaalde en
			 onbepaalde telwoorden afgeleid eenerlei, tweederlei, tienderlei,
			 honderderlei, zesderhande, tienderhande, allerlei, menigerlei, velerhande
			 enz.; insgelijks de met voudig zamen gestelde eenvoudig, viervoudig,
			 veelvoudig, meervoudigenz. 
		  §. 183. Eindelijk behoort tot de beschouwing van den aard der
			 bijvoegelijke naamwoorden, dat zij somwijlen de plaats van zelfstandige
			 bekleeden, als: de wijze, de geleerde, de schoone (eene vrouw), het
			 schoone, het goede, het kwade, of een goed,
{==87==} {>>pagina-aanduiding<<}
 een
			 kwaad enz. Zoo zegt men ook: het beminnelijke dezer deugd - het
			 aandoenlijkste dier gebeurtenis enz. 
		
			 
		  2. Het geslacht, getal, en de verbuiging van de bijvoegelijke
			 naamwoorden.
 
		
		  §. 184. De bijvoegelijke naamwoorden zijn mannelijk, vrouwelijk
			 en onzijdig, hebben een meervoudig getal, en worden in de gewone naamvallen
			 verbogen, zich in dit alles schikkende naar de zelfstandige naamwoorden, tot
			 welke zij behooren, of die er onder verstaan worden; welk alles uit de
			 voorbeelden van verbuiging genoegzaam zal blijken. 
		  §. 185. Intusschen is het van belang te weten, welke regels men
			 in de plaatsing van eachter bijvoegelijke naamwoorden, met zelfstandige
			 vereenigd, te volgen hebbe; zij zijn hoofdzakelijk deze: 1. bij die van het
			 vrouwelijke geslacht, het zij er een lid- of voornaamwoord vooraf ga, of niet:
			 eene groote tafel, die dankbare dochter, o lieve Moeder! enz. 2. bij die
			 van het mannelijke geslacht vindt de e mede plaats in den eersten
			 naamval, als: groote dienst; ook wanneer ons bepalend lidwoord
			 de, of de voornaamwoorden die, mijn vooraf gaan, als:
			 de wijze man, die sterke jongen enz. 
			  *; 3. insgelijks bij de onzijdige bijvoegelijke
			 naamwoorden, wanneer ons het, 
{==88==} {>>pagina-aanduiding<<}
 dit, of dat,
			 tot voorlooper dient, als: het en dit lieve kind, dit of dat
			 sterke paard. Sommigen brengen hiertoe ook de bezittelijke voornaamwoorden
			 mijn, ons, zijn, hunenz., en willen, dus, dat men, bij voorbeeld:
			 mijn lieve kind schrijve; doch verkeerdelijk, dewijl men nimmer zal
			 zeggen zijn wreede geweld, mijn scherpe zwaard enz., maar wel zijn
			 wreed geweld enz. 
		  §. 186. Het spreekt van zelf, dat deze regels alleenlijk in zoo
			 verre gelden, als de vloeibaarheid en welluidendheid zich daartegen niet
			 verzetten. Immers, men zegt en schrijft, overeenkomstig hiermede, eene
			 hoogere verordening, maar integendeel, zonder e, eene verhevener
			 verordening, omdat verhevenere moeijelijk uit te spreken is en een
			 wangeluid veroorzaakt. Zoo zegt men ook, onverschillig, de nagelaten en
			 nagelatene gedichten, het onbezonnen en onbezonnene gedrag,
			 waarvan, in het laatste voorbeeld, het eerste het verkieslijkste is. 
		  §. 187. De onzijdige bijvoegelijke naamwoorden verwerpen,
			 daarentegen, de e, wanneer zij zonder lid- of voornaamwoord voorkomen,
			 of het niet bepalende lidwoord een voorop hebben; bij voorbeeld: wit
			 zand, een hoog huis. Hetzelfde heeft plaats, wanneer eenig, zeker,
			 menig, sommig, of ook mijn, zijn, hun, ons, haar, vooraf gaan, als:
			 eenig wenschelijk ding, zeker zoet kind, mijn, ons groot huis enz. 
		  §. 188. Wanneer onze mannelijke bijvoegelijke naamwoorden
			 achter het lidwoord een, of ook ach-
{==89==} {>>pagina-aanduiding<<}
ter eenig, zeker,
			 menig, of sommig, komen, behouden of verwerpen zij de e; naar
			 eisch van het zelfstandige naamwoord, waartoe zij behooren. Ter nadere
			 verklaring van dezen regel, dient het volgende: zoodanige persoonlijke
			 naamwoorden van het mannelijke geslacht, welke eenen ambtenaar, bedrijver,
			 bestierder, of dienaar aanduiden, op er, aar, ier, of ling
			 uitgaan, als: arbeider, leeraar, hovenier, hoveling, als mede onze
			 woorden koning, vorst, admiraal, prins, overste, heer, meester, knecht,
			 onderdaan, vriend, vijand, huisvader, gelijk ook man en
			 mensch, alle deze vereischen, dat hunne bijvoegelijke naamwoorden,
			 wanneer zij op hunne werking, en niet op den persoon zien, zonder e, met
			 hun lidwoord, onverbuigelijk, even als bijwoorden, komen. Zoo zegt men, bij
			 voorbeeld: een groot krijgsman, voor iemand, die als krijgsman groot is;
			 een goed koning, voor iemand, die als koning wel regeert; een sterk
			 looper, voor iemand, die sterk loopt. Zoo ook: niet een eenig vlug
			 schrijver, zeker kundig schilder enz. Het tegendeel hiervan heeft plaats,
			 wanneer het bijvoegelijke naamwoord niet op de werking maar op zekere
			 hoedanigheid, of eigenschap des persoons zijn opzigt heeft, als: een groot
			 krijgsman, dat is een krijgsman, die groot van gestalte is; zekere
			 sterke looper, dat is zekere looper, die sterk van ligchaam is; in welk
			 geval het bijvoegelijke naamwoord met zijn lidwoord in alle naamvallen verbogen
			 wordt, 
{==90==} {>>pagina-aanduiding<<}
 bij voorbeeld: ik zag eenen grooten krijgsman vooruit
			 treden; hij is de onderdaan van eenen goeden koning enz. 
			  † 
		  §. 189. Sommige bijvoegelijke naamwoorden worden niet verbogen,
			 maar blijven, in alle naamvallen, onveranderd. Daartoe behooren, 1.
			 allerlei, velerlei, allerhande, velerhande; bij voorbeeld:
			 geschriften van allerlei aard; velerlei soorten van appelen; allerhande
			 menschen enz.; 2. zulke, welke de stof der dingen aanduiden, en daarom
			 stoffelijke bijvoegelijke naamwoorden genoemd worden, als: gouden, zilveren,
			 tinnen, koperen, ijzeren, houten marmeren enz.; bij voorbeeld: een
			 zilveren lepel, zilveren lepels; eene marmeren tafel, marmeren tafels; een
			 zijden, wollen kleed, zijden, wollen kleeden enz.; 3. die, welke van een
			 land, of eene stad, ontleend zijn, en op eruitgaan, als:
			 Straatsburger snuif, Hamburger rib, Amsterdammer schippers enz. 
		  §. 190. Wanneer telwoorden, tot bijvoegelijke naamwoorden
			 gevormd, ter vermeerdering van het getal, met andere telwoorden verbonden
			 worden, wordt het laatste alleen verbogen, terwijl de overige onveranderd
			 blijven, als: de een en dertigste - de drie honderd zes en veertigste - de
			 zeven duizend acht honderd negen en zestigste - den honderd drie en veertigsten
			 psalm, enz. 
		  
{==91==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 191. De bijvoegelijke naamwoorden, achter hunne zelfstandige
			 naamwoorden geplaatst, of, door het werkwoord zijn, of worden,
			 van dezelve afgescheiden zijnde, lijden geene verbuiging, en worden als
			 bijwoorden gebezigd; zoo zegt men, bij voorbeeld: die man, die vrouw is
			 schoon - die mannen, die vrouwen zijn schoon, niet schoone; Pieter wordt
			 groot, niet groote. Zoo ook, wanneer het werkwoordzijn
			 verzwegen wordt: menschen, afgerigt op schelmstukken, niet
			 afgerigte, naardien afgerigt voor een bijwoord komt, en zijnde
			 daaronder verstaan wordt. Het is intusschen kennelijk genoeg, wanneer de
			 bijvoegelijke naamwoorden als ware bijwoorden voorkomen, indien zij namelijk
			 tot het werkwoord, en niet zoo zeer tot den persoon, of de zaak, of tot het
			 zelfstandige naamwoord, in betrekking staan, bij voorbeeld: deze paarden
			 zijn sterk; hier behoort sterk eigenlijk tot paarden, en is
			 dus een onverbogen, of als bijwoord gebezigd, bijvoegelijk naamwoord; maar:
			 deze paarden loopen sterk; hier behoort sterk tot loopen,
			 en beteekent zoo veel als op eene sterke wijs; waarom het hier ook een
			 waar bijwoord is. Zie verder bij de bijwoorden 
			  *. 
		 
			 
		  3. Trappen van vergelijking.
 
		
		  §. 192. De bijvoegelijke naamwoorden hebben twee trappen van
			 vergelijking, den vergrootenden 
{==92==} {>>pagina-aanduiding<<}
 en overtreffenden
			 trap, wordende de eerste door bijvoeging van er, de laatste door
			 bijvoeging van est, zamen getrokken st, gevormd, als: hoog,
			 hooger hoogst, oulings hoogest, enz. 
		  §. 193. Ook hebben de deelwoorden, even als alle andere
			 bijvoegelijke naamwoorden, hunne trappen van vergrooting, in zoo verre,
			 namelijk, als hunne beteekenis en het gebruik die veroorloven. Zoo zegt en
			 schrijft men, bij voorbeeld: een sprekender, en het sprekendste
			 bewijs - een dringender en de dringendste nood - drukkender en de
			 drukkendste zorgen enz. Beminnen, haten enz. lijden deze vergrooting
			 bij hunne bedrijvende deelwoorden niet. Bemind, gehaat, daarentegen,
			 hebben beminder, gehater, bemindste, gehaatste. 
		  §. 194, De vergrootende trap bepaalt de grootheid der
			 hoedanigheid, welke een bijvoegelijk naamwoord aan iets toekent. Men vergelijkt
			 eene zaak met eene andere, schrijft aan dezelve eene hoedanigheid boven de
			 andere toe, en zegt, bij voorbeeld: de roos is schooner, dan vele andere
			 bloemen. Wie was welsprekender, dan Cicero? 
		  §. 195. De overtreffende trap verheft de hoedanigheid
			 eener zaak boven al de overige van hare soort, of van eene zekere soort: de
			 grootste stad, het sterkste paard. 
		  §. 196. Men heeft wel eens beweerd, dat de vergrootende
			 trap der bijvoegelijke naamwoorden, door al de geslachten, in het enkel- en
			 meervoudige ge-
{==93==} {>>pagina-aanduiding<<}
tal, onverbogen moet blijven; doch de aard der
			 bijvoegelijke naamwoorden pleit ten sterkste voor de verbuiging zoo wel van den
			 vergrootenden als van den overtreffenden trap, welke altoos
			 behoort plaats te hebben, wanneer de welluidendheid dezelve niet verbiedt. Men
			 zegge derhalve: ik klom eerst op eenen hoogen, daarna op eenen hoogeren, en
			 eindelijk op den hoogsten berg; maar niet: ik heb nooit eenen
			 ondragelijkeren, of hatelijkeren man gezien; het welk men liefst bij
			 verkorting uitdrukt: ik heb nooit een' ondragelijker', of hatelijker'
			 man gezien. 
		  §. 197. In sommige gevallen wordt de vergrootende en
			 overtreffende trap niet door verandering van de uitgangen, maar door middel van
			 de woorden meer en meestgevormd, als: meer doordrongen, meest
			 doordrongen, meer gedachtig, meest gedachtig, meer waar, meest waar. 
		  §. 198. Voor den overtreffenden trap wordt dikwerf nog
			 de tweede naamval allergevoegd, als: allergrootst, allerschoonst,
			 allerslechts enz.; en dit geschiedt, om de hoedanigheid, welke door het
			 bijvoegelijke naamwoord aangeduid wordt, tot den hoogsten trap van grootheid te
			 verheffen, dewijl, bij voorbeeld, van tien geleerden wel vier de
			 geleerdste van de overigen kunnen wezen; maar altoos slechts een de
			 allergeleerdste, dat is de geleerdste onder allen, is. 
		  §. 199. Bij zamen gestelde bijvoegelijke naamwoorden, geschiedt
			 de vergrooting alleen aan het laatste, 
{==94==} {>>pagina-aanduiding<<}
 en niet aan het eerste
			 woord, als: volkomen, volkomener, volkomenst, welluidend, welluidender,
			 welluidendst, goedhartig, goedhartiger, goedhartigst, enz. niet
			 volderkomen, beterluidend. 
		  §. 200. Dezelfde regelmaat pleit voor goedkooper,
			 goedkoopst, als de vergrootende en overtreffende trap van goedkoop,
			 schoon velen daarvoor beterkoop en bestkoop hebben willen
			 invoeren. Immers, goed is in de zamenstelling onverbuigelijk, en men
			 zegt in het meervoud niet goedekoop waren, maar goedkoope waren;
			 waaruit blijkt, dat koop en niet goed verbogen wordt; derhalve
			 ook goedkooper, goedkoopst. 
		  §. 201. Sommige bijvoegelijke naamwoorden lijden, uit hoofde
			 van hunne beteekenis, geene vergrooting, als: de eerste, de tweede, de
			 andere, schriftelijk, mondelijk, vierkant, zesjarig, achthoekig enz.; ook
			 die, welke geene verbuiging in het geheel hebben, als: allerlei, velerhande,
			 gouden, zilveren enz.; en eindelijk zulke zamen gestelde bijvoegelijke
			 naamwoorden, welker eerste gedeelte reeds zoo naauwkeurig bepaald is, dat geene
			 vergrooting daarbij meer gedacht kan worden, als: beendroog, koolzwart,
			 sneeuwwit, ijskoud, bloedlaauw, ijzersterk enz.; want hoe zou men
			 sneeuwwitter, ijskouder, ijzersterkst enz. kunnen zeggen, daar men zich
			 onder de beeldelijke uitdrukking sneeuw, ijs en ijzer, reeds
			 eenigzins, den hoogsten trap van witheid, koude en sterkte
			 voorstelt? 
		  §. 202. Eenige bijvoegelijke naamwoorden hebben 
{==95==} {>>pagina-aanduiding<<}

			 eene onregelmatige vergrooting, als: goed, beter, best, veel, meer, meest,
			 weinig, minder, minst. En deze onregelmatige vergrooting ontstaat daaruit,
			 dat het eene of andere gedeelte dier woorden in onbruik geraakt is. Zoo is van
			 goed, goeder, goedest, of goedst, van veel, veelder,
			 veelst, alleen de stellende - van bet, beter, betest, of
			 best, zoo ook van min, minder, mindest, of minst, van
			 mee, meer, meest, alleen de vergelijkende en overtreffende trap overig,
			 terwijl weiniger, weinigst nog in gebruik is. Bij andere bijvoegelijke
			 naamwoorden is slechts de overtreffende trap gebruikelijk, als:
			 uiterst, achterst, benedenst, bovenst, onderst: aan de uiterste grenzen, in
			 de achterste kamer enz. 
		  §. 203. Schoon de beteekenis van vele bijvoegelijke naamwoorden
			 door derzelver vergrooting schijnt verminderd te worden, als: klein,
			 kleiner, kleinst, jong, jonger, jongst enz., zoo ontstaat zulks uit de
			 beteekenis zelve, en niet uit de verbuiging, welke eene ware vergrooting
			 blijft; want kleiner vergroot het denkbeeld van klein enz. Moet
			 de beteekenis merkelijk verminderd worden, dan bedient men zich van eene
			 omschrijving, met het bijwoord minder, als: Cajus is minder geleerd,
			 dan Titius. 
		 
			 
{==96==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  4. Voorbeelden van verbuiging van zelfstandige naamwoorden
			 met hunne lidwoorden en bijvoegelijke naamwoorden.
 
		  
		  §. 204. Met een lidwoord. 
		   
		   
		  	
				  Enkelvoudig.	
Mannelijk.	Vrouwelijk.
				  	Onzijdig.
1. De leeuw, 	De
				  daad,	Het veld,
2. Des
				  leeuws,	Der daad,	Des
				  velds,
3. Den leeuw,	De, der
				  daad,	Den velde, het veld,
4. Den
				  leeuw.	4. De daad.	4. Het veld.
		
	Meervoudig	
Mannelijk.	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1.
				  De leeuwen,	De daden,	De
				  velden,
2. Der leeuwen,	Der
				  daden,	Der velden,
3. Den
				  leeuwen,	De, der daden.	Den
				  velden,
4. De leeuwen.	De
				  daden.	De velden.
 
		  §. 205. Met een lidwoord en een bijvoegelijk naamwoord. 
		   
		   
		  	Enkelvoudig.		
Mannelijk.
				  	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1. De schoone
				  inktkoker, 	De breede deur,	Het dikke
				  boek,
2. Des schoonen inktkokers, 	Der
				  breede deur,	Des dikken boeks,
3. Den
				  schoonen inktkoker, 	De, der breede
				  deur,	Den dikken boeke, het dikke boek,
4.
				  Den schoonen inktkoker.	De breede deur.	Het
				  dikke boek.
 
		  
{==97==} {>>pagina-aanduiding<<}
  
		   
		  	Meervoudig.
				  	
Mannelijk.
				  	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1. De schoone
				  inktkokers,	De breede deuren,	De dikke
				  boeken,
2. Der schoone inktkokers,	Der
				  breede deuren,	Der dikke boeken,
3. Den
				  schoonen inktkokers,	De, der breede deuren,
				  	Den dikken boeken,
4. De schoone
				  inktkokers, 	De breede deuren,	De dikke
				  boeken,

Mannelijk.	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1.
				  Een hooge berg,	Eene klare waarheid, 	Een
				  helder licht, ,
2. Eens hoogen
				  bergs;	Eener klare waarheid,	Eens helderen
				  lichts,
3. Eenen hoogen berg,	Eener,
				  eene klare waarheid,	Eenen helderen lichte, een helder
				  licht
4. Eenen hoogen berg,	Eene klare
				  waarheid,	Een helder licht,
 
		  §. 206. Met een onveranderlijk bijvoegelijk naamwoord en het
			 niet bepalende lidwoord. 
		   
		   
		  	Enkelvoudig.	
Mannelijk.
				  	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1. Een koperen
				  ketel,	Eene zijden kous,	Een houten deksel,
				  
2. Eens koperen ketels,	Eener zijden
				  kous,	Eens houten deksels, 
 
		  
{==98==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		   
		  3. Eenen koperen ketel,	Eener,
				  eene zijden kous, 	Eenen, een houten
				  deksel,
4. Eenen koperen ketel.	Eene
				  zijden kous.	Een houten deksel.

	Meervoudig met
				  de.	
Mannelijk.	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1.
				  De koperen ketels,	De zijden kousen,	De houten
				  deksels,
2. Der koperen ketels,	De,
				  der zijden kousen,	Der houten
				  deksels,
3. Den koperen ketels,	Der
				  zijden kousen,	Den houten deksels,
4. De
				  koperen ketels.	De zijden kousen.	De houten
				  deksels.
 
		  §. 207. Met twee of meer bijvoegelijke naamwoorden voor een
			 zelfstandig naamwoord. 
		   
		   
		  	Enkelvoudig.	
Mannelijk.
				  	Vrouwelijk. 	Onzijdig.
1. De oude,
				  goede man,	De zieke, zwakke vrouw,	Het
				  lieve, gehoorzame kind,
2. Des ouden,
				  goeden mans,	Der zieke, zwakke
				  vrouw,	des lieven, gehoorzamen
				  kinds,
3. Den ouden, goeden
				  man,	De, der zieke, zwakke vrouw,
				  	Den lieven, gehoorzamen kinde, het lieve,
				  gehoorzame kind,
4. Den ouden, goeden
				  man.	De zieke, zwakke vrouw.	Het
				  lieve, gehoorzame kind.
 
		  
{==99==} {>>pagina-aanduiding<<}
  
		   
		  	Meervoud.	
Mannelijk.	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1.
				  De oude, goede mannen,	De zieke, zwakke
				  vrouwen,	De lieve, gehoorzame
				  kinderen,
2. Der oude, goede
				  mannen,	Der zieke, zwakke vrouwen,	Der
				  lieve, gehoorzame kinderen,
3. Den ouden,
				  goeden mannen,	De, der zieke,
				  zwakke,vrouwen,	Den lieven, gehoorzamen
				  kinderen,
4. De oude, goede
				  mannen.	De zieke, zwakke vrouwen.	De
				  lieve, gehoorzame kinderen.
 
		  §. 208. Wij hebben boven (§. 183) gezegd, dat de
			 bijvoegelijke naamwoorden somwijlen de plaats der zelfstandige naamwoorden
			 bekleeden. Thans voegen wij hier bij, dat zij, in dat geval, even als de
			 zelfstandige naamwoorden, verbogen worden. Het gebruik heeft hieromtrent, ten
			 aanzien van het meervoud van alle bijvoegelijke naamwoorden en
			 voornaamwoorden, welke op geen voorafgaand zelfstandig naamwoord betrekking
			 hebben, volkomen beslist, en men zegt, genoegzaam zonder uitzondering, de
			 vromen, de geleerden, de armen, de rijken, de zieken, de gezonden, de dooden,
			 de levenden, de magtigen dezer aarde, de schoonen (schoone vrouwen) enz.;
			 als mede sommigen, anderen enz.; doch in opzigt tot het mannelijke
			 ge-
{==100==} {>>pagina-aanduiding<<}
slacht in het enkelvoud, wil het gebruik geheel anders,
			 in geval namelijk, een mannelijke persoon onder het bijvoegelijke naamwoord
			 verstaan wordt, bij voorbeeld: de vrome (namelijk man), des
			 vromen (mans), den vromen (man) enz.; - de groote
			 en magtige dezer aarde, des grooten en magtigen dezer aarde, den grooten en
			 magtigen dezer aarde enz. Zoo ook: de Almagtige (namelijk God),
			 des Almagtigen, den Almagtigen enz. Wijders: hij sprak vrijmoedig, zoo
			 wel met den vorst, als met den geringsten van deszelfs onderdanen, dat is,
			 zoo wel met den vorst, als met deszelfs geringsten onderdaan. Ik heb het van
			 Pieter en Willem gehoord, maar ik geloof zoo min den eenen als den anderen 
			  *. 
		  §. 209. Wanneer bijvoegelijke naamwoorden en voornaamwoorden op
			 een vooraf gaand zelfstandig naamwoord betrekking hebben, het welk daaronder
			 verstaan, en alleenlijk om eene lastige en onaangename herhaling te vermijden,
			 weggelaten wordt, dan vereischen zij, ook in het meervoud, de gewone
			 verbuiging der bijvoegelijke naamwoorden, welke een zelfstandig naamwoord
			 achter zich hebben. Overeenkomstig hiermede zegt men: alle menschen moeten
			 sterven, rijke zoo wel als arme (namelijk menschen); en derhalve
			 niet rijken zoo wel als armen. Sommige wijsgeeren zijn van dit, andere
			 (namelijk
{==101==} {>>pagina-aanduiding<<}
 wijsgeeren), van een tegengesteld
			 gevoelen; derhalve niet anderen. 
		 
		 
		  D. Over de voornaamwoorden.
 
		  1. Derzelver aard en getal.
 
		
		  §. 210. Om de namen der personen of zaken, welke voorwerpen der
			 onderhandeling zijn, niet zoo dikwerf te herhalen, als de voorwerpen des
			 gespreks genoemd moeten worden, zijn er woorden, welke de plaats der
			 zelfstandige naamwoorden, die eenen persoon, of eene zaak aanduiden, vervangen,
			 en den naam van voornaamwoorden dragen. Zij worden gemeenlijk in deze
			 zes soorten verdeeld 1. persoonlijke: ik, gij, hij enz.; 2.
			 wederkeerende: zich, zijn enz.; 3. bezittelijke: mijn, uw, enz.;
			 4. vragende: wie, wat enz.; 5. aanwijzende: deze, die enz.; 6.
			 betrekkelijke: die, welkeenz. Over iedere dezer soorten zullen wij
			 straks afzonderlijk handelen. 
		  §. 211. De voornaamwoorden duiden geene eigenschappen eener
			 zaak aan, dewijl zij dan bijvoegelijke naamwoorden zouden wezen, maar zekere
			 toevallige en veranderlijke betrekkingen, waarin dezelve zich op het tijdstip
			 der handeling bevindt. De gene, die thans spreekt, en derhalve ik is,
			 kan, in het volgende oogenblik, de aangesprokene persoon, en derhalve
			 
{==102==} {>>pagina-aanduiding<<}
 gij, en, het daarop volgende oogenblik, de afwezende
			 persoon, ofhij, zij, het zijn. Het geen tegenwoordig mijn is, kan
			 straks uw, of zijn wezen. Dezelfde zaak, welke thans door
			 deze aangeduid wordt, kan, een oogenblik daarna, gene zijn. 
		  §. 212. In zeker opzigt echter zijn de voornaamwoorden of
			 zelfstandige, of bijvoegelijke naamwoorden. Als zelfstandige naamwoorden staan
			 zij op zich zelven, en komen in de plaats van de namen der dingen, ten aanzien
			 van hunne persoonlijke betrekking, als: ik, gij, hij, het mijne, het uwe, de
			 mijnen, de uwen. Als bijvoegelijke naamwoorden, komen zij, in tweederlei
			 opzigt, voor, of bij een zelfstandig naamwoord geplaatst, of als in betrekking
			 staande tot een zelfstandig naamwoord; bij voorbeeld: uwe kinderen leeren
			 gemakkelijk, mijne niet. 
		
			 
		  2. Persoonlijke voornaamwoorden.
 
		
		  §. 213. Alle zelfstandige dingen, levende of levenlooze, komen,
			 in de taal, als werkende wezens voor: de winter nadert, het vuur brandt
			 enz.; en daarom kunnen ook levenlooze dingen als personen voorkomen.
			 Deze personen zijn, eigenlijk, driederlei; 1. de persoon, die spreekt; 2. de
			 persoon, tot welken gesproken wordt; en eindelijk, de persoon (of zaak), van
			 welken men spreekt. Zij zijn 
{==103==} {>>pagina-aanduiding<<}
 of enkelvoudig, of meervoudig;
			 waarom ook voor beide getallen voornaamwoorden plaats vinden. 
		  §. 214. De eerste, of sprekende persoon wordt, in het
			 Nederduitsch, uitgedrukt door ik (in het meervoud wij); de
			 tweede, of aangesprokene persoon (in het enkel- en meervoud), door
			 gij; de derde persoon, of die, van welken gesproken wordt, door
			 hij, zij, het (in het meervoud zij), men, iemand, niemand.
			 Derzelver verbuiging is deze: 
		   
		   
		   Enkelvoud.	
Eerste
				  persoon.	Tweede persoon.
1. Ik,	
				  Gij,
2. Mijns (van
				  mij),	Uws (van u),
3. Mij
				  (aan mij)	U (aan u),
4.
				  Mij.	 U.

Meervoud.	
1.
				  Wij,	Gij,
2. Onzer (van
				  ons),	Uwer (van u),
3. Ons
				  (aan ons),	U (aan u),
4.
				  Ons.	U.
 
		   
		  Derde
				  persoon.		
Mannelijk.	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1.
				  Hij,	Zij,	Het,
2.
				  Zijns (van hem),	Harer (van
				  haar),	Van het,
 
		  
{==104==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		   
		  3. Hem (aan hem), 	Haar
				  (aan haar),	Het (aan het),
4.
				  Hem.	Haar.	Het.

Meervoud.		
Mannelijk.
				  	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1. Zij,
				  	Zij, 	Zij,
2. Hunner
				  (van hen), 	Harer (van haar),
				  	Hunner (van hen),
3. Hun (aan
				  hen),	Haar (aan haar),	Hun (aan
				  hen),
4.
				  Hen.	Haar.	Hen.
 
		  §. 215. Omtrent den boven staanden tweeden persoon
			 gij, en in de verbogene naamvallen uws, u, moeten wij nog
			 aanmerken, dat dezelve thans zoo wel in het enkelvoud, als in het meervoud
			 gebezigd wordt, schoon gij oudtijds alleen diende, om het meervoud uit
			 te drukken, en men in het enkelvoud du, en in de verbogene naamvallen
			 dijns, dij, zeide. Waarschijnlijk is eene soort van wellevendheid
			 oorzaak geweest, dat men zich naderhand, ook in het enkelvoud, van het
			 meervoudige gij bediend heeft. Om het meervoudige gij en u
			 van het enkelvoudige te onderscheiden, voegt men somwijlen het woord
			 lieden achter het zelve, als: gijlieden, ulieden. Doch men heeft
			 te regt aangemerkt, dat deze onderscheiding niet noodzakelijk is, 
{==105==} {>>pagina-aanduiding<<}

			 en een goed schrijver, zonder dezelve, duidelijk kan en moet wezen. 
		  §. 216. Hier dient ook iets gezegd te worden aangaande de
			 schrijfwijs van hen en hun, het meervoud van hij. De
			 onderscheiding van hen in den vierden, en hun in den derden
			 naamval te schrijven, is, hoe weinig gegrond anders ook, echter reeds zoo zeer
			 door het gebruik gewettigd, dat men zich thans daaraan dient te houden, en
			 zij, hunner (van hen), hun (aan hen), en hen te bezigen; terwijl
			 het den dichteren vrij blijft, hen en hun (gelijk ook haar
			 en heur) onverschillig te gebruiken, naar mate hun het een of ander
			 gevoegelijkst voorkomt 
			  *. 
		  §. 217. Om den derden persoon onbepaald aan te duiden,
			 dienen men, iemand, niemand. Men, dat van gelijken oorsprong met
			 man en mensch is, wordt alleen in den eerste naamval gebezigd, en
			 lijdt geene verbuiging:  men zegt. Iemand en niemand ontvangen in
			 den tweeden naamval eene s: niemands vriend enz., en hebben geen
			 meervoudig getal; gelijk ook men, het welk waarschijnlijk het oude
			 meervoud van man is. 
		  §. 218. De persoonlijke voornaamwoorden nemen somwijlen de
			 woordjes alleen en zelf bij zich; het eerste, om de
			 tegenwoordigheid van iederen anderen persoon uit te sluiten, als: ik alleen
			 heb het gezien - 
{==106==} {>>pagina-aanduiding<<}
 gij alleen zijt onschuldig; het
			 tweede, om de medewerking van iederen anderen persoon uit te sluiten, of om de
			 persoonlijkheid nog nader te bepalen, als: ik zelf heb het gedaan - zij
			 zelve sprak daarvan - hij is het zelf enz. 
		  §. 219. Hierbij moet aangemerkt worden, dat dit zelf
			 nooit eene s achteraan ontvangt, dan alleen in den tweeden naamval:
			 mijns zelfs, uws zelfs enz. Zelfs is anders eigenlijk een
			 bijwoord, zoo veel als ook beteekenende. In de volgende uitdrukking
			 worden zelf en zelfs kennelijk onderscheiden: ik zelf heb hem
			 gezien, ja ik heb zelfs met hem gesproken. 
		 
			 
		  3. Wederkeerende voornaamwoorden.
 
		
		  §. 220. De wederkeerende voornaamwoorden zich, zijn,
			 haar, hun behooren, eigenlijk, alleen tot den derden persoon. Immers,
			 wanneer deze derde persoon eene werking verrigt, welke op hem zelven te rug
			 keert, dan geschiedt de verbuiging van hij, zij, het, op deze wijs: 
		   
		   
		  	Enkelvoudig.	
Mannelijk.	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1.		
2. Zijns (van zich),	Harer
				  (van zich),	Zoo als in het 
mannelijke geslacht.
 
		  
{==107==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		   
		  3. Zich (aan zich),	Zich
				  (aan zich),	
4.
				  Zich.	Zich.	

Meervoudig.		
1.		
2.Hunner (van zich), 	Zoo als
				  in	Zoo als in het
3. Zich (aan zich),	het
				  enkel-	mannelijke
4. Zich.	voud.	geslacht
 
		  Zegt men, bij voorbeeld: hij bedriegt zich, dan maken de
			 woorden hij enzich slechts eenen persoon uit; hij is het
			 grondwoord, het welk den persoon als handelende voorstelt, en zich is
			 dezelfde persoon, doch niet meer handelende, maar lijdende; en dus keert de
			 handeling tot denzelfden persoon te rug, van wien zij uitgegaan is. Zoo zegt
			 men ook: men wachte zich hiervoor - niemand onzer heeft zich hierin
			 vergist enz. 
		  §. 221. Hiertoe behooren insgelijks de van dezen derden persoon
			 afgeleide voornaamwoorden zijn, hun, en haar, dewijl door dezelve
			 het zelfstandige naamwoord, waarbij zij gevoegd zijn, tot den persoon te rug
			 gebragt wordt, welke het naast voorgaande werkwoord beheerscht, als: de held
			 doorstak den eerloozen met zijn zwaard, dat is, het zwaard van den held.
			 Wanneer het zwaard van den eerloozen bedoeld wierd, moest het zijn: de held
			 doorstak den eerloozen met deszelfs zwaard. Doch dit behoort ei-
			 
{==108==} {>>pagina-aanduiding<<}
genlijk tot de woordvoeging, alwaar het breeder zal behandeld
			 worden. 
		  §. 222. Ook worden de verbogene naamvallen van den eersten en
			 tweeden persoon tot de wederkeerende voornaamwoorden gebragt, omdat zij als
			 wederkeerende gebezigd worden, bij voorbeeld: ik schaam mij, wij oefenen
			 ons, gij bedriegt u enz.; doch dan moeten de hiervan afgeleide
			 bijvoegelijke naamwoorden, mijn, ons, uw, als: ik verkoop u mijn
			 huis enz., mede onder de wederkeerende voornaamwoorden gerangschikt worden,
			 daar zij intusschen, eigenlijk, niets anders dan bezittelijke voornaamwoorden
			 zijn. 
		 
			 
		  4. Bezittelijke voornaamwoorden.
 
		 
		  §. 223. De bezittelijke voornaamwoorden zijn zulke, die
			 eene bezitting, of eenen eigendom aanduiden, als: mijn, mijne, ons, onze,
			 zijn, zijne, haar, hare, hun, hunne, en de daarvan afgeleide de en
			 het mijne, onze, zijne, hare, hunne. Zij duiden eene bezitting, of eenen
			 eigendom aan, in opzigt tot den persoon, wien deze bezitting, of eigendom,
			 toegekend wordt, en hebben derhalve, natuurlijk, hunne betrekking op twee
			 zelfstandige dingen - op den persoon, wien iets als zijn eigendom toegekend, en
			 op de zaak, welke als een eigendom voorgesteld wordt, bij voorbeeld: mijn
			 goed; hier duidt mijn aan, dat het goed, waarvan ge-
{==109==} {>>pagina-aanduiding<<}
sproken wordt, niet alleen een eigendom, maar ook, dat het een
			 eigendom van mij is. 
		  §. 224. Doch, schoon zij zoo wel op den persoon, als op de zaak
			 betrekking hebben, duiden echter de bezittelijke voornaamwoorden des eersten en
			 tweeden persoons mijn, uw, alleen het geslacht van den persoon, of de
			 zaak aan, welke als een eigendom voorkomt, en niet dat van den persoon, wiens
			 eigendom genoemd wordt. Een persoon, of eene als persoon gedachte zaak, van het
			 mannelijke, vrouwelijke, of onzijdige geslacht, zegt, zonder onderscheid,
			 mijn roem, mijne liefde, mijn huis. Men zegt tot den tweeden persoon,
			 zonder onderscheid van geslacht, uw vader, uwe vreugd, uw goed. Zoo ook
			 in het meervoud: onze broeder, onze vriendin, ons veld, onze goederen, - uw
			 broeder, uwe vriendin, uw veld, uwe goederen. 
		  §. 225. De bezittelijke voornaamwoorden des derden persoons,
			 daarentegen, beteekenen zoo wel het geslacht des bezitters, als dat der
			 bezitting, door zijn voor het mannelijke en onzijdige, en haar
			 voor het vrouwelijke te bezigen; terwijl beide echter naar het geslacht der
			 zaak, welke men als eenen eigendom voorstelt, gebogen worden. Men zegt
			 derhalve, wanneer de persoon, wien de bezitting toegekend wordt, van het
			 mannelijke, of onzijdige geslacht is: zijn akker, zijne dochter, zijn
			 huis. Maar behoort de bezittende persoon tot het vrouwelijke geslacht, dan
			 zegt men: haar akker, hare dochter, 
{==110==} {>>pagina-aanduiding<<}
haar huis. En
			 zoo is het ook in het meervoud: hun akker, hunne dochter, hun huis, - haar
			 akker, hare dochter, haar huis; zijnde de verbuiging van het bezittelijke
			 voornaamwoord haar, in het meervoud, dezelfde als in het enkelvoud.
			 Wanneer beide, de bezittende persoon en de als eigendom voorgestelde persoon of
			 zaak, in het meervoud staan, zegt men: hunne akkers, hunne dochters, hunne
			 huizen, in het mannelijke, - hare akkers, hare dochters, hare
			 huizen, in het vrouwelijke geslacht. 
		  §. 226. Het bezittelijke voornaamwoord mijn wordt op de
			 volgende wijs gebogen: 
		   
		   
		  
				  Enkelvoud.		
Mannelijk.	Vrouwelijk.
				  	Onzijdig.
1.
				  Mijn,	Mijne,	Mijn,
2.
				  Mijns,	Mijner, 	Mijns,
3.
				  Mijnen,	Mijne,
				  mijner,	Mijnen,
4.
				  Mijnen.	Mijne.	Mijn.

Meervoud:		
1. Mijne,	Zoo als	Zoo als in
				  het
2. Mijner,	in het en-	mannelijke
				  ge-
3. Mijnen,	kelvoud.	slacht.
4. Mijne.		
 
		  §. 227. Uit de boven aangevoerde verbuiging der 
{==111==} {>>pagina-aanduiding<<}

			 bezittelijke voornaamwoorden blijkt, dat zij, in den tweeden naamval van het
			 meervoud in alle geslachten, gelijk ook in den derden naamval van het
			 vrouwelijke geslacht, er achteraan nemen, als: mijner, onzer,
			 hunner enz. De reden hiervan is, dat zij niet, even als de bijvoegelijke
			 naamwoorden, het lidwoord de voorop hebben. En dit zelfde heeft plaats
			 omtrent deze, welke, en meer andere voornaamwoorden; gelijk uit het
			 gebruik genoegzaam bekend is. Dezelfde buiging heeft bij ons, uw, zijn,
			 haar, en hun plaats; met dit onderscheid echter, dat ons, in
			 den eersten naamval van het mannelijke geslacht en het enkelvoudige getal,
			 onze heeft: onze meester; wijders, dat hun, in de
			 verbuiging, eene n aanneemt: hunne, hunnen. 
		  §. 228. Nog dient hierbij aangemerkt te worden, dat, gelijk het
			 persoonlijke voornaamwoord u, hetwelk eigenlijk meervoudig is, ook voor
			 het enkelvoudige komt, ook zoo het daarvan afgeleide uw, zoo wel
			 enkelvoudig als meervoudig gebruikt wordt: o Vader! waarschouw uwen zoon.
			 Gij Moeders! kent uwe dochters. 
		  §. 229. Om den eigendom nader te bepalen, voegt men bij de
			 bezittelijke voornaamwoorden dikwerf nog het woord eigen: mijn eigen goed,
			 zijne eigene hand, onze eigene kinderen, hun eigen zoon, uw eigen huis.
		  
		  §. 230. Ook wordt het bepalende lidwoord de voor de
			 bezittelijke voornaamwoorden gevoegd: de mijne, het mijne, de uwe, het uwe,
			 de zijne, het 
{==112==} {>>pagina-aanduiding<<}
 zijne enz. Zoo zegt men, bij voorbeeld:
			 is dat uwe pen? ik meende, dat het de mijne was. Dat is niet uw boek, maar
			 het mijne. 
		  §. 231. Eindelijk moet nog aangemerkt worden, dat de
			 onderscheidene spelling van heur en haar, welke door sommigen
			 waargenomen en voorgestaan wordt, stellende, dat haar het enkelvoudige,
			 en heur het meervoudige getal uitmaakt, van allen grond ontbloot schijnt
			 te wezen, terwijl dit verschil waarschijnlijk zijnen oorsprong vindt in eenen
			 onderscheidenen tongval. Het eerste echter verdient, als het gebruikelijkste,
			 den voorrang, en het laatste kan alleen dan te pas komen, wanneer men daardoor
			 eene onaangename herhaling van denzelfden klank kan vermijden. 
		 
			 
		  5. Vragende voornaamwoorden.
 
	
		  §. 232. Wij hebben ook eenige voornaamwoorden, welke eene vraag
			 aanduiden, en daarom vragende voornaamwoorden genoemd worden. Zij zijn
			 wie, welke, wat, en hoedanige. Met het eerste vraagt men, in het
			 algemeen, naar personen: wie heeft dat gedaan? Wiens huis is dat? Met
			 welke vraagt men bepaalder naar personen of zaken: wie heeft u dat
			 gezegd? uw vriend. Welke vriend? Met wat, dat in alle gevallen
			 onverbogen blijft, vraagt men naar voorwerpen, van welke nog niet bekend is, of
			 het personen of zaken zijn, en, in het laatste geval, van 
{==113==} {>>pagina-aanduiding<<}
 welk
			 getal of geslacht de zaken zijn: wat zegt gij? Wat zoekt gij? Wanneer
			 men eigenlijk den aard, of de hoedanigheid van eenen persoon of eene zaak
			 bedoelt, dan vraagt men, met het voornaamwoord hoedanig: hoedanige man -
			 hoedanige vrouw heeft u dat verhaald? Het voornaamwoord wie,
			 daarentegen, kan nooit een zelfstandig naamwoord bij zich hebben. 
		  §. 233. Wanneer het niet bepalende lidwoord een op
			 welke en hoedanigevolgt, dan verliezen deze laatsten de e,
			 en blijven welk, hoedanig, in alle geslachten en naamvallen: welk een
			 man was daar? Hoedanig eenen tuin zoudt gij verkiezen? Ook, wanneer eene
			 verwodnering in eene vraag ingekleed wordt: welk een man! welk eene deugd!
			 welk een raadsel! 
		  §. 234. Door middel van het voorzetsel voor, en het
			 lidwoord een, vraagt men, met wat, zeer bepaald naar den aard en
			 de gesteldheid van personen of zaken: wat voor een man is dat? Wat voor een
			 boek zoekt gij? In het meervoud valt het lidwoord natuurlijk weg: wat
			 voor vrouwen en mannen meent gij? Ook wordt wat, zonder eenige
			 bijvoeging, bij personen of zaken gebruikt: wat man, wat vrouw is
			 daar? 
		  §. 235. Wie en welke worden op de volgende wijs
			 verbogen: 
		   
		   
		  	
				  Enkelvoudig.	
Mannelijk.
				  	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1.
				  Wie,	Wie, 	Wat,
2.
				  Wiens,	Wier,	Wiens (van wat),
				  
 
		  
{==114==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		   
		  3. Wien,	Wie,
				  	Wat,
4. Wien
				  	Wie.	Wat.

	
				  Meervoudig.	
Mannelijk.	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1.
				  Wie,	Zoo als in het	Zonder
2. Wier,	mannelijke
				  ge-	meer-
3. Wie,	slacht.	voud.
4. Wie.		
 
		  Het onzijdige wat, op zich zelf staande, wordt alleen in den
			 eersten en vierden naamval van het enkelvoud gebruikt. Zoo zegt men, bij
			 voorbeeld: wat is dit? Wat leest gij? In andere gevallen verkiest ons
			 taalgebruik het bijwoord waar, bij voorbeeld: waaraan hapert het?
			 Waardoor geschiedt dit? Niet: aan wat hapert het? enz. Echter zegt
			 men weder, met bijvoeging van een zelfstandig naamwoord: aan wat tafel hebt
			 gij gezeten? dat is aan welke tafel. Langs wat weg hebt gij het
			 vernomen? dat is langs welken weg. En dus blijft wat in alle
			 geslachten en naamvallen onverbogen, even als§. 234 is aangewezen 
			  *. 
		   
		   
		  	Welke.	
	Enkelvoudig.	
 Mannelijk.	Vrouwelijk. 	Onzijdig.
1.
				  Welke,	Welke,	Welk,
2.
				  Welks,	Welker,	Welks,
3.
				  Welken,	Welke,	Welken,
				  welk,
4. Welken.
				  	Welke.	Welk.
 
		  
{==115==} {>>pagina-aanduiding<<}
  
		   
		  	Meervoudig.	
Mannelijk.	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1. Welke, 	Welke, 	Zoo als in
				  het
2.
				  Welker,	Welker,	mannelijke
3. Welken,	Welke,
				  welker,	geslacht.
4. Welke.	Welke.	
 
		  §. 236. Het vragend voornaamwoord hoedanige wordt op
			 deze wijs verbogen: hoedanige man, hoedanige vrouw, hoedanig kind; in
			 den tweeden naamval: hoedanigen mans (van hoedanigen man); en verder als
			 welke. Van hoedanig een, welk een, en wat voor een, wordt
			 alleen het laatste verbogen, als het lidwoord een. Ook hebben zij, even
			 als dit, geen meervoud. 
		 
			 
		  6. Aanwijzende voornaamwoorden.
 
		
		  §. 237. De aanwijzende voornaamwoorden zijn zulke,
			 waardoor personen of zaken, als met den vinger, aangewezen worden. Men brengt
			 daartoe gemeenlijk deze, die, gene, degene, diegene, dezelve, dezelfde,
			 zulke, zekere, desgelijke, dergelijke, dusdanige, zoodanige. Eer wij de
			 verbuiging dezer voornaamwoorden opgeven, moeten wij iets ten aanzien van
			 eenige derzelven aanmerken. 
		  §. 238. Deze beteekent iets nabij en tegenwoordig
			 zijnde, gene iets meer afgelegen, zoo wel in opzigt tot den tijd, als de
			 plaats: aan deze zijde des grafs, aan gene zijde des bergs, gene gelukkige
			 dagen zijn voorbij. Ook zonder zelfstandig naamwoord, of in betrekking tot
			 hetzelve: leg u 
{==116==} {>>pagina-aanduiding<<}
 op lijdzaamheid en onschuld toe; want
			 gene (de lijdzaamheid) leert u de wederwaardigheden verdragen, deze
			 (de onschuld) dezelve overwinnen. 
		  §. 239. Dat degene, hetgene, het welk de beteekenis van
			 ons die, dat heeft, tot de aanwijzende, en niet tot de
			 betrekkelijke voornaamwoorden behoort, blijkt uit de wijs, waarop
			 hetzelve gebruikt wordt; want men zegt wel degene, die mij eert, maar
			 nimmer bij ons, die, de gene mij eert; het welk echter bij de Vlamingen,
			 in de gewone taal, nog gehoord wordt; schoon met den aard onzer taal strijdig.
			 Op dezen grond zegt men ook hetgene, dat ik wil, maar niet dat,
			 hetgene ik wil. 
		  §. 240. Zie hier eenige verbuigingen. 
		   
		   
		  	Deze.	
	Enkelvoudig.	
Mannelijk.	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1.
				  Deze,	Deze,	Dit,
2.
				  Dezes,	Dezer,	Dezes,
3. Dezen,	Deze,
				  dezer,	Dezen,dit,
4.
				  Dezen.	Deze.	Dit.

	Meervoudig.	
Mannelijk.	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1. Deze,	Deze, 	Zoo als in het
				  
2.
				  Dezer,	Dezer,	mannelijke
3. Dezen,	Deze,
				  dezer,	geslacht.
4. Deze.	Deze.	
 
		
{==117==} {>>pagina-aanduiding<<}
   Het voornaamwoord die, die, dat wordt gebogen,
			 als wie, wie, wat. 
		   
		   
		  	Gene.	
	Enkelvoudig.	
Mannelijk.	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1.
				  Gene,	Gene,	Gene,
2.
				  Genes,	Gener,	Genes,
3. Genen,	Gene,	Genen,
				  gene,
4.
				  Genen.	Gene.	Gene.

	Meervoudig.	
Mannelijk.	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1. Gene,	Gene,	Zoo als in
				  het
2.
				  Gener,	Gener,	mannelijke
3. Genen,	Gene,
				  gener,	geslacht.
4. Gene.	Gene.	
 
		  Degene en diegene worden verbogen als gene,
			 terwijl de voorgeplaatste de en die aan gene gehecht
			 blijven, en echter hunne buiging behouden; en dus worden zij, gelijk ook
			 dezelve, dezelfde, tegen den aard van zamen gestelde woorden, zoo
			 verbogen, als of zij niet zamen gesteld waren; bij voorbeeld: 1. degene,
			 degene, hetgene, of hetgeen, 2. desgenen, van dengenen, dergene,
			 van degene, enz. 1. Diegene, diegene, datgene, 2. Diensgenen, van
			 diengenen, diergene, van diegene enz. 
		  
{==118==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 241. Dezelve en dezelfde staan in eenig
			 verband met de betrekkelijke voornaamwoorden, in zoo verre zij zien op iets,
			 waarvan gesproken is, bij voorbeeld: dat boek behaagde mij, daarom kocht ik
			 hetzelve. Dezelfde bepaalt datgeen, waarvan gesproken is, nader. Men
			 vraagt, bij voorbeeld: was het niet N.N., die gisteren met u sprak? En
			 het antwoord is dezelfde. De onderscheidene beteekenis van
			 dezelve en dezelfde blijkt dus: het was dezelfde man; ik
			 vraagde denzelven enz. 
		   
		   Enkelvoudig. 
		   Mannelijk. 
		  1. Dezelve, - dezelfde, 
		  2. Deszelfs, deszelven, - deszelfden, 
		  3. Denzelven, - denzelfden, 
		  4. Denzelven, - denzelfden. 
		   
		   Vrouwelijk. 
		  1. Dezelve, - dezelfde, 
		  2. Derzelver, - derzelfder, 
		  3. Dezelve, dezelfde, derzelver, derzelfder, 
		  4. Dezelve, dezelfde. 
		   
		   Onzijdig. 
		  1. Hetzelve, - hetzelfde, 
		  2. Deszelfs, deszelven, - deszelfden, 
		  3. Hetzelve, - hetzelfde, 
		  4. Hetzelve, - hetzelfde. 
		  
{==119==} {>>pagina-aanduiding<<}
  
		   
		  Meervoudig.		
Mannelijk.	Vrouwelijk.	Onzijdig.
1.
				  Dezelve, dezelfde,	Dezelve,
				  dezelfde,	Zoo als in het 
2. Derzelver,
				  derzelfder,	Derzelver,
				  derzelfder,	mannelij-
3. Denzelven,
				  denzelfden,	Dezelve, dezelfde,
				  derzelver,derzelfder,	ke geslacht.
4.
				  Dezelve, dezelfde.	Dezelve,
				  dezelfde.	
 
		  Dusdanige, zoodanige wordt verbogen als hoedanige; als
			 mede dergelijke, desgelijke, welke uit den tweeden naamval van het
			 aanwijzende voornaamwoord deze en het bijvoegelijke naamwoord
			 gelijk zamen gesteld zijn; zoo dat der voor dezer, en
			 des voor dezes gesteld wordt. Van zulk een, dergelijk een,
			 desgelijk een, dusdanig een, zoodanig een, wordt alleen het laatste
			 verbogen, als het lidwoord een; en dus ook zonder meervoud. Zulks
			 wordt ook als zelfstandig gebezigd: zulks had ik niet gedacht. 
		 
			 
		  7. Betrekkelijke Voornaamwoorden.
 
		
		  §. 242. De betrekkelijke voornaamwoorden zijn zulke,
			 welke betrekking hebben op personen of za-
{==120==} {>>pagina-aanduiding<<}
ken, van welke te voren
			 gesproken is. Hiertoe behooren welke, dewelke, die, wie. Hunne
			 betrekking blijkt uit de volgende voorbeelden: gij zijt de eerste, die mij
			 dit zegt. Hij is de man, wiens vriendschap mij dierbaar is. Zoude ik hem niet
			 lief hebben, van wien ik zoo vele weldaden ontvangen, aan wien ik zoo veel
			 goeds te danken heb? Zij is gestorven, welke ik hoogachtte. Dit is de vrouw,
			 over wier schoonheid wij ons verwonderen. Ik heb het boek gekocht, dat mij door
			 u is aangeprezen, een boek, welks inhoud zeer belangrijk is. 
		  §. 243. Dikwerf worden wiens en welks
			 onverschillig in het onzijdige geslacht gebruikt, schoon wiens alleen de
			 tweede enkelvoudige naamval van het mannelijke, en welks die van het
			 onzijdige geslacht is. Men zegge derhalve: de man, wiens geleerdheid
			 enz.; het land, welke uitgestrektheid enz. 
		  §. 244. Het betrekkelijke voornaamwoord wie wordt
			 dikwerf zoo gebruikt, dat het betrekking heeft op iets, dat volgt; doch daar
			 dit volgende zich gevoegelijk vooraan laat plaatsen, zoo blijft wie een
			 waar betrekkelijk voornaamwoord, en slaat eigenlijk op het voorgaande. Zoo zegt
			 men, bij voorbeeld: wien ik mijn woord geef, dien zal ik niet misleiden;
			 het welk men ook dus kan omkeeren: dien zal ik niet misleiden, wien ik mijn
			 woord geef. Hetzelfde heeft plaats ten aanzien van het onzijdige wat:
			 wat mij gebeurd is, dat zal ik u verhalen; waarvoor men ook kan zeggen:
			 dat zal ik u ver-
{==121==} {>>pagina-aanduiding<<}
halen, of: ik zal u verhalen, wat mij
			 gebeurd is. 
		  §. 245. De verbuiging van welke is als die van het
			 vragende voornaamwoord welke. Dewelke, dat minder in gebruik is, wordt
			 verbogen als dezelve; met dit onderscheid, dat de tweede naamval niet
			 deswelks, maar deswelken is. Het onzijdige wat wordt, als
			 betrekkelijk, niet verbogen, en alleen in den eerste en vierden naamval
			 gebezigd: alles, wat van hem gezegd wordt, is waar. Alles, wat ik daarvan
			 weet, zal ik u verhalen. 
		 
		 
		  E. Over de werkwoorden.
 
		  1. Derzelver aard en rangschikking.
 
	
		  §. 246. Thans komen wij tot een der gewigtigste gedeelten der
			 spraakkunst, de beschouwing, namelijk, van de werkwoorden. Door dezelve
			 drukt men de beweging en rust, den tijd, het bestaan en worden, het werken en
			 lijden der personen of zaken uit, welke door de zelfstandige naamwoorden
			 aangeduid worden; bij voorbeeld: zijn, worden, beminnen, staan, loopen
			 enz. 
		  §. 247. Schoon tot een werkwoord niet alleen de
			 eigenschap van werken, maar ook die van lijden behoort, zoo
			 houdt, in het laatste geval echter het denkbeeld van werken niet op, naardien
			 als dan de werkende personen slechts verwisselen; 
{==122==} {>>pagina-aanduiding<<}
 bij voorbeeld:
			 ik sta. Hier heeft, buiten tegenspraak, eene werking plaats; en deze
			 werking geschiedt door mij op iemand, of iets anders. Geeft men aan dit
			 werkwoord nu de eigenschap van lijden, en zegt men ik word
			 geslagen, dan blijft daarbij, echter, het denkbeeld van werken niet
			 minder, dan in het vorige geval, stand houden, schoon de werking door iemand,
			 of iets anders, op mij geschiedt. 
		  §. 248. Men onderscheidt, in onze taal, voornamelijk, drie
			 rangen van werkwoorden. Die, welke tot den eersten rang behooren, dragen den
			 naam van ongelijkvloeijende; die van den tweeden rang worden
			 gelijkvloeijende, en die van den derden rang onregelmatige
			 werkwoorden genoemd. 
		  §. 249. Ongelijkvloeijende werkwoorden zijn die, welke,
			 in de vervoeging, den wortelklinker veranderen, en in het verledene deelwoord
			 en, met een voorgevoegd ge, hebben, als: drijven, dreef,
			 gedreven, spreken, sprak, gesproken enz.Gelijkvloeijende worden
			 daarentegen zulke genoemd, welke, in al hunne vervoegingen, aan geene
			 verwisseling van wortelklinker onderworpen zijn, en in den onvolmaakt
			 verledenen tijd de, of te, en in het verledene deelwoord
			 d, of t, insgelijks met een voorgevoegd ge, hebben, als:
			 leven, leefde, geleefd, hopen, hoopte, gehooptenz.; terwijl zoo wel bij
			 de ongelijk- als gelijkvloeijende werkwoorden, welke met onscheidbare
			 voorzetselen zamen gesteld zijn, dit voorgevoegde ge in het verledene
			 deelwoord weg-
{==123==} {>>pagina-aanduiding<<}
valt, als bedrijven, bedreef, bedreven,
			 herinneren, herinnerde, herinnerd, ontvangen, ontving, ontvangen, verzenden,
			 verzond, verzonden, volmaken, volmaakte, volmaakt enz.; niet begedreven,
			 hergeinnerd enz. 
		  §. 250. Wij plaatsen de ongelijkvloeijende werkwoorden vooraan,
			 zoo omdat zij de oudste en de oorspronkelijke werkwoorden zijn, als omdat zij
			 de aanleidende oorzaken van zoo vele gelijkvloeijende werkwoorden geweest zijn.
			 De oudheid, of oorspronkelijkheid, der ongelijkvloeijende werkwoorden blijkt,
			 zegt L. ten Kate 
			  †,
			 voor eerst, daaruit, ‘dat de ongelijkvloeijende werkwoorden zich onder
			 alle onze taalverwanten eenstemming vertoonen, en ten andere, daaruit, dat de
			 ongelijkvloeijende werkwoorden genoegzaam alle bedrijf uitbeelden, het welk tot
			 het oudvaderlijke leven vereischt werd, terwijl die zelfde woorden (schoon
			 weinig in getal zijnde) heden nog, in ons spreken en schrijven, meer te pas
			 komen, dan al de andere.’ 
			  * 
		  §. 251. Wanneer men tot den oorsprong der taal te rug gaat, en
			 derzelver waren aard niet wil miskennen, dan is de grond dezer
			 ongelijkvloeijendheid ligtelijk te ontdekken. In de kindschheid der
			 
{==124==} {>>pagina-aanduiding<<}
 taal meende men, om de vervoeging der werkwoorden te vinden, of
			 om het denkbeeld van het verledene uit te drukken, dat derzelver wortelklinkers
			 alleen behoefden verbogen te worden, terwijl de medeklinkers onveranderd
			 bleven. Van hier steken, stak, gestoken. Van tijd tot tijd vormde men
			 minder ongelijkvloeijende werkwoorden, als: geven, gaf, gegeven; en
			 eindelijk werden geene andere, dan gelijkvloeijende, gevormd; waarvan straks
			 nader. 
		  §. 252. De ongelijkvloeijende werkwoorden worden in
			 eenige soorten verdeeld. De eerste soort bevat zulke, welke in den
			 onvolmaakt verledenen tijd en in het lijdende deelwoord, denzelfden klinker
			 aannemen. En deze maken bij ons het grootste getal uit. De verwisseling hunner
			 klinkers geschiedt op de volgende wijs: 
		  1. De ij gaat over in den zachten langklinker e, als:
			 blijven, bleef, gebleven, strijden, streed, gestreden enz. 
		  2. De ui, ie en de zachte lange e gaan over in de
			 zachte lange o, als: sluiten, sloot, gesloten, schieten, schoot,
			 geschoten, bewegen, bewoog, bewogen enz. 
		  3. De korte i en de korte scherpe e gaan over in de
			 zachte korte o, als: vinden, vond, gevonden, bersten, borst,
			 geborsten, schenden, schond, geschonden. 
		  §. 253. Tot de tweede soort van ongelijkvloeijende
			 werkwoorden behooren die, welke alleen in den 
{==125==} {>>pagina-aanduiding<<}
 onvolmaakt
			 verledenen tijd van wortelklinker veranderen, terwijl deze bij het lijdende
			 deelwoord behouden blijft. Bij deze soort van werkwoorden geschiedt de
			 verwisseling van den klinker, op de volgende wijs: 
		  1. De zachte langklinker e gaat over in a, als:
			 eten, at, geëten; doch, om de welluidendheid, thans (en misschien
			 omdat men oulings ook geten voor etenzeide), gegeten. 
		  2. De langklinker a, voor d, p, t, z staande,
			 verandert in ie, als: raden, ried (ook raadde), geraden, slapen,
			 sliep, geslapen, laten, liet, gelaten, blazen, blies, geblazen enz. 
		  3. De langklinker a voor g, r, v, en i,
			 verandert in oe, als: dragen, droeg, gedragen, varen, voer, gevaren,
			 graven, groef, gegraven, waaijen, woei,(niet zelden ook waaide),
			 gewaaid (oulings gewaaijen). 
		  4. De korte a voor l en s gaat over in
			 ie, als: vallen, viel, gevallen, waschen, wiesch, gewasschen. Zo
			 ook wassen (groeijen), wies, gewassen. 
		  5. De korte a voor n verandert in i, of
			 o, als: hangen, hing, of hong, gehangen, vangen, ving, of
			 vong, gevangen. 
		  6. De korte o, de harde lange oo en oe gaan
			 over in ie, als: houden (oulings holden), hield, gehouden
			 (oulings geholden), worden, wierd en werd, geworden, loopen, liep,
			 geloopen, roepen, riep, geroepen. 
		  
{==126==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 254. Tot de derde soort brengt men die werkwoorden,
			 welke, zoo wel in den onvolmaakt verledenen tijd, als in het lijdende
			 deelwoord, van wortelklinker veranderen; doch in elk van deze op eene
			 bijzondere wijs, bij voorbeeld: 
		  1. De zachte lange e gaat, in den onvolmaakt verledenen tijd,
			 op a over, en, in het lijdende deelwoord, op de zachte lange o,
			 als: bevelen, beval, bevolen, breken, brak, gebroken, steken, stak,
			 gestoken. 
		  2. Dezelfde e gaat, in den onvolmaakt verledenen tijd, toe
			 oe en de zachte lange o, en, in het lijdende deelwoord, tot de
			 laatste over, als: scheren, schoer, schoor, geschoren, zweren, zwoer, zwoor,
			 gezworen. 
		  3. De korte i verandert, bij den onvolmaakt verledenen tijd,
			 in a, en bij het deelwoord, in de zachte lange e, als: bidden,
			 bad, gebeden, zitten, zat, gezeten, liggen, lag, gelegen. 
		  4. De scherpe korte e gaat, in den onvolmaakt verledenen
			 tijd, op ie, of de korte o, en, in het deelwoord, op de laatste
			 over, als: helpen, hielp, holp, geholpen, sterven, stierf, storf, gestorven,
			 werven, wierf, worf, geworven. 
		  §. 255. De vierde soort bevat die werkwoorden, welker
			 onvolmaakt verledene tijd, door verloop, reeds gelijkvloeijend geworden is,
			 als: bakken, bakte (oulings biek), gebakken, braden, braadde
			 (oulings bried), gebraden, lagchen, lachte (oulings loech),
			 
{==127==} {>>pagina-aanduiding<<}
 gelagchen, malen, maalde (oulings moel, of mol),
			 gemalen, heeten (noemen), heette (oulings hiet). geheeten,
			 spouwen, spouwde (oulings spieuw), gespouwen, wreken, wreekte
			 (oulings wrak, wrok), gewroken enz. 
		  §. 256. Gelijkvloeijende werkwoorden zijn zulke, welke,
			 in alle hunne vervoegingen, geene verandering van wortelklinker ondergaan. Wij
			 hebben dezelve boven (§. 249.) breeder omschreven. Tot deze werkwoorden
			 behooren, blaken, blaakte, geblaakt, blaffen, blafte, geblaft, eeren, eerde,
			 geëerd, leeren, leerde, geleerd, wiegen, wiegde, gewiegd, likken, likte,
			 gelikt, hopen, hoopte, gehoopt, stoppen, stopte, gestopt, spouwen, spouwde,
			 gespouwd, turen, tuurde, getuurd, drukken, drukte, gedrukt enz. Gelijk ook
			 steigeren, steigerde, gesteigerd, weigeren, weigerde, geweigerd; en
			 verder alle dubbelstaartige werkwoorden, als: bevlijtigen, bevlijtigde,
			 bevlijtigd, vernietigen, vernietigde, vernietigd, daveren, daverde, gedaverd,
			 glinsteren, glinsterde, geglinsterd, herinneren, herinnerde, herinnerd,
			 leveren, leverde, geleverd, slingeren, slingerde, geslingerd, krabbelen,
			 krabbelde, gekrabbeld, verzamelen, verzamelde, verzameld enz. Ten aanzien
			 van de werkwoorden jagenen vragen, dient hier nog aangemerkt te
			 worden, dat zij, schoon zij oulings ongelijkvloeijend waren, en joeg, vroeg,
			 gejagen, gevragen hadden, thans reeds gelijkvloeijend gebezigd worden.
			 Immers, men zegt, zonder uitzonde-
{==128==} {>>pagina-aanduiding<<}
ring, gejaagd en
			 gevraagd; en men gebruikt meestal, in den onvolmaakt verledenen tijd,
			 jaagde, vraagde; zoo dat deze werkwoorden insgelijks kunnen gerekend
			 worden, reeds met den grooten stroom der gelijkvloeijende werkwoorden
			 medegesleept te zijn. 
		  §. 257. Uit de onvolmaakt, of volmaakt verledene tijden der
			 ongelijkvloeijende werkwoorden, spruiten naamwoorden voort, waarvan wederom
			 werkwoorden gevormd worden, welke altijd gelijkvloeijend zijn, en, in hunne
			 beteekenis, met het naamwoord overeen komen, waarvan zij afgeleid zijn. Zoo
			 komt, bij voorbeeld, van gaf, zijnde de onvolmaakt verledene tijd van
			 geven, het naamwoord gaaf, gave, en hiervan het gelijkvloeijende
			 werkwoord begaven. Zoo ook komt van mat, de onvolmaakt verledene
			 tijd vanmeten, het zelfstandige naamwoord maat, mate, waarvan het
			 bijvoegelijke naamwoord matig, en hiervan wederom het gelijkvloeijende
			 werkwoord matigen, matigde, gematigd. Op gelijke wijs is van
			 voer, de onvolmaakt verledene tijd vanvaren, het zelfstandige
			 voer (een voer hooi) afkomstig; en van daar het gelijkvloeijende
			 werkwoord voeren, dat is doen varen. Even zoo komt van zoog, de
			 onvolmaakt verledene tijd van zuigen, het zelfstandige zog,
			 waarvan het gelijkvloeijende zogen, dat is laten zuigen. 
		  §. 258. Somwijlen worden ook van den tegenwoordigen tijd der
			 ongelijkvloeijende werkwoorden zelf-
{==129==} {>>pagina-aanduiding<<}
standige naamwoorden afgeleid,
			 waarvan wederom gelijkvloeijende werkwoorden gevormd worden. Zoo komt, bij
			 voorbeeld, ons woord krijgen (krijg voeren), krijgde, gekrijgd,
			 van het zelfstandige naamwoord krijg, en dit van het ongelijkvloeijende
			 krijgen, kreeg, gekregen. Even zoo komt ons slagen, slaagde,
			 geslaagd, van slag, en dit van slaan (oulings slagen),
			 sloeg, geslagen 
			  *. 
		  §. 259. Eindelijk moet hierbij nog, als een algemeene regel,
			 aangemerkt worden, dat de werkwoorden, welke van naamwoorden afgeleid worden,
			 gelijkvloeijend zijn, als: tafelen, tafelde, getafeld, van tafel; -
			 pennen, pende, gepend, van pen; - herbergen, herbergde, geherbergd,
			 van herberg; - bevlijtigen, bevlijtigde, bevlijtigd, vanvlijtig; -
			 verwelkomen, verwelkomde, verwelkomd, van welkom enz. 
		  §. 260. Onregelmatige werkwoorden zijn die, welke van de
			 genoemde soorten, in een of ander opzigt, afwijken, en wel, die, in de
			 onbepaalde wijs, niet op en, maar opn, uitgaan, als: slaan
			 (oudtijds slagen), sloeg, geslagen; of die noch in de onbepaalde
			 wijs, noch in het verledene deelwoord, en, maar in beide n
			 hebben, als: gaan (oudtijds gangen), ging, gegaan (oudtijds
			 gegangen), staan, (oudtijds standen), stond, gestaan (oudtijds
			 gestanden), 
{==130==} {>>pagina-aanduiding<<}
 doen(oudtijds daden), deed,
			 gedaan (oudtijds gedaden), zien, zag, gezien. 
		  §. 261. Eene andere soort van onregelmatige werkwoorden is die,
			 welke, in de vervoeging, van den gewonen regel afwijkt. Zoo missen, bij
			 voorbeeld, kunnen, willen, mogen, moeten, volgens den aard hunner
			 beteekenis, de gebiedende wijs; terwijl de drie eersten eene
			 uitzondering op dien regel maken, volgens welken de derde persoon van den
			 tegenwoordigen tijd der aantoonende wijs, in het enkelvoudige getal, altijd met
			 eene tbesloten wordt, daar dezen, intusschen, hij kan, wil en
			 mag hebben. Zoo ook wijken plegen, brengen, denken, dunken,
			 koopen, en zoeken, even alsmogen, van dien regel af, welke
			 zegt, dat de werkwoorden, die, in het zakelijke deel der onbepaalde wijs, geene
			 t hebben, in den eersten en derden persoon van den onvolmaakt verledenen
			 tijd der aantoonende wijs, in het enkelvoudige getal, zonder t gebezigd
			 worden, terwijl plegen, ik plagt, hij plagt, brengen, ik bragt, hij bragt,
			 denken, ik dacht, hij dacht, dunken, mij dacht, koopen, ik kocht, hij kocht,
			 zoeken, ik zocht, hij zocht, heeft. 
		  §. 262. Tot de onregelmatige werkwoorden worden
			 inzonderheid de hulpwoorden gebragt, strekkende, om den Nederduitschen
			 werkwoorden, in hetgene aan derzelver vorm en tijden ontbreekt, te hulp te
			 komen. Zij zijn de volgende vier: hebben, zijn, zullen, worden; en zij
			 worden hulpwoorden genoemd, 
{==131==} {>>pagina-aanduiding<<}
alleen in zoo verre, als zij
			 tot boven gemelde einde dienen, bij voorbeeld: ik heb geschreven, zal komen,
			 word geslagen en ben gevangen; terwijl hebben, zijn en
			 worden, ook op zich zelven, en zonder andere werkwoorden, gebezigd
			 worden, als: ik heb geld, gij zijt rijk, hij wordt arm. 
		  §. 263. Het hulpwoord hebben (oulings heven,
			 waarvan hevet, nu heeft; oulings ook haven, waarvan
			 havede, hafde, nu hadde, had)helpt de ontbrekende tijden der
			 bedrijvende en veler onzijdige werkwoorden vormen, en maakt zijne eigene
			 ontbrekende tijden, deels met zich zelf, deels met het hulpwoord zullen.
			 Het hulpwoord zijn, of wezen, oulings ook weren, waarvan
			 was, waart en geweest (oulings gewezen, dat als
			 bijvoegelijk nog in gebruik is) vormt zijne ontbrekende tijden, gedeeltelijk
			 met zich zelf, gedeeltelijk met zullen. Het hulpwoord worden, dat
			 de lijdende werkwoorden helpt vormen, maakt zijne eigene ontbrekende tijden met
			 zijn en zullen; en dit laatste hulpwoord, waardoor de toekomende
			 tijden aller werkwoorden gevormd worden, is, behalve de onbepaalde wijs en het
			 deelwoord, alleen in den tegenwoordigen tijd van de aantoonende en aanvoegende
			 wijs gebruikelijk; welk alles uit de vervoeging verder zal blijken. 
		
			 
{==132==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  2. Nadere verdeeling van de werkwoorden, in bedrijvende,
			 lijdende, onzijdige, wederkeerige en onpersoonlijke.
 
	
		  §. 264. 1. Een bedrijvend werkwoord is zulk een, dat
			 eene werking aanduidt, welke van het werkende wezen op een ander voorwerp
			 overgaat, als: beminnen, haten, slaan, dragen enz. Het vordert derhalve
			 twee zelfstandige dingen, waarvan het eene als werkend, het andere als lijdend
			 of bewerkt wordend voorkomt. Wanneer men, bij voorbeeld, zegt: de vader
			 onderwijst zijnen zoon, dan is onderwijzen, ongetwijfeld, een
			 bedrijvend werkwoord, dewijl het eene werkelijke handeling aanduidt, welke een
			 voorwerp buiten zich behoeft, waarop zij overgaat; want wij hebben geen
			 denkbeeld van onderwijzen, zonder ons tevens iemand voor te stellen, die
			 onderwezen wordt. 
		  §. 265. Men kent alle volstrekt bedrijvende en tot andere
			 voorwerpen overgaande werkwoorden, inzonderheid, daaraan, dat zij altoos in den
			 lijdenden vorm kunnen overgebragt worden. Zoo is, bij voorbeeld,
			 onderwijzen een bedrijvend werkwoord, ook daarom, dewijl men het gezegde
			 de vader onderwijst den zoon in den lijdenden vorm kan brengen: de
			 zoon wordt onderwezen door den vader. Zoo zegt men ook: ik gaf hem het
			 geld, en omgekeerd: het geld werd hem gegeven door mij. En al die
			 werkwoorden, bij welke dit plaats vindt, worden bedrijvende werkwoorden
			 genoemd. 
		  
{==133==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 266. 2. Wanneer wij niet zelve handelen, maar de handeling
			 van een ander werkend wezen lijden, dan wordt het werkwoord, dat deze handeling
			 aanduidt, een lijdendwerkwoord genoemd, als: bemind, gehaat,
			 geslagen, gedragen worden. Het boven reeds gegeven voorbeeld kan ook hier
			 gelden. De vader onderwijst den zoon. Hier wordt gezegd, wat de vader
			 doet; en de zoon is het voorwerp der handeling van den vader. Wanneer men nu de
			 handeling zoo voorstelt, dat zij door den zoon geleden wordt, dan heet het:
			 de zoon wordt onderwezen van den vader; en het werkwoord is
			 lijdend. 
		  §. 267. De Nederduitsche werkwoorden hebben door eigene
			 vervoeging geenen lijdenden vorm, maar moeten dien van het verledene deelwoord
			 en de hulpwoorden zijn en worden ontleenen, gelijk uit de boven
			 aangehaalde voorbeelden blijkt; terwijl dit verleden deelwoord, zoo wel in
			 eenen bedrijvenden als lijdenden zin, gebezigd wordt, naar mate het hulpwoord,
			 het welk hetzelve voorgaat, zulks vordert; want men zegt zoo wel ik heb
			 bemind, als ik ben bemind. 
		  §. 268. 3. Er zijn ook werkwoorden, welke noch als bedrijvend,
			 noch als lijdend kunnen beschouwd worden, en daarom den naam van
			 onzijdige werkwoorden dragen, als: staan, zitten, liggen, vallen,
			 blijven enz. Zij duiden wel iets aan, dat aan eene handeling gelijk is,
			 doch deze handeling gaat niet werkelijk tot een ander voorwerp over, maar
			 blijft
{==134==} {>>pagina-aanduiding<<}
 veel meer in het onderwerp, of den persoon zelven bepaald;
			 bij voorbeeld: het kind slaapt, sterft enz. 
		  §. 269. De onzijdige werkwoorden, welke allen zich tot
			 het onderwerp der rede, of den persoon zelven, bepalen, beteekenen, of eene
			 eigenschap, als: glimmen, glinsteren, verbleeken, schijnen, bloeijen
			 enz.; of eenen toestand, als: zitten, staan, liggen, rusten, leven,
			 sterven enz.; of een bedrijf, als: gaan, reizen, wandelen, lagchen,
			 blaffenenz.; of zulk een bedrijf, waarvan het lijdende voorwerp in het
			 werkwoord zelf opgesloten ligt, als: muizen, dat is muizen vangen,
			 visschen, dat is visschen vangen. 
		  §. 270. De onzijdige werkwoorden worden dan met
			 zijn, dan met hebbenvervoegd. Zij bekomen het hulpwoord
			 hebben, wanneer zij meer een bedrijf, dan lijden beteekenen. Tot deze
			 behooren arbeiden, beven, bijstaan, blaffen, bloeijen, brommen, brullen,
			 draven, duren, etteren, feilen, gapen, gillen, gonzen, grazen, heerschen,
			 hoesten, huichelen, janken, jongen, ijveren, juichen, kalven, kampen, kegelen,
			 kiemen, kijken, kijven, kirren, klagen, knielen, knikkeren, kolven, koten,
			 lagchen, luisteren, maauwen, muizen, murmelen, niezen, overwinteren, piepen,
			 pogchen, pralen, razen, rieken, rogchelen, ronken, schateren, schertsen,
			 schreijen, smachten, snorken, snuiven, spotten, stormen, stotteren, streven,
			 toornen, trachten, treuren, twijfelen, vasten, vechten, volharden, vuren,
			 waken, woeden, zondigen enz.; bij voor-
{==135==} {>>pagina-aanduiding<<}
beeld: wij hebben
			 gearbeid, de boom heeft gebloeid enz. Zoo ook de onpersoonlijke
			 bliksemen, donderen, dooijen, regenen, vriezen enz. als: het heeft
			 gebliksemd, het heeft gedonderd enz. 
		  §. 271. Zoodanige onzijdige werkwoorden, waarbij het onderwerp,
			 of de persoon, meer lijdend dan bedrijvend gedacht wordt, hebben het hulpwoord
			 zijn bij zich. Hiertoe behooren aanbranden, aanbreken, bersten,
			 beschimmelen, blijven, gelukken, geraken, geschieden, ontaarden, ontwapenen,
			 overlijden, sterven, verarmen, verbleeken, verdorren, verdrinken, verwelken,
			 zinken enz.; bij voorbeeld: het vleesch is aangebrand, de dag was
			 aangebroken, het glas is geborsten, het brood was beschimmeld enz. 
		  §. 272. Intusschen hebben hier verscheidene uitzonderingen
			 plaats; want er zijn onzijdige werkwoorden, welke, in de vervoeging,
			 zijn vorderen, en echter meer een bedrijf, dan lijden aanduiden, bij
			 voorbeeld: komen, dalen, verschijnen, verdwijnen, landen, stranden,
			 opstaan enz., als: ik ben gekomen, zij zijn gedaald, hij is
			 verschenen enz. Ook zijn er zulke, die met hebben vervoegd worden,
			 en nogtans meer in eene lijdende, dan bedrijvende beteekenis voorkomen, bij
			 voorbeeld: lijden, rusten, liggen, zitten, slapen, sluimeren, grenzen,
			 toebehooren, verwijlen enz., als: ik heb geleden, gerust, geslapen
			 enz. 
		  §. 273. Ook is er een aantal van onzijdige werk-
			 
{==136==} {>>pagina-aanduiding<<}
woorden, welke eene beweging, en dus meer een bedrijf, dan lijden
			 aanduidende, met zijn en hebben beide vervoegd worden. Doch, het
			 verdient opmerking, dat, wanneer daarbij tevens de plaats wordt aangewezen,
			 waar de beweging geschiedt, die woorden, dan, genoegzaam altoos, met
			 zijn voorkomen, bij voorbeeld: hij heeft lang gegaan, en: hij
			 is tot aan de poort gegaan. Ik heb den ganschen dag op- en afgeloopen en
			 gesprongen, en: ik ben de trappen op- en afgeloopen en uit de venster
			 gesprongen; ook: het bloed is uit zijne aderen gesprongen, hij is in dat
			 huis geloopen enz. Hij heeft, van zijne jeugd af, gestruikeld, en:
			 hij is over dezen steen gestruikeld. Zij hadden dit jaar niet veel
			 gezwommen, en: zij zijn over de rivier gezwommen. Wij hadden lang
			 geklauterd, en: wij zijn eindelijk nog over het dak geklauterd. De
			 duiven hebben veel te lang gevlogen, en: zij zijn van het eene huis op
			 het andere gevlogen. Wij hadden al dien tijd gevaren, en: wij zijn van
			 Haarlem naar Amsterdam gevaren enz. 
			  * 
		  §. 274. Niet minder aanmerkelijk is het, dat zulke onzijdige
			 werkwoorden in eenen overdragtigen, of oneigenlijken zin gebezigd, altoos met
			 het hulpwoord hebbenvervoegd worden. Zoo zegt men, bij voorbeeld: hij
			 is in het bed gekropen, en over-
{==137==} {>>pagina-aanduiding<<}
dragtig: hij heeft voor mij
			 gekropen. Ook wanneer onzijdige werkwoorden bij oneigenlijk gebezigde
			 zelfstandige naamwoorden gebruikt worden, als: het water is door de goot
			 geloopen, en: de goot heeft geloopen. Het water is zeer hoog uit de
			 fontein gesprongen, en: de fontein heeft weder gesprongen. Al de wijn is
			 uit het vat gelekt, en: het vat heeft gelekt enz. 
			  * 
		  §. 275. Sommige werkwoorden zijn, volgens hunne natuur,
			 onzijdig, en kunnen nimmer bedrijvend gebruikt worden, als: beven, bersten,
			 bezwijmen, gelden, ontluiken, spruiten, zwellen enz. Andere, daarentegen,
			 komen in eenen onzijdigen en bedrijvenden zin tevens voor, als: slaan: de
			 klok slaat (onzijdig), en: ik sloeg den hond (bedrijvend);
			 klemmen: de deur klemt (onzijdig), en: ik klem mijne hand
			 (bedrijvend); bederven: de spijs bederft (onzijdig), en: hij bederft
			 zijne kleederen(bedrijvend); smelten: het was smelt (onzijdig), en:
			 ik smelt was (bedrijvend); genezen: de wond zal wel genezen
			 (onzijdig), en: hiermede geneest men zulke wonden (bedrijvend) enz. 
		  §. 276. Eigenlijk gezegde onzijdige werkwoorden kunnen
			 nimmer den lijdenden vorm aannemen, noch eenen vierden naamval beheerschen.
			 Onaangezien dit, kunnen zij echter met den vierden naamval verbonden worden,
			 gelijk blijkt uit de spreekwij-
{==138==} {>>pagina-aanduiding<<}
zen: eenen goeden tred gaan,
			 zich moede loopen, zich ziek lagchen enz.; welk alles in de woordvoeging
			 breeder zal getoond worden. Ook nemen de onzijdige werkwoorden, in zekeren zin,
			 den lijdenden vorm aan; doch alleen dan, wanneer het onderwerp der rede
			 onbepaald kan uitgedrukt worden, als: daar wordt gewandeld, gereden,
			 geloopen, gestreden, gelagchenenz. Hierbij komt nog in aanmerking, dat de
			 onzijdige werkwoorden, het voorvoegsel be aannemende, bedrijvend worden,
			 als: lagchen: iemand belagchen (ook uitlagchen); spotten: iemand bespotten;
			 weenen, iemand beweenen enz. 
			  * 
		  §. 277. 4. Wederkeerige werkwoorden zijn zulke, die de
			 werking, of daad, welke zij uitdrukken, tot den persoon te rug voeren, van wien
			 zij uitging. Daar nu deze persoon hier, in eene dubbele betrekking, voorkomt,
			 eerst als werkend, en dan als lijdend, zoo moet hij tweemaal genoemd worden; en
			 dit geschiedt eerst op de gewone wijs, en dan door de wederkeerende en
			 persoonlijke voornaamwoorden, als: zich schamen: ik schaam mij, gij schaamt
			 u, wij schamen ons enz. Zoo ook zich verblijden, zich verwonderen, zich
			 beroemen, zich behelpen, zich begeven, zich aanmatigen, zich bevinden, zich
			 bedenken, zich beroepen, zich verantwoorden, zich wachten enz. 
{==139==} {>>pagina-aanduiding<<}
 Zegt men nu: de vader vergenoegt zich, dan werkt hij hier op
			 zijnen eigenen persoon; hij is handelend, in zoo verre het vergenoegen van hem
			 uitgaat; en hij is lijdend, in zoo ver het weder tot hem te rug keert. 
		  §. 278. Alle wederkeerige werkwoorden zijn derhalve bedrijvende
			 werkwoorden; doch alleen in zoo verre dat zij een lijdend voorwerp bij zich
			 hebben, waarop hunne werking overgaat, en worden daarom ook, zonder
			 uitzondering, in de vervoeging, met het hulpwoord hebbenverbonden: ik
			 heb mij geschaamd, gij hebt u verwonderd, zij hadden zich verblijd enz.
		  
		  §. 279. Naardien alle werking, door middel van een wederkeerig
			 en persoonlijk voornaamwoord tot het werkende wezen te rug gevoerd kan worden,
			 zoo laten zich ook de meeste werkwoorden als wederkeerige gebruiken, bij
			 voorbeeld: zich wasschen: ik wasch mij; zich bedriegen: gij bedriegt u; zich
			 vereenigen: wij vereenigen ons; zich snijden: ik sneed mij; zich branden: gij
			 brandt u; zich slaan: hij slaat zich, zij slaan zich enz. Volstrekte, of
			 eigenlijke wederkeerige werkwoorden zijn intusschen die, welke niet anders
			 gebezigd kunnen worden, als: zich aanmatigen, zich behelpen, zich beroemen,
			 zich bezinnen, zich schamen, zich vergissen, enz. 
		  §. 280. De naamvallen der wederkeerige en persoonlijke
			 voornaamwoorden, waarmede het werk-
{==140==} {>>pagina-aanduiding<<}
woord verbonden wordt, zijn
			 geene andere, dan de derde en vierde, bij voorbeeld: zich uiten, zich
			 ontfermen, zich bezinnen, zich bepalen, zich schamen, zich verzetten, de
			 vierde naamval; zich inbeelden, zich aanmatigen, zich herinneren, de
			 derde naamval. 
		  §. 281. 5. Onpersoonlijke werkwoorden worden zoodanige
			 genoemd, welke de persoonlijke voornaamwoorden ik, gij, hij enz. niet
			 voor zich dulden, maar dezelve, in de verbogene naamvallen, als mij, u,
			 hem enz. achter zich nemen, en over het algemeen, door de voorzetting van
			 het woordje het, gekend worden, als: het dondert, het regent, het
			 sneeuwt enz.; het berouwt mij, het spijt u, het verdriet hemenz.
		  
		  §. 282. De onpersoonlijkheid van deze werkwoorden sluit
			 derhalve niet in, dat zij geenen persoon in het geheel bij zich, maar alleen,
			 dat zij geen persoonlijk voornaamwoord voor zich gedoogen. Wij hebben geen
			 denkbeeld van een werkwoord zonder eenen werkenden persoon, te meer, daar
			 taalkundig niet alleen de mensch, maar alles in de natuur, ieder
			 levenloos ding zelfs, werkt en handelt. Konde men nu, in de kindschheid der
			 taal, sommige natuurverschijnsels niet oplossen, en de vraag: wie doet,
			 of wie werkt dat? niet beantwoorden; dan liet men den werkenden persoon
			 ongenoemd, en stelde het algemeene en niets bepalende het in deszelfs
			 plaats: het hagelt, het vriest, 
{==141==} {>>pagina-aanduiding<<}
 het waait, het dondert,
			 het bliksemt enz.; het welk, eigenlijk, zoo veel zegt, als: daar is
			 hagel, daar is vorst, daar is wind, daar is donder, bliksem enz.; wordende
			 de werking en het daar zijn van den hagel, donder enz., kunstig
			 uitgedrukt door de zelfstandige naamwoorden te veranderen en te verbuigen tot
			 werkwoorden 
			  *. 
		  §. 283. Het smart, berouwt, lust, behaagt, gelukt, jammert
			 mij enz.; het gebeurt, is geoorloofd enz.; - deze allen worden, met
			 even weinig gronds, onder de onpersoonlijke werkwoorden geteld. Immers, behalve
			 dat men ook zegt: dit behaagt, of mishaagt mij - die onderneming is
			 mij niet gelukt enz.; zoo zijn de spreekwijzen het smart mij te moeten
			 ondervinden, dat ik gedwaald heb - het lust mij aan u te schrijven enz., in
			 der daad persoonlijk, naardien de onbepaalde wijs der volgende werkwoorden de
			 plaats van den derden persoon bekleedt; want het smart mij te moeten
			 ondervinden, dat ik gedwaald heb zegt niet anders, dan: te moeten
			 ondervinden, dat ik gedwaald heb smart mij. Zoo is het lust mij, aan u
			 te schrijven hetzelfde, als: aan u te schrijven lust mij, 
		  §. 284. Even zoo is het gelegen met de spreekwoorden daar
			 wordt gezongen, daar wordt gedronken, daar wordt geslapen enz.; terwijl
			 hier wederom een derde persoon zeer natuurlijk moet verstaan worden. Wanneer
			 men, bij voorbeeld, vraagt: wat 
{==142==} {>>pagina-aanduiding<<}
wordt daar gedaan?
			 en men antwoordt: daar wordt gezongen, gedronken, ofgeslapen; dan
			 is dit hetzelfde als: hetgeen daar gedaan wordt is zingen,
			 drinkenenz. 
		  §. 285. Dat wijders de spreekwijzen met men, als: men
			 zegt, men schijnt, men wil enz., niet tot de onpersoonlijke behooren,
			 behoeft genoegzaam niet herinnerd te worden; daar men, schoon noch getal
			 noch geslacht aanduidende, echter altijd eenen persoon beteekent, en volgens
			 zijne eigenlijke kracht, als zijnde het wortelwoord vanmensch,
			 menschelijke personen te kennen geeft. 
		  §. 286. De vier boven genoemde soorten van werkwoorden
			 hebben de vervoeging, dat is eene verandering en verschikking der werkwoorden,
			 naar vereisch van zekere tijden, wijzen en personen, met elkander gemeen. De
			 onpersoonlijke alleen zijn van het laatste uitgesloten, dewijl zij de
			 persoonlijke voornaamwoorden ik, gij, hij enz. niet voor zich dulden, en
			 alleen in den derden persoon gebezigd worden; gelijk uit het voorgedragene
			 gebleken is. 
		 
			 
		  3. Over de wijzen der werkwoorden.
 
		  
		  §. 287. De verscheidene wijzen, waarop eene zaak
			 voorgesteld, of van dezelve gesproken kan worden, noemt men de wijzen
			 der werkwoorden. De Nederduitsche taal heeft vier zoodanige wijzen: de
			 onbepaalde, de aantonende, de gebiedende en aanvoegende wijs. 
		  
{==143==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 288. 1. De onbepaalde wijs is die, welke de handeling
			 van het werkwoord, in eenen algemeenen zin, zonder bepaling van persoon of
			 getal, maar alleenlijk met aanwijzing van tijd, voorstelt, als: hooren,
			 gehoord te hebben, te zullen hooren enz.; bij voorbeeld:ik moet zorgen,
			 dat enz., tegenwoordige tijd; - ik meen, gehoord te hebben,
			 verledene tijd; - hij beloofde mij, te zullen komen, toekomende tijd.
			 Ook neemt de tegenwoordige tijd der onbepaalde wijs te voorop, als:
			 ik verzocht hem te blijven - ik zal zien te komen enz.; doch hierover
			 wordt in de woordvoeging gehandeld. Ook dient hier aangemerkt te worden, dat de
			 onbepaalde wijs dikwerf met de voorzetsels door, met, van en om
			 vervoegd wordt, als: ik deed het maar, om te zien enz.; hij heeft de
			 slechte gewoonte van met alles te spotten - door, of met de zaken wel te
			 bedenken kan men enz. Ook zonder te: met vragen komt men te Rome - dat
			 is trant van zingen enz. 
		  §. 289. De deelwoorden, zijnde, eigenlijk, van de
			 werkwoorden afgeleide bijvoegelijke naamwoorden, drukken eene hoedanigheid van
			 werken, lijden of bestaan uit, toegepast op eene zelfstandige zaak, met
			 aanwijzing van tijd. Zij worden deelwoorden genoemd, omdat zij iets zoo
			 wel van de werkwoorden als van de bijvoegelijke naamwoorden en bijwoorden in
			 zich bevatten, en dus aan beide deel hebben. Zij zijn tweederlei,
			 als:hoorende, in den 
{==144==} {>>pagina-aanduiding<<}
 tegenwoordigen tijd, en
			 gehoord, in den verledenen tijd, waarvan het eerste bedrijvende, en het
			 andere lijdende genoemd wordt, schoon dit zoo wel eenen bedrijvenden als
			 lijdenden zin heeft, naar mate het hulpwoord, dat hetzelve voorgaat, zulks
			 vordert, als: ik heb gehoord en ik ben gehoord, - gehoord
			 hebbende en gehoord zijnde. 
		  §. 290. De bedrijvende deelwoorden hebben den uitgang de
			 achter de onbepaalde wijs, als: hoorende, dreigende, drukkende, hopende
			 enz.; de lijdende hebben d, oft, met voorvoeging van ge,
			 als: gehoord, gedreigd, gedrukt, gehoopt enz.; omdat hooren en
			 dreigen, in den onvolmaakt verledenen tijd hoorde, dreigde, en
			 drukken en hopen drukte en hoopte hebben. Sommige
			 verledene, of lijdende deelwoorden gaan uit op en, met voorvoeging van
			 ge, als:geslagen, gebannen, gelagchen. Doch dit voorgevoegd
			 ge valt weg, wanneer de werkwoorden, waarvan de deelwoorden afkomen, met
			 een der onscheidbare voorvoegselenben ge, her, ont, ver enz., zamen
			 gesteld zijn, als: beleven, beleefd, geleiden, geleid, hernemen, hernomen,
			 ontslaan, ontslagen, vervloeken, vervloekt enz. 
		  §. 291. Dat de bedrijvende en lijdende deelwoorden als van de
			 werkwoorden afgeleide bijwoorden gebezigd worden, blijkt daaruit, dat men zegt:
			 ik ben wachtende, en: zij zijn wachtende; ik word bemind, en:
			 zij worden bemind; het boek is gelezen, en:de boeken waren gelezen;
			 de vrouw is versierd, en: de mannen zijn versierd. 
		  
{==145==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 292. Nog in een ander opzigt komen de bedrijvende
			 deelwoorden als bijwoorden voor; bij voorbeeld, in de uitdrukking de wakend
			 droomende man; waarvoor men niet kan zeggen de wakende droomende
			 man, dewijl het deelwoord wakend, dat hier als bijwoord gebezigd
			 wordt, slechts zekere omstandigheid van het deelwoorddroomende bepaalt,
			 en daarop alleen, eigenlijk, zijne betrekking heeft. 
		  §. 293. 2. De aantoonende wijs is die, waardoor men de
			 daad, welke een werkwoord uitdrukt, naar de verscheidenheid der tijden
			 regtstreeks aantoont, als: ik hoor, heb gehoord, word gehoord, ben
			 gehoord enz. Hiertoe behooren dan ook alle stellige vragen, bij voorbeeld:
			 zal hij ons hooren? Weet gij zeker, dat hij ons gehoord heeft? 
		  §. 294. 3. De gebiedende wijs wordt gebruikt, wanneer
			 men iemand iets gebiedt, of verzoekt; of wanneer men iemand tot iets opwekt, of
			 vermaant; bij voorbeeld: hoor, hoort enz. Men kan hierbij aanmerken, dat
			 de gebiedende wijs geene tijden, en eigenlijk alleen den tweeden
			 persoon, in het enkel- en meervoudige getal, heeft. Immers, iemand iets
			 gebieden onderstelt den persoon, tot welken gesproken wordt; en deze is alleen
			 de tweede persoon. Ook onderscheidt de gebiedende wijs zich daardoor, dat zij
			 het persoonlijke voornaamwoord, het welk zij, boven dien, in den tweeden
			 persoon missen kan, achter zich heeft, als: hoor, of hoort gij,
			 enz. Hoor hij 
{==146==} {>>pagina-aanduiding<<}
 is in geen gebruik; enhij hoore is
			 niets anders, dan de derde persoon van de aanvoegende wijs. 
		  §. 295. Sedert men het enkelvoudige persoonlijke voornaamwoord
			 du verworpen, en met het meervoudige gij vervangen heeft, hebben
			 wij het onderscheid in den tweeden persoon van het enkel- en meervoud verloren,
			 en wij zeggen, zoo wel van eenen, als van meer personen: gij leest, gij hebt
			 gelezen, gij zult lezen enz. Wanneer wij dit nu op degebiedende wijs
			 der werkwoorden toepassen, dan is het regelmatig, zoo wel tot eenen, als meer
			 personen te zeggen: leest, loopt, spreekt gij enz. Doch zoo algemeen als
			 mendu, en daarmede den tweeden persoon van het enkelvoud der
			 werkwoorden, verworpen, en met dien van het meervoud verwisseld heeft, bijna
			 even zoo algemeen is het aangenomen, het enkelvoud der gebiedende wijs
			 zonder, en het meervoud met eenet uit te drukken, als: hoor gij,
			 hoort gij; onaangezien in hoor gij, een meervoudige persoon bij een
			 werkwoord in het enkelvoud gevoegd wordt. 
		  §. 296. Hierbij moeten wij nog aanmerken, dat, daar geene
			 letter, welke tot het zakelijke deel des woords, en niet tot den uitgang
			 behoort, mag verworpen, maar door alle tijden en wijzen heen moet behouden
			 worden, men zich geene verkorting van het enkelvoud der gebiedende wijs van
			 sommige werkwoorden, als: branden, treden, zenden, houden enz., mag
			 veroorloven, en bran, tree, zen, hou 
{==147==} {>>pagina-aanduiding<<}
 enz. schrijven,
			 dewijl de d tot het zakelijke deel dier woorden behoort, en brand,
			 treed, zend, houd enz. derhalve alleen de regelmatige spelling is. Die
			 werkwoorden, welke, in het zakelijke deel, eene thebben, dulden, om deze
			 reden, ook geen onderscheid tusschen het enkel- en meervoud, als:haat, weet,
			 giet, sluit, stoot, smijt enz.; doch dit zelfde gebrek heerscht niet
			 slechts in de gebiedende wijs, maar ook in alle overige wijzen en tijden dezer
			 werkwoorden. 
		  §. 297. 4. De aanvoegende wijs is die, waardoor iets
			 twijfelachtig of onzeker gezegd, waardoor een wensch, of eene voorwaarde, of
			 toegeving, of aandrijving uitgedrukt wordt; als, 1. een wensch: hij leve!
			 ach, hij verhoore mij! 2. eene voorwaarde: leefde hij nog, ik zou mij
			 verblijden; vinde ik hem, ik zal mij voldoening weten te bezorgen; 3. eene
			 toegeving: hij ga waar hij wil, nogtans ontvlugt hij het niet; wie hij ook
			 zij enz.; of eindelijk, 4. eene aandrijving, doch alleen in den eersten
			 persoon van het meervoud, als:gaan wij, zingen wij enz. 
		  §. 298. Ook bezigt men daartoe eenige voorvoegsels, of
			 voegwoorden, terwijl 1. het oogmerk uitgedrukt wordt, door dat, opdat, ten
			 einde, als: zorg, dat dit geschiede, - ik spreek, opdat ik gehoord
			 worde enz.; 2. een wensch, door och dat, als: och dat ik hem nog
			 gezien hadde! 3. eene toegeving, door dat, als: dat hij, zoo het
			 hem lust,
{==148==} {>>pagina-aanduiding<<}
 zijne gezondheid wage; 4 eene aandrijving,
			 insgelijks door dat, als:dat hij zich haaste. 
		  §. 299. Nog wordt de aanvoegende wijs met eenige andere
			 voorvoegsels gebezigd, als:of, alsof, ten zij, schoon enz.; bij
			 voorbeeld: ik twijfel, of hij mijn vriend wel zij - of hij het ware, of een
			 ander, is niet gebleken - het scheen, alsof hij op nieuw jong geworden ware -
			 ik zal niet rusten, ten zij men mij voldoening geve - hij zoude niet genoeg
			 hebben, schoon hij een miljoen bezate, enz. 
		  §. 300. Hierbij moet, eindelijk, nog aangemerkt worden, dat, in
			 de boven bijgebragte gezegden, de aanvoegende wijs niet van de voorvoegsels
			 afhangt, maar in den aard der uitdrukking zelve gelegen is, dewijl in al de
			 genoemde voorstellen iets twijfelachtigs, iets onzekers plaats heeft, geen
			 derzelven iets stelligs, of volstrekts zegt; het welk de eigenschap der
			 aanvoegende wijs is. 
		 
			 
		  4. Over de tijden der werkwoorden.
 
		
		  §. 301. De tijden der werkwoorden zijn vijf in getal,
			 namelijk, de tegenwoordige, onvolmaakt verledene, volmaakt- en meer dan
			 volmaakt verledene, en de toekomende tijd, waarvan de twee eerste
			 door verbuiging van het werkwoord zelf, de drie laatste door middel van de
			 hulpwoorden hebben, zijn en zullen gevormd worden. 
		  
{==149==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 302. 1. De tegenwoordige tijd der aantoonende wijs
			 duidt aan, dat de zaak, waarvan men spreekt, in hetzelfde oogenblik, waarin men
			 spreekt, plaats heeft, als: ik word bemind, zij leven, gij slaapt
			 enz. 
		  §. 303. Alle werkwoorden hebben in den tweeden en derden
			 persoon van den tegenwoordigen tijd, in het enkelvoudige getal, eene t,
			 als: gij en hij zegt, leestenz. 
			  * Zoo ook die werkwoorden, welke eene d in hun
			 zakelijk deel hebben, als:gij en hij brandt, zendt, bidt, wordt
			 enz. Hiervan echter zijn, in opzigt tot den derden persoon, hij is, kan,
			 zal, mag, en wiluitgezonderd 
			  †. 
		  §. 304. 2. De onvolmaakt verledene tijd, welke uit het
			 woord zelf gevormd wordt, stelt eene zaak voor, die voorbij is, op den tijd,
			 waarin men spreekt, maar nog duurde, op den tijd, waarvan men spreekt; of, die
			 eene handeling aanduidt, welke nog niet geheel voorbij is, wanneer eene andere
			 begint: ik werd bemind - zij leefden - gij sliept. Toen ik hem prees, lachte
			 hij, enz. 
		  
{==150==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 305. Deze tijd wordt bij de ongelijkvloeijende werkwoorden
			 gevormd, door den wortelklinker op onderscheidene wijzen te veranderen, als:
			 lezen, las, schieten, schoot, vinden, vond, strijken, streek, enz.; en
			 bij de gelijkvloeijende, door achter het zakelijke deel der werkwoorden, op
			 b, d, g, i, l, m, n, r, v, w, en z eindigende, de te
			 voegen, als: krabben, krabde, - redden, redde, - zagen, zaagde, - zaaijen,
			 zaaide, - spelen, speelde, - kammen, kamde, - rennen, rende, - leeren, leerde,
			 - leven, leefde, - vouwen, vouwde, - razen, raasde; of door achtervoeging
			 van te, wanneer het zakelijke deel op f,k, p, s, t en ch
			 uitgaat, als: blaffen, blafte, - schrikken, schrikte, - stoppen, stopte, -
			 krassen, kraste, - zetten, zette, - lagchen, lagchte 
			  *. 
		  §. 306. Even als de tweede persoon van den tegenwoordigen, zoo
			 heeft ook dezelfde persoon, in den onvolmaakt verledenen tijd, altoos eene
			 t achterop, als: ik bond, gij bondt, ik greep, gij greept, ik streek,
			 gij streekt, ik krabde, gij krabdet, ik zaagde, gij zaagdet, ik schrikte, gij
			 schriktet, ik kuste, gij kustet enz.; terwijl het gebruik wil, ten aanzien
			 van de ongelijkvloeijende werkwoorden, welke in den onvolmaakt verledenen tijd
			 de korte aaannemen, dat deze klinker in den tweeden persoon 
{==151==} {>>pagina-aanduiding<<}
 verdubbeld worde, als: ik las, gij laast, ik nam, gij naamt, ik
			 at, gij aat, ik lag, gij laagt enz. Deze t valt echter weg, wanneer
			 het werkwoord in het zakelijke deel eene t heeft, en de eerste persoon
			 des onvolmaakt verledenen tijds op eene t stuit, als: sluiten, ik
			 sloot - gij sloot; - bersten, ik borst - gij borst. 
		  §. 307. Ten aanzien van den eersten en derden persoon, in het
			 enkelvoud van den onvolmaakt verledenen tijd, welke altoos aan elkander gelijk
			 zijn, kan men aanmerken, dat dezelve, als zoodanig, nooit eene t
			 achterop hebben, ten zij tot het zakelijke deel des werkwoords eene t
			 behoore, welke door alle tijden en wijzen moet behouden worden. Zoo zegt men,
			 b.v., ik had, hij had - ik deed, hij deed - ik las, hij las - ik gaf, hij
			 gaf - ik leefde, hij leefde, enz.; daarentegen ik at, hij at - ik zat,
			 hij zat - ik spoot, hij spoot enz. Verkeerdelijk schrijft men derhalve
			 hij hadt, badt, deedt, stondt, vondt enz. 
		  §. 308. Van dezen regel zijn die onregelmatige werkwoorden
			 uitgezonderd, welke, schoon in het zakelijke deel geene t hebbende,
			 echter in den eersten en derden persoon van den onvolmaakt verledenen tijd, met
			 eene t gebezigd worden, als: plegen, ik plagt, hij plagt - brengen,
			 ik bragt, hij bragt - denken, ik dacht, hij dacht - mogen, ik mogt, hij mogt -
			 koopen, ik kocht, hij kocht - zoeken, ik zocht, hij zocht; en, in den
			 derden persoon, dunken, mij dacht. 
		  
{==152==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 309. 3. De volmaakt verledene tijd, welke door het
			 verledene deelwoord en de hulpwoorden hebben en zijn omschreven
			 worden, stelt eene zaak voor als geheel geeindigd, op den tijd, waarin men
			 spreekt, zonder opzigt op eenigen anderen tijd, of eenige andere handeling:
			 ik heb bemind, gij hebt geslapen, zij zijn gestorven, enz. 
		  §. 310. 4. De meer dan volmaakt verledene tijd, welke op
			 dezelfde wijs, als de volmaakt verledene omschreven wordt, beteekent, dat eene
			 zaak geeindigd was niet alleen op den tijd, waarin men spreekt, maar ook op den
			 tijd, waarvan men spreekt; of die eene handeling aanduidt, welke reeds geheel
			 voorbij is, wanneer eene andere begint: ik had bemind, gij hadt geslapen -
			 zij waren gestorven. Toen ik hem geprezen had, begon hij te lagchen. Ik had
			 mijnen brief geschreven, toen zij in huis kwamen, enz. 
		  §. 311. 5. De toekomende tijd, eindelijk, welke door
			 zamenzetting van het hulpwoord zullen met de onbepaalde wijs der
			 werkwoorden gevormd wordt, en te kennen geeft, dat iets zal geschieden, is
			 tweederlei, zoo in de aantoonende, als aanvoegende wijs. De eerste
			 toekomende tijd der aantoonende wijs zegt eenvoudiglijk, dat eene zaak
			 toekomend is, op den tijd, waarin men spreekt: ik zal prijzen, gij zult
			 geprezen worden, zij zullen sterven enz. De tweede toekomende tijd
			 der aantoonende wijs drukt uit, dat iets toekomend is, op den tijd,
			 waarin men spreekt, maar verleden zijn zal, op den tijd, waarvan 
{==153==} {>>pagina-aanduiding<<}

			 men spreekt: ik zal geprezen hebben, gij zult geprezen zijn, wij zullen
			 gestorven zijn, enz. 
		  §. 312. Deze tweederlei toekomende tijd, zeiden wij, heeft ook
			 in de aanvoegende wijs plaats; en de eerste beteekent daar, dat
			 iets voorwaardelijk, of op eene onderstelling, toekomend is: ik zoude
			 prijzen, gij zoudt geprezen worden, wij zouden sterven enz. De
			 tweede toekomende tijd der aanvoegende wijs geeft te kennen, dat
			 iets voorwaardelijk, of op eene onderstelling, toekomend geweest is: ik
			 zoude geprezen hebben, gij zoudt geprezen zijn, wij zouden gestorven zijn
			 enz. 
		 
			 
		  5. Voorbeelden van vervoeging
 
		
		  §. 313. Het hulpwoord hebben. 
		   
		  ONBEPAALDE WIJS. 
		  Tegenwoordige tijd: hebben. 
		  Verledene tijd: gehad hebben. 
		  Toekomende tijd: te zullen hebben. 
		   
		  DEELWOORDEN. 
		  Tegenwoordige tijd: hebbende. 
		  Verledene tijd: gehad hebbende. 
		  Toekomende tijd: zullende hebben. 
		     
		   
		  AANTOONENDE WIJS.	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Tegenwoordige
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  heb,	Dat ik hebbe,
 
		  
{==154==} {>>pagina-aanduiding<<}
  
		   
		  AANTOONENDE WIJS. 	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Gij hebt,	Dat gij
				  hebbet,
Hij heeft.	Dat hij
				  hebbe.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  hebben,	Dat wij hebben,
Gij
				  hebt,	Dat gij hebbet,
Zij
				  hebben.	Dat zij hebben.

Onvolmaakt verledene
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  had,	Dat ik hadde,
Gij
				  hadt,	Dat gij haddet,
Hij
				  had.	Dat hij hadde.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  hadden,	Dat wij hadden,
Gij
				  hadt,	Dat gij haddet,
Zij
				  hadden.	Dat zij hadden.

Volmaakt verledene
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  heb gehad,	Dat ik hebbe gehad,
Gij
				  hebt gehad,	Dat gij hebbet gehad,
Hij
				  heeft gehad.	Dat hij hebbe
				  gehad.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  hebben gehad,	Dat wij hebben gehad,
 
		  
{==155==} {>>pagina-aanduiding<<}
  
		   
		  AANTOONENDE WIJS. 	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Gij hebt gehad,	Dat gij hebbet
				  gehad,
Zij hebben gehad.	Dat zij hebben
				  gehad.

Meer dan volmaakt verledene
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  had gehad,	Dat ik hadde gehad,
Gij
				  hadt gehad.	Dat gij haddet gehad.
Hij
				  had gehad.	Hij had
				  gehad.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  hadden gehad, 	Dat wij hadden gehad,
Gij
				  hadt gehad,	Dat gij haddet gehad,
Zij
				  hadden gehad. 	Dat zij hadden
				  gehad.

Eerste toekomende
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  zal hebben,	Dat ik zoude hebben,
Gij
				  zult hebben,	Dat gij zoudet hebben,
Hij
				  zal hebben.	Dat hij zoude
				  hebben.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  zullen hebben,	Dat wij zouden
				  hebben,
Gij zult hebben,	Dat gij zoudet
				  hebben,
Zij zullen hebben.	Dat zij
				  zouden hebben.

Tweede
				  toekomende
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  zal gehad hebben,	Dat ik zoude gehad hebben,
 
		  
{==156==} {>>pagina-aanduiding<<}
  
		   
		  AANTOONENDE WIJS.	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Gij zult gehad hebben,	Dat gij zoudet
				  gehad hebben,
Hij zal gehad hebben.	Dat hij
				  zoude gehad
				  hebben.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  zullen gehad hebben, 	Dat wij zouden gehad
				  hebben,
Gij zult gehad hebben,	Dat gij
				  zoudet gehad hebben,
Zij zullen gehad
				  hebben.	Dat zij zouden gehad hebben.
 
		   
		  GEBIEDENDE WIJS. 
		  Enkelvoudig: heb gij. 
		  Meervoudig: hebt gij. 
		   
		  §. 314. Van het hulpwoord zullen is niets meer in
			 gebruik, dan het volgend. 
		   
		  ONBEPAALDE WIJS. 
		  Te zullen. 
		   
		  DEELWOORD. 
		  Zullende. 
		   
		   
		  AANTOONENDE WIJS.	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Tegenwoordige
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  zal, 	Ik zoude,
Gij zult,
				  	Gij zoudet,
 
		  
{==157==} {>>pagina-aanduiding<<}
  
		   
		  AANTOONENDE WIJS.	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Hij zal. 	Hij
				  zoude.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  zullen, 	Wij zouden,
Gij
				  zult,	Gij zoudet,
Zij
				  zullen.	Zij zouden.
 
		   
		  §. 315. Het hulpwoord zijn. 
		   
		  ONBEPAALDE WIJS. 
		  Tegenwoordige tijd: zijn, of wezen. 
		  Verledene tijd: geweest zijn. 
		  Toekomende tijd: te zullen zijn, of wezen. 
		   
		  DEELWOORDEN. 
		  Tegenwoordige tijd: zijnde, of wezende. 
		  Verledene tijd: geweest zijnde. 
		  Toekomende tijd: zullende zijn, of wezen. 
		   
		   
		  AANTOONENDE WIJS. 	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Tegenwoordige
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  ben,	Dat ik zij,
Gij
				  zijt,	Dat gij zijt,
Hij is 
				   *.	Dat hij zij.
 
		  
{==158==} {>>pagina-aanduiding<<}
  
		   
		  AANTOONENDE WIJS.	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  zijn, 	Dat wij zijn,
Gij
				  zijt,	Dat gij zijt,
Zij
				  zijn.	Dat zij
				  zijn.

Onvolmaakt verledene
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  was, 	Dat ik ware,
Gij waart,
				  	Dat gij waret,
Hij was. 	Dat
				  hij
				  ware.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  waren, 	Dat wij waren,
Gij waart,
				  	Dat gij waret,
Zij waren.	Dat
				  zij waren.

Volmaakt verledene
				  tijd.	
Enkelvoudig.
				  	Enkelvoudig.
Ik ben geweest, 	Dat ik
				  zij geweest,
Gij zijt geweest, 	Dat gij
				  zijt geweest,
Hij is geweest. 	Dat hij
				  zij
				  geweest.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  zijn geweest, 	Dat wij zijn geweest,
Gij
				  zijt geweest,	Dat gij zijt geweest,
Zij
				  zijn geweest.	Dat zij zijn
				  geweest.

Meer dan volmaakt
				  verledene
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  was geweest,	Dat ik ware geweest,
 
		  
{==159==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		   
		  AANTOONENDE WIJS. 	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Gij waart geweest,	Dat gij waret
				  geweest,
Hij was geweest. 	Dat hij ware
				  geweest.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  waren geweest,	Dat wij waren
				  geweest,
Gij waart geweest,	Dat gij
				  waret geweest,
Zij waren geweest.	Dat
				  zij waren geweest.

Eerste
				  toekomende
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  zal zijn,	Dat ik zoude zijn,
Gij zult
				  zijn,	Dat gij zoudet zijn,
Hij zal
				  zijn.	Dat hij zoude
				  zijn.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  zullen zijn, 	Dat wij zouden zijn,
Gij
				  zult zijn, 	Dat gij zoudet zijn,
Zij
				  zullen zijn. 	Dat zij zouden
				  zijn.

Tweede toekomende
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  zal geweest zijn, 	Dat ik zoude geweest
				  zijn,
Gij zult geweest zijn, 	Dat gij
				  zoudet geweest zijn,
Hij zal geweest zijn.
				  	Dat hij zoude geweest
				  zijn.

Meervoudig.
				  	Meervoudig.
Wij zullen geweest zijn,
				  	Dat wij zouden geweest zijn,
Gij zult
				  geweest zijn, 	Dat gij zoudet geweest
				  zijn,
Zij zullen geweest zijn. 	Dat zij
				  zouden geweest zijn.
 
		
{==160==} {>>pagina-aanduiding<<}
   GEBIEDENDE WIJS. 
		  Enkelvoudig: wees gij. 
		  Meervoudig: zijt, of weest gij. 
		   
		  §. 316. Het hulpwoord worden. 
		   
		  ONBEPAALDE WIJS. 
		  Tegenwoordige tijd: worden. 
		  Verledene tijd: geworden zijn. 
		  Toekomende tijd: te zullen worden. 
		   
		  DEELWOORDEN. 
		  Tegenwoordige tijd: wordende. 
		  Verledene tijd: geworden zijnde. 
		  Toekomende tijd: zullende worden. 
		   
		   
		  AANTOONENDE WIJS. 	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Tegenwoordige
				  tijd.	
Enkelvoudig.
				  	Enkelvoudig.
Ik word, 	Dat ik
				  worde,
Gij wordt, 	Dat gij
				  wordet,
Hij wordt.	Dat hij
				  worde.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  worden,	Dat wij worden,
Gij
				  wordt,	Dat gij wordet,
Zij
				  worden. 	Dat zij worden.
 
		  
{==161==} {>>pagina-aanduiding<<}
  
		   
		  AANTOONENDE WIJS. 	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Onvolmaakt verledene
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  werd, 
				   *	Dat ik wierde,
Gij
				  werdt, 	Dat gij wierdet,
Hij
				  werd.	Dat hij
				  wierde.

Meervoudig.
				  	Meervoudig.
Wij werden,	Dat wij
				  wierden,
Gij werdt,	Dat gij
				  wierdet,
Zij werden. 	Dat zij
				  wierden.

Volmaakt verledene
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  ben geworden, 	Dat ik zij geworden,
Gij
				  zijt geworden,	Dat gij zijt
				  geworden,
Hij is geworden. 	Dat hij zij
				  geworden.

Meervoudig.
				  	Meervoudig.
Wij zijn geworden, 	Dat
				  wij zijn geworden,
Gij zijt geworden,
				  	Dat gij zijt geworden,
Zij zijn
				  geworden. 	Dat zij zijn
				  geworden.

Meer dan volmaakt
				  verledene tijd.	
Enkelvoudig.
				  	Enkelvoudig.
Ik was geworden, 	Dat ik
				  ware geworden,
 
		  
{==162==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		   
		  AANTOONENDE WIJS. 	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Gij waart geworden,	Dat gij waret
				  geworden,
Hij was geworden.	Dat hij ware
				  geworden.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  waren geworden,	Dat wij waren
				  geworden,
Gij waart geworden,	Dat gij
				  waret geworden,
Zij waren geworden, 	Dat
				  zij waren geworden.

Eerste
				  toekomende tijd.	
Enkelvoudig.
				  	Enkelvoudig.
Ik zal worden,	Dat ik
				  zoude worden,
Gij zult worden, 	Dat gij
				  zoudet worden,
Hij zal worden. 	Dat hij
				  zoude worden.

Meervoudig.
				  	Meervoudig.
Wij zullen worden, 	Dat
				  wij zouden worden,
Gij zult worden, 	Dat
				  gij zoudet worden,
Zij zullen worden.
				  	Dat zij zouden
				  worden.

Tweede toekomende
				  tijd.	
Enkelvoudig.
				  	Enkelvoudig.
Ik zal geworden zijn,	Ik
				  zoude geworden zijn,
Gij zult geworden zijn,
				  	Gij zoudet geworden zijn,
Hij zal geworden
				  zijn. 	Hij zoude geworden
				  zijn.

Meervoudig.
				  	Meervoudig.
Wij zullen geworden
				  zijn,	Wij zouden geworden zijn,
Gij zult
				  geworden zijn, 	Gij zoudet geworden
				  zijn,
Zij zullen geworden zijn. 	Zij
				  zouden geworden zijn.
 
		
{==163==} {>>pagina-aanduiding<<}
   GEBIEDENDE WIJS. 
		  Enkelvoudig: word gij. 
		  Meervoudig: wordt gij. 
		   
		  §. 317. De hulpwoorden aangewezen hebbende, zullen wij nog twee
			 voorbeelden van, door middel van deze hulpwoorden, vervoegde werkwoorden, en
			 wel van een gelijkvloeijend, laten volgen. 1. Het gelijkvloeijende werkwoord
			 drukken. 
		   
		  (Bedrijvende vorm.) 
		  ONBEPAALDE WIJS. 
		  Tegenwoordige tijd: drukken. 
		  Verledene tijd: gedrukt hebben. 
		  Toekomende tijd: te zullen drukken. 
		   
		  DEELWOORDEN. 
		  Tegenwoordige tijd: drukkende. 
		  Verledene tijd: gedrukt hebbende. 
		  Toekomende tijd: zullende drukken. 
		   
		   
		  AANTOONENDE WIJS.	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Tegenwoordige
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  druk, 	Dat ik drukke,
Gij drukt,
				  	Dat gij drukket,
Hij drukt.	Dat
				  hij drukke.
 
		  
{==164==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		   
		  AANTOONENDE WIJS.	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Meervoudig. 	Meervoudig.
Wij
				  drukken, 	Dat wij drukken,
Gij
				  drukt,	Dat gij drukket,
Zij
				  drukken.	Dat zij
				  drukken.

Onvolmaakt verledene
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  drukte, 	Dat ik drukte,
Gij
				  druktet,	Dat gij druktet,
Hij
				  drukte. 	Dat hij
				  drukte.

Meervoudig.
				  	Meervoudig.
Wij drukten,	Dat wij
				  drukten,
Gij druktet, 	Dat gij
				  druktet,
Zij drukten. 	Dat zij
				  drukten.

Volmaakt verledene
				  tijd.	
Enkelvoudig.
				  	Enkelvoudig.
Ik heb gedrukt,	Dat ik
				  hebbe gedrukt,
Gij hebt gedrukt, 	Dat
				  gij hebbet gedrukt,
Hij heeft
				  gedrukt.	Dat hij hebbe
				  gedrukt.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  hebben gedrukt, 	Dat wij hebben
				  gedrukt,
Gij hebt gedrukt,	Dat gij
				  hebbet gedrukt,
Zij hebben gedrukt,	Dat
				  zij hebben gedrukt.
 
		  
{==165==} {>>pagina-aanduiding<<}
  
		   
		  AANTOONENDE WIJS.	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Meer dan volmaakt verledene
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  had gedrukt,	Dat ik hadde gedrukt,
Gij
				  hadt gedrukt,	Dat gij haddet
				  gedrukt,
Hij had gedrukt.	Dat hij hadde
				  gedrukt.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  hadden gedrukt,	Dat wij hadden
				  gedrukt,
Gij hadt gedrukt,	Dat gij
				  haddet gedrukt,
Zij hadden gedrukt.	Dat
				  zij hadden gedrukt.

Eerste
				  toekomende
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  zal drukken, 	Dat ik zoude drukken,
Gij
				  zult drukken,	Dat gij zoudet
				  drukken,
Hij zal drukken. 	Dat hij zoude
				  drukken.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  zullen drukken,	Dat wij zouden
				  drukken,
Gij zult drukken,	Dat gij
				  zoudet drukken,
Zij zullen drukken.	Dat
				  zij zouden drukken.

Tweede
				  toekomende
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  zal gedrukt hebben,	Dat ik zoude gedrukt
				  hebben,
Gij zult gedrukt hebben,	Dat gij
				  zoudet gedrukt hebben,
 
		  
{==166==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		   
		  AANTOONENDE WIJS.	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Hij zal gedrukt hebben. 	Dat hij zoude
				  gedrukt
				  hebben.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  zullen gedrukt hebben,	Dat wij zouden gedrukt
				  hebben,
Gij zult gedrukt hebben,	Dat gij
				  zoudet gedrukt hebben,
Zij zullen gedrukt
				  hebben.	Dat zij zouden gedrukt hebben.
 
		  GEBIEDENDE WIJS. 
		  Enkelvoudig: Druk gij. 
		  Meervoudig: Drukt gij. 
		   
		  (Lijdende vorm). 
		  ONBEPAALDE WIJS. 
		  Tegenwoordige tijd: gedrukt worden. 
		  Verledene tijd: gedrukt geworden zijn. 
		  Toekomende tijd: gedrukt te zullen worden. 
		   
		  DEELWOORDEN. 
		  Tegenwoordige tijd: gedrukt wordende. 
		  Verledene tijd: gedrukt geworden zijnde. 
		  Toekomende tijd: gedrukt zullende worden. 
		  
{==167==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		   
		  AANTOONENDE WIJS.	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Tegenwoordige
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  word gedrukt,	Dat ik gedrukt worde,
Gij
				  wordt gedrukt,	Dat gij gedrukt
				  wordet,
Hij wordt gedrukt.	Dat hij
				  gedrukt
				  worde.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  worden gedrukt,	Dat wij gedrukt
				  worden,
Gij wordt gedrukt,	Dat gij
				  gedrukt wordet,
Zij worden gedrukt.	Dat
				  zij gedrukt worden.

Onvolmaakt
				  verledene
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  werd gedrukt, 	Dat ik gedrukt
				  wierde,
Gij werdt gedrukt,	Dat gij
				  gedrukt wierdet,
Hij werd gedrukt.	Dat
				  hij gedrukt wierde.

Meervoudig.
				  	Meervoudig.
Wij werden gedrukt,	Dat
				  wij gedrukt wierden,
Gij werdt
				  gedrukt,	Dat gij gedrukt wierdet,
Zij
				  werden gedrukt.	Dat zij gedrukt
				  wierden.

Volmaakt verledene
				  tijd.	
Enkelvoudig.
				  	Enkelvoudig.
Ik ben gedrukt geworden, of
				  geweest, 	Dat ik gedrukt geworden zij, of geweest
				  zij,
Gij zijt gedrukt geworden, of
				  geweest,	Dat gij gedrukt geworden zijt, of geweest
				  zijt,
 
		  
{==168==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		   
		  AANTOONENDE WIJS.	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Hij is gedrukt geworden, of
				  geweest,	Dat hij gedrukt geworden zij, of geweest
				  zij.

Meervoudig.
				  	Meervoudig.
Wij zijn gedrukt geworden, of
				  geweest,	Dat wij gedrukt geworden zijn, of geweest
				  zijn,
Gij zijt gedrukt geworden, of
				  geweest,	Dat gij gedrukt geworden zijt, of geweest
				  zijt,
Zij zijn gedrukt geworden, of
				  geweest,	Dat zij gedrukt geworden zijn, of geweest
				  zijn.

Meer dan volmaakt verledene
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  was gedrukt geworden, of geweest.	Dat ik gedrukt
				  geworden ware, of geweest ware,
Gij waart
				  gedrukt geworden, of geweest,	Dat gij gedrukt geworden
				  waret, of geweest waret,
Hij was gedrukt
				  geworden, of geweest. 	Dat hij gedrukt geworden ware,
				  of geweest ware.

Meervoudig.
				  	Meervoudig.
Wij waren gedrukt geworden, of
				  geweest,	Dat wij gedrukt geworden waren, of geweest
				  waren,
Gij waart gedrukt geworden, of
				  geweest,	Dat gij gedrukt geworden waret, of geweest
				  waret,
Zij waren gedrukt geworden, of
				  geweest.	Dat zij gedrukt geworden waren, of geweest
				  waren.
 
		  
{==169==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		   
		  AANTOONENDE WIJS. 	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Eerste toekomende
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  zal gedrukt worden,	Dat ik gedrukt zoude
				  worden,
Gij zult gedrukt worden, 	Dat gij
				  gedrukt zoudet worden,
Hij zal gedrukt
				  worden.	Dat hij gedrukt zoude
				  worden.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  zullen gedrukt worden, 	Dat wij gedrukt zouden
				  worden,
Gij zult gedrukt worden,	Dat gij
				  gedrukt zoudet worden,
Zij zullen gedrukt
				  worden.	Dat zij gedrukt zouden
				  worden.

Tweede toekomende
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  zal gedrukt geworden zijn, ofgeweest zijn, 	Dat ik
				  zoude gedrukt geworden zijn, of geweest
				  zijn,
Gij zult gedrukt geworden zijn, ofgeweest
				  zijn,	Dat gij zoudet gedrukt geworden zijn, of geweest
				  zijn,
 
		  
{==170==} {>>pagina-aanduiding<<}
  
		   
		  AANTOONENDE WIJS.	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Hij zal gedrukt geworden zijn, of geweest
				  zijn.	Dat hij zoude gedrukt geworden zijn, of geweest
				  zijn.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  zullen gedrukt geworden zijn, of geweest zijn,	Dat wij
				  zouden gedrukt geworden zijn, of geweest
				  zijn,
Gij zult gedrukt geworden zijn, of geweest
				  zijn,	Dat gij zoudet gedrukt geworden zijn, of geweest
				  zijn,
Zij zullen gedrukt geworden zijn, of
				  geweest zijn.	Dat zij zouden gedrukt geworden zijn, of
				  geweest zijn.
 
		   
		  GEBIEDENDE WIJS. 
		  Enkelvoudig: word gij gedrukt. 
		  Meervoudig: wordt gij gedrukt. 
		   
		   
		  §. 318. 2. Het ongelijkvloeijende werkwoord geven. 
		   
		  ONBEPAALDE WIJS. 
		  Tegenwoordige tijd: geven. 
		  Verledene tijd: gegeven hebben. 
		  Toekomende tijd: te zullen geven. 
		   
		
{==171==} {>>pagina-aanduiding<<}
   DEELWOORDEN. 
		  Tegenwoordige tijd: gevende, 
		  Verledene tijd: gegeven hebbende, 
		  Toekomende tijd: zullende geven. 
		     
		   
		  AANTOONENDE WIJS.	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Tegenwoordige
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  geef,	Dat ik geve,
Gij
				  geeft,	Dat gij gevet,
Hij
				  geeft,	Dat hij
				  geve.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  geven,	Dat wij geven,
Gij
				  geeft,	Dat gij gevet,
Zij
				  geven.	Dat zij
				  geven.

Onvolmaakt verledene
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  gaf,	Dat ik gave,
Gij
				  gaaft,	Dat gij gavet,
Hij gaf.
				  	Dat hij
				  gave.

Meervoudig.
				  	Meervoudig.
Wij gaven,	Dat wij
				  gaven,
Gij gaaft,	Dat gij
				  gavet,
 
		  
{==172==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		   
		  AANTOONENDE WIJS. 	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Zij gaven.	Dat zij
				  gaven.

Volmaakt verledene
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  heb gegeven, 	Dat ik hebbe gegeven,
Gij
				  hebt gegeven,	Dat gij hebbet
				  gegeven,
Hij heeft gegeven.	Dat hij
				  hebbe
				  gegeven.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  hebben gegeven,	Dat wij hebben
				  gegeven,
Gij hebt gegeven, 	Dat gij
				  hebbet gegeven,
Zij hebben gegeven.	Dat
				  zij hebben gegeven.

Meer dan
				  volmaakt verledene tijd.	
Enkelvoudig.
				  	Enkelvoudig.
Ik had gegeven,	Dat ik
				  hadde gegeven,
Gij hadt gegeven,	Dat gij
				  haddet gegeven,
Hij had gegeven.	Dat hij
				  hadde
				  gegeven.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  hadden gegeven,	Dat wij hadden
				  gegeven,
Gij hadt gegeven, 	Dat gij
				  haddet gegeven,
Zij hadden gegeven.	Dat
				  zij hadden gegeven.

Eerste
				  toekomende
				  tijd.	
Enkelvoudig.	Enkelvoudig.
Ik
				  zal geven,	Dat ik zoude geven,
 
		  
{==173==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		   
		  AANTOONENDE WIJS. 	AANVOEGENDE
				  WIJS.
Gij zult geven,	Dat gij zoudet
				  geven,
Hij zal geven.	Dat hij zoude
				  geven.

Meervoudig.	Meervoudig.
Wij
				  zullen geven,	Dat wij zouden geven,
Gij
				  zult geven,	Dat gij zoudet geven,
Zij
				  zullen geven.	Dat zij zouden
				  geven.

Tweede toekomende
				  tijd.	
Enkelvoudig.
				  	Enkelvoudig.
Ik zal gegeven
				  hebben,	Dat ik zoude gegeven hebben,
Gij
				  zult gegeven hebben, 	Dat gij zoudet gegeven
				  hebben,
Hij zal gegeven hebben. 	Dat hij
				  zoude gegeven
				  hebben.

Meervoudig.
				  	Meervoudig. 
Wij zullen gegeven hebben,
				  	Dat wij zouden gegeven hebben,
Gij zult
				  gegeven hebben,	Dat gij zoudet gegeven
				  hebben,
Zij zullen gegeven hebben.	Dat zij
				  zouden gegeven hebben.
 
		   
		  GEBIEDENDE WIJS. 
		  Enkelvoudig: Geef gij. 
		  Meervoudig: Geeft gij. 
		  
{==174==} {>>pagina-aanduiding<<}
 (Lijdende vorm als gedrukt worden.)
		 
			 
		  6. Over de zamen gestelde werkwoorden.
 
		 
		  §. 319. Eindelijk moeten wij nog, met een enkel woord, van de
			 zamen gesteldewerkwoorden gewagen. Sommige werkwoorden zijn zamen
			 gesteld met zelfstandige naamwoorden, sommige met bijwoorden, andere met
			 voorzetsels. Tot de eerste behooren handhaven, pluimstrijken, kielhalen,
			 raadplegen; tot de andere liefkozen, weerlichten, (wederlichten)
			 enz.; en tot de laatste aanspreken, bijblijven, doorzetten, insluiten,
			 misvatten, navragen, omloopen, tegenspreken, uitstrekken, voorlichten, en
			 vele anderen; gelijk ook bedekken, geleiden, herinneren, ontvangen,
			 verliezen enz. 
		  §. 320. Bij de eerste dezer, met voorzetselen zamen
			 gestelde, werkwoorden, valt de klemtoon, in de onbepaalde wijs, op het
			 voorzetsel, als: aanspreken, bijblijven, enz.; en bij de laatste, op het
			 zakelijke deel des werkwoords, als: bedekken, geleiden, enz. De
			 voorzetsels, welke den nadruk der uitspraak ontvangen, worden scheidbaar
			 genoemd, omdat zij, in de vervoeging, van de werkwoorden afgescheiden worden;
			 bij voorbeeld:aanspreken, ik spreek aan, sprak aan, aan te spreken,
			 enz.; die, welke den klemtoon niet hebben, dragen den naam van
			 onscheidbaar, omdat zij, in de vervoeging, onafscheidelijk aan het
			 
{==175==} {>>pagina-aanduiding<<}
 werkwoord gehecht blijven, als: bedekken, ik bedek, bedekte,
			 bedekt, te bedekken, enz.  
		  §. 321. De werkwoorden, welke met scheidbare
			 voorzetselen zamen gesteld zijn, onderscheiden zich van die, welke
			 onscheidbare voorzetsels hebben, niet alleen door den nadruk der
			 uitspraak, maar ook daardoor, dat zij hun verleden deelwoord vormen met
			 inlassching van ge, als: aanbidden, aangebeden; en bij de
			 onbepaalde wijs, somtijds tusschen het voorzetsel en het werkwoord te
			 ontvangen, als: aanbidden, aan te bidden enz.; terwijl de, met
			 onscheidbare voorzetselen zamen gestelde werkwoorden dit ingelaschte ge
			 bij hunne verledene deelwoorden missen, en in de onbepaalde wijs te
			 voorop ontvangen, als: beminnen, bemind, te beminnen. 
		  §. 322. Sommige werkwoorden, met zelfstandige naamwoorden en
			 bijwoorden zamen gesteld, blijven met hunne voorvoegselen, schoon die den
			 klemtoon ontvangen, vereenigd, als: antwoorden, dagdieven, handhaven,
			 dwarsdrijven, kielhalen, kortwieken, liefkozen, weerlichten, enz., waarvan
			 dagdiefde, handhaafde enz., niet diefde dag, haafde hand, enz.;
			 en alle werkwoorden, met zulke voorvoegselen zamen gesteld, nemen ge in
			 het verledene deelwoord aan, en hebben, even als de met onscheidbare
			 voorzetselen zamen gestelde werkwoorden, in de onbepaalde wijs, te
			 voorop, bij voorbeeld: ik heb gehandhaafd, gekortwiekt enz.; zoo ook
			 te handhaven, te kortwieken, enz. 
		  
{==176==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 323. Bij eenige met voorzetsels zamen gestelde werkwoorden,
			 valt de nadruk der uitspraak dan op het voorzetsel, en dan op het zakelijke
			 deel des werkwoords; en wordt, in gevolge daarvan, het voorzetsel dan al, dan
			 wederom niet verplaatst, naar mate de verschillende beteekenissen der
			 werkwoorden zulks vorderen, bij voorbeeld: 
		   
		   
		  Onscheidbaar.
				  	Scheidbaar.
Ondergaán, ik onderga,
				  onderging, heb ondergaan, te ondergaan	óndergaan, ik ga
				  onder, ging onder, ben ondergegaan, onder te
				  gaan.
Onderhoúden, ik onderhoud, ik onderhield,
				  heb onderhouden, te onderhouden.	ónderhouden, ik houd
				  onder, hield onder, heb ondergehouden, onder te
				  houden.
Overwégen, ik overweeg, overwoog, heb
				  overwogen, te overwegen.	óverwegen, ik weeg over, woog
				  over, heb overgewogen, over te
				  wegen.
Voorzéggen, ik voorzeg, voorzeide, heb
				  voorzegd, te voorzeggen.	Voórzeggen, ik zeg voor, zeide
				  voor, heb voorgezegd, voor te zeggen.
Misdoén,
				  ik misdoe, misdeed, heb misdaan, te misdoen.	Mísdoen, ik
				  doe mis, deed mis, heb misgedaan, mis te doen. 
 
		  
{==177==} {>>pagina-aanduiding<<}
  
		   
		  Zoo ook misgaán, ik misgá mij, -
				  misgrijpen, ik misgrijp mij, - misrékenen, ik misréken mij, -
				  mistéllen, ik mistél mij enz. 	Mísgaan, ik
				  ging mis, - misgrijpen, ik greep mis, mistellen, ik telde mis,
				  enz.
 
		  §. 324. Zeer verschillend, in der daad, is de beteekenis der
			 boven genoemde en andere werkwoorden welke met onscheidbare en scheidbare
			 voorzetsels zamen gesteld zijn. Immers, men zegt íemand onderhouden:
			 ik onderhoud hem, dat is, ik geef hem voedsel en deksel; doch daarentegen:
			 iemand ónderhouden: ik houd hem onder, dat is, ik houd hem onder
			 water, of op den grond; overléggen: ik heb dat wel overlegd, dat
			 is, ik heb dat wel bedacht; en óverleggen: ik heb dat overgelegd,
			 dat is, ik heb dat gewonnen en bespaard; overwégen: ik overweeg,
			 dat is, ik bepeins; en óverwegen: ik weeg over, dat is, ik weeg
			 nog eens. Zoo ook voldoén: ik voldoe, en vóldoen: ik
			 doe vol - omgéven: ik omgeef, en ómgeven, ik geef om -
			 overwínnen: ik overwin, enóverwinnen: ik win over enz.
			 
			  * 
		 
		
{==178==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  F. Over de kleinere rededeelen.
 
		  1. Over de telwoorden.
 
		
		  §. 325. Om de hoeveelheid der enkele dingen, van welke
			 gesproken wordt, uit te drukken, dienen de telwoorden. Deze hoeveelheid kan op
			 tweederlei wijs aangeduid worden, of bepaaldelijk met uitdrukking van het
			 juiste getal der enkele dingen, of algemeen, zonder bepaling van het getal. Het
			 eerste geschiedt door de hoofd- of grondgetallen, en het andere door zekere
			 algemeene telwoorden. 
		  §. 326. De hoofd- of grondgetallen zijn deels wortelwoorden,
			 deels afgeleide, deels zamen gestelde woorden. Wortelwoorden zijn: een,
			 twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien; afgeleide, welke,
			 door middel van den uitgang tig, van de boven genoemde wortelwoorden
			 afgeleid zijn: twintig, dertig, veertig, vijftig, zestig, zeventig, tachtig,
			 negentig, ook honderd en duizend; zamen gestelde: elf,
			 twaalf, dertien, veertien, vijftien, zestien, zeventien, achttien en
			 negentien. Met deze telwoorden, welke den naam van bepaalde
			 telwoorden dragen, kunnen alle mogelijke getallen uitgedrukt worden. 
		  §. 327. Wanneer bepaalde getallen met woorden uitgedrukt
			 worden, dan geschiedt zulks op de volgende wijs. 1. Van dertien tot
			 honderd wordt het kleinere getal vooraan geplaatst, en wel zoo, dat het,
			 
{==179==} {>>pagina-aanduiding<<}
 tot negentien, met tien tot een woord zamen
			 getrokken wordt: dertien (drie en tien), veertien (vier en tien) enz.
			 Van twintig af wordt het kleinere getal, door middel van het woordje
			 en, met de tientallen verbonden: een en twintig, twee en dertig, drie
			 en veertig enz. Eenwordt hier natuurlijk als een bijwoord gebezigd,
			 en blijft onveranderd: een en twintig mannen - een (niet eene) en
			 twintig vrouwen. 2. Boven honderd,wordt het kleinere getal achteraan
			 geplaatst: honderd en een, duizend en zes, enz. Doch wanneer hetzelve
			 het getal der honderden en duizenden bepaalt, treedt het weder vooraan: een
			 honderd, drie honderd, vier duizend enz. Men schrijft deze woorden van
			 elkander afgescheiden: vier honderd en zestig, acht duizend zes en
			 negentig enz., en niet vierhonderdenzestig enz. Zie §. 67. 
		  §. 328. Het telwoord een wordt als het lidwoord
			 een verbogen, en heeft altoos den nadruk der uitspraak, terwijl bij het
			 lidwoord een de klemtoon op het zelfstandige naamwoord valt, waarbij het
			 gevoegd is: éen man, in tegenstelling van twee, of meer mannen -
			 een mán, dat is zeker man. Om de eenheid nader te bepalen, zegt
			 men maar een: ik heb maar een kind; of een eenig: er is maar een
			 eenige God; niet een eenige vriend bezocht mij. 
		  §. 329. Met het bepalende lidwoord voor zich, ontvangt
			 een, in den eersten naamval van het mannelijke en onzijdige geslacht,
			 eene e, en wordt verder dus verbogen: 
		  
{==180==} {>>pagina-aanduiding<<}
  
		   
		  Mannelijk. 	Vrouwelijk.
				  	Onzijdig.
1. De eene, 	De
				  eene,	Het eene,
2. Des eenen, van den
				  eenen,	Der eene, van de eene, 	Des
				  eenen, van het eene,
3. Den eenen, aan den
				  eenen, 	Der eene, aan de eene,	Den
				  eenen, aan het eene,
4. Den eenen.
				  	De eene. 	Het eene.
 
		  Men zegt derhalve de eene en de andere, en niet de een en
			 de ander. 
		  §. 330. Even zoo wordt het ook verbogen, wanneer het, in plaats
			 van het lidwoord, een voornaamwoord voor zich heeft: deze eene, dit eene,
			 mijn eene, mijne eene, mijn eene, dezes eenen, van dezen eenen, dezer eene, van
			 deze eene enz. En deze verbuiging behoudt het ook, wanneer het (met het
			 lidwoord, of voornaamwoord) een zelfstandig naamwoord bij zich heeft: de
			 eene man, deze eene man - de eene vrouw, deze eene vrouw - het eene kind, dit
			 eene kind, - des eenen mans, dezes eenen mans, van den eenen man, van dezen
			 eenen man enz. Voor mijn eene, zijn eene, uw eene enz. bezigt men
			 liever een mijner enz., bij voorbeeld: mijn eene hand is
			 gekwetst, beter: eene mijnder handen; - uw eene kind, beter: een
			 uwer kinderen; - zijn eene paard, beter: een zijner paarden. 
		  §. 331. De overige telwoorden blijven, in alle geslachten,
			 onveranderd. Zij worden bij zelfstandige naamwoorden gevoegd: twee
			 huizen; ook met het lid-
{==181==} {>>pagina-aanduiding<<}
woord: de drie tuinen enz.; of
			 zij staan alleen: een, twee, drie - het slaat zes. Somwijlen echter
			 lijden zij eenige verbuiging: wij waren met ons vieren (vier personen) -
			 niet lang na zessen (na zes uren); - wij verdeelden het onder ons twintigen -
			 zij kwamen met honderden, met duizenden. Over de bijvoegelijke telwoorden
			 de eerste, tweede, tiende enz. is§. 182 gehandeld. 
		  §. 332. Somwijlen worden de telwoorden als zelfstandige
			 naamwoorden gebezigd, en wel in het vrouwelijke en onzijdige geslacht.
			 Vrouwelijk: eene een, twee eenen, drie zessen, vier achten, de vijf, de
			 negen, de tien, de zeven, twee vijven, drie tienen, drie drieën enz.,
			 in het kaartspel, of op de dobbelsteenen. Onzijdig: het twintig, het vijf en
			 twintig, het honderd, het duizend enz. Zoo ook een groote twintig, een
			 kleine duizend, een goede zestig; bij welke laatste voorbeelden op te
			 merken valt, dat het gebruik, tegen den gewonen regel, hier de verbuiging van
			 het onzijdige bijvoegelijke naamwoord achter het niet bepalende lidwoord
			 een verkiest. 
		  §. 333. Ook laten zich zelfstandige naamwoorden, in er
			 uitgaande, van de telwoorden afleiden: een zestiger, een man van zestig
			 jaren, ook een schip van zestig stukken; acht en veertiger, wijn van het
			 gewas des jaars 1748. 
		  §. 334. Beide, beteekenende zoo veel als alle
			 twee, wordt dan gebezigd, wanneer twee dingen te zamen genomen, of als te
			 zamen genomen be-
{==182==} {>>pagina-aanduiding<<}
schouwd worden. Het komt meest in het meervoudige
			 getal voor, zoo wel als bijvoegelijk, met een zelfstandig naamwoord, als op
			 zich zelf, en zonder een zelfstandig naamwoord: aan beide oogen blind zijn,
			 - beide mijne zusters. Ook zonder zelfstandig naamwoord: met beider
			 bewilliging. 
		  §. 335. Wijders worden de telwoorden met het woord half,
			 halve, zamen gesteld: anderhalf (voor anderde half, dat is de
			 tweede half, ter helft van de tweede), derdhalf (de derde half, ter
			 helft van de derde), vierdhalf, vijfthalf, zesthalf, zevendhalf,
			 achthalf enz., - tiendhalf uur gaans. 
		  §. 336. De algemeene telwoorden, die zoo wel onder de
			 voornaamwoorden, als onder de bijvoegelijke naamwoorden kunnen gerangschikt
			 worden, duiden het getal slechts algemeen aan, zonder een zeker bepaald
			 getal te bedoelen, en zijn weder van verschillende aard. Zij bevatten of alle
			 eenheden onbepaald, als: al, ieder, iegelijk, elken geen; of een
			 aanmerkelijk gedeelte van dezelve, als: veel, menig; of slechts een
			 klein gedeelte, als: weinig, eenig (niet het bijvoegelijke naamwoord,
			 als: de eenige God), ettelijke sommige. 
		  §. 337. Al, alle duldt, uit hoofde dat het de
			 zelfstandigheid eener zaak genoeg bepaalt, geen lidwoord voor zich;
			 uitgezonderd, wanneer het als zelfstandig gebezigd wordt, bij voorbeeld: het
			 al, het heelal. In sommige gevallen echter kunnen de voornaamwoorden
			 die, deze, welke, enz. voor hetzelve staan: 
{==183==} {>>pagina-aanduiding<<}
 die
			 allen, enz.; ook, wanneer al, alles zelfstandig genomen wordt, als:
			 bij dit alles, welk alles, enz. 
		  §. 338. Het wordt in verscheidene betrekkingen gebezigd.
			 Voor eerst, in eenen verdeelenden zin, om eene veelheid, of
			 algemeenheid van getal aan te duiden, in opzigt tot de verscheidene enkele
			 dingen van eene zekere soort, welke als zamen genomen moeten voorgesteld
			 worden; in welk geval het met zijn zelfstandig naamwoord, of persoonlijk
			 voornaamwoord, alleen in het meervoudige getal staat: alle menschen moeten
			 sterven. De vergankelijkheid aller dingen. Dat zeggen zij allen. Zij allen, die
			 dit zeggen. U aller vriend, - ons aller vader. enz. 
			  * 
		  §. 339. Uit de boven aangevoerde voorbeelden blijkt, dat
			 alle voor het zelfstandige naamwoord, en achter het voornaamwoord
			 geplaatst wordt. Somtijds staat het ook eenigszins van het voornaamwoord
			 verwijderd: wij zullen allen sterven, - zij mogen ditmaal niet allen te
			 gelijk komen, enz. 
		  §. 340. Ook wordt dit al, alle, bij de bepaalde
			 telwoorden gevoegd, om denzelven nadruk bij te 
{==184==} {>>pagina-aanduiding<<}
 zetten, bij
			 voorbeeld: zij kwamen alle vier, - ik heb met alle tien gesproken.
			 Insgelijks wordt het zonder zelfstandig naamwoord en persoonlijk voornaamwoord,
			 in het meervoud, gebruikt, terwijl het woord menschen, of andere
			 woorden, daaronder verstaan worden: aller oogen hebben het gezien. Allen
			 zeggen het. Zijn huis staat voor allen open. 
		  §. 341. Dit heeft ook in het enkelvoud plaats, terwijl het
			 onzijdige alles, voor alle menschen, of alle dingen, gebezigd wordt.
			 Voor alle menschen: alles, wat de wapenen konde dragen, enz. Voor alle
			 dingen: ik heb dat alles reeds lang geweten. 
		  §. 342. Ten tweede wordt al, alle - in eenen
			 verzamelenden zin genomen, om de enkele deelen als een eenig geheel voor te
			 stellen; en als zoodanig staat het, met zijn zelfstandig naamwoord, in het
			 enkelvoud, en bekleedt de plaats van het bijvoegelijke gansch, geheel: al
			 het land afloopen. Alle hoop op herstel was verdwenen. Al mijne vreugd heeft
			 een einde. Gij verdooft alle gevoel van deugd, en stopt dus de bron van alle
			 welvaart. Al de wereld (ieder) spreekt daarvan. 
		  §. 343. Ook wordt het gebezigd, in opzigt tot ieder deel, dat
			 het geheel mede uitmaakt, in het bijzonder; in welk geval het de beteekenis van
			 elk, ieder, allerlei heeft, en zoo wel in het enkelvoud, als meervoud
			 gebruikelijk is; bij voorbeeld: alle begin is moeijelijk. Zich aan allen
			 wellust (iedere soort van wellust) overgeven. Zij is eene vijandin
			 van 
{==185==} {>>pagina-aanduiding<<}
alle ijdelheid. Alle oogenblikken, alle uren, alle acht
			 dagen, alle drie maanden, in alle deelen enz. Intusschen kan alle
			 niet altijd de plaast van ieder bekleeden; want alle mensch, alle
			 huis enz., voor ieder mensch, ieder huis enz., wordt niet
			 gezegd. 
		  §. 344. Somwijlen worden zelfstandige naamwoorden, in het
			 enkelvoud, even als het boven staande alle, in eenen verzamelenden zin
			 gebruikt, zoo dat het even zoo veel is, als of zij in het meervoud uitgedrukt
			 waren. In dit geval, blijft alle, voor woorden van allerlei geslacht
			 geplaatst, onverbogen, bij voorbeeld: alle weg, alle kant, alle ramp, alle
			 volk, alle ding, alle land, enz., voor alle wegen, alle kanten, enz.
			 Deze gewoonte heerscht onder alle volk. Men hoort er alle dag van,
			 enz. 
		  §. 345. Gelijk de bijvoegelijke naamwoorden, voor het niet
			 bepalende lidwoord staande, niet verbogen worden, als: hij deed zoo zwaar
			 eenen arbeid - hij beminde zoo schoon eene vrouw, enz., zoo wordt al
			 voor het bepalende lidwoord en de bezittelijke voornaamwoorden mede onverbogen
			 geplaatst: hij deed al den arbeid. Al de menschen, die daar waren. Al het
			 volk (het gansche volk) zal juichen. Al het land staat onder water. In
			 al uwen wandel - in al mijnen druk - door al uwe bekommeringen. Voor de
			 bijvoegelijke naamwoorden is het verbuigbaar: hij oefent zich met allen
			 mogelijken ijver, enz. 
		  §. 346. Elk, ieder, eenig en menig, bij een
			 
{==186==} {>>pagina-aanduiding<<}
 zelfstandig naamwoord gevoegd, worden als bijvoegelijke
			 naamwoorden verbogen: elk, ieder, eenig, menig man, - elke, iedere, eenige,
			 menige vrouw, - elk, ieder, eenig menig kind, - elken, iederen, eenigen,
			 menigen mans, enz. Elk, ieder, zoo ook elkeen, iedereen, een
			 ieder, als zelfstandig, is, in de verbuiging, elks, ieders, elkeens,
			 iedereens, eens ieders, eens iederen, enz.; zoo ook iegelijk, een
			 iegelijk; allen zonder meervoud. Het meervoud eenigen is
			 zelfstandig. 
		  §. 347. Geen komt voor niet een, wordt als
			 een gebogen, en heeft geen lidwoord voor zich. Het staat zoo wel voor
			 zijn zelfstandig naamwoord, als zonder hetzelve:geen mensch, geen dier, -
			 geenes dings gebrek hebben. Daar was er geen gebleven. Geen van beiden.
			 Wanneer geen het tegengestelde van het telwoord een is, heeft
			 het, zoo min als dit, een meervoud, maar wel, wanneer het tegen het niet
			 bepalende lidwoord een over staat: er zijn nog geene bladen aan de
			 boomen. 
		  §. 348. Veel en weinig staan tegen elkander over;
			 het eene beteekent eene groote onbepaalde, het andere eene kleine onbepaalde
			 veelheid. Zij blijven in het enkel- en meervoud onverbogen, en hebben altijd
			 eenen tweeden naamval bij zich, schoon bij woorden van het vrouwelijke geslacht
			 de tweede naamval niet bemerkt wordt, als: hij heeft daarin veel ijvers
			 betoond; ik heb niet veel tijds; hij is niet veel mans; het kost mij veel
			 moeite; zij
{==187==} {>>pagina-aanduiding<<}
 beleven niet veel vreugd aan hem; dat gezegde
			 maakte weinig indruk; weinig vlijt aanwenden; veel kinderen hebben; veel
			 hoofden, veel zinnen; voor weinig dagen; ik verwacht weinig gasten,
			 enz. 
		  §. 349. Wanneer weinig echter met het bepalende
			 lidwoord, of met een voornaamwoord gebezigd wordt, dan wordt het op de gewone
			 wijs gebogen, bij voorbeeld: de weinige moeite, welke ik daaraan gehad heb.
			 De weinige gasten, die daar waren. Om deze weinige redenen. Het weinige geld.
			 Zijne weinige goede vrienden hebben hem geholpen. Een weinig blijft altijd
			 onverbogen: water met een weinig wijns drinken. 
		  §. 350. Daar de veelheid bij beide deze woorden zeer onbepaald
			 is, zoo hebben zij ook, op de wijs der bijvoegelijke naamwoorden, den
			 vergrootenden en overtreffenden trap, als: veel, meer, of meerder,
			 meest; weinig, weiniger, weinigst, ook minder, minst. Meer en
			 weiniger, of minder, worden, wanneer geen lid- of voornaamwoord
			 vooraf gaat, niet verbogen, en hebben den tweeden naamval bij zich, als:
			 meer gelds, minder vreugd, meer wijns, minder waters, meer menschen, minder
			 zorgen enz. Doch daarentegen: ik schrijf den minderen indruk, dien zijne
			 redenen maakten, daaraan toeenz. Op dezelfde wijze volgt de overtreffende
			 trap meest en weinigst, of minst, de verbuiging der
			 bijvoegelijke naamwoorden. 
		  
{==188==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 351. De meervoudige velen en weinigen zijn
			 zelfstandig. Zoo zegt men, bij voorbeeld: velen willen, dat enz.;
			 veler gevoelen komt hierop nederenz.; ik heb het van weinigen
			 gehoord; de weinigen, die het mij gezegd hebben enz. Zoo ook
			 meerderen en minderen, bij voorbeeld: ik wil gaarn voor mijne
			 meerderen wijken; men moet zich altoos vriendelijk en inschikkelijk jegens
			 zijne minderen gedragen, en zijne meerderen met gepasten eerbied
			 behandelen. Zie §. 208. Van veel worden de bijvoegelijke de
			 hoeveelste, de zooveelste gevormd. 
		
			 
		  2. Over de bijwoorden.
 
		
		  §. 352. Bijwoorden zijn zulke woorden, welke bij de
			 werkwoorden gevoegd worden, om eene hoedanigheid, of omstandigheid der werking,
			 lijding, of des bestaans, uit te drukken, als: vroeg komen, schielijk
			 loopen, lang wachten, wel lezen enz. 
		  §. 353. De bijwoorden zijn zeer onderscheiden in beteekenis, en
			 kunnen gevoeglijk verdeeld worden in bijwoorden van tijd: heden, gisteren,
			 onlangs, voormaals, straks, morgen, immer, nooit, somwijlen, altijd,
			 intusschen, dagelijks enz.; - van plaats: hier, ergens, boven, beneden,
			 alom, herwaarts, derwaarts, hierheen, hierdoor enz.; - van hoegrootheid:
			 veel, weinig, zeer, genoeg enz.; van hoedanigheid: wel, kwalijk,
			 ligtelijk, armelijk, eerlijk, stukswijze, trapswijze enz.; - van
			 beves-
{==189==} {>>pagina-aanduiding<<}
tiging: ja, waarlijk, zeker, gewis, ongetwijfeld
			 enz.; - van ontkenning: neen, niet, geenszins enz.; - van twijfeling:
			 mogelijk, misschien, veelligt enz.; - van aansporing: welaan, lustig,
			 voort, enz.; - van verzameling: te gelijk, te gader, gezamenlijk
			 enz.; - van afzondering: inzonderheid, bijzonderlijk, alleen, enz.; van
			 vergelijking: als, gelijk enz.; - van vermindering: naauwelijks,
			 schier enz.; - van verkiezing: eer, veelmeer, vooral enz.; - van
			 aanwijzing: zoo, namelijk enz.; - van ondervraging: hoe, waarom
			 enz.; - van orde: eerst, daarna enz.; - van herhaling: eens,
			 tweemaal, dikwerf enz. 
		  §. 354. Eenige dezer bijwoorden zijn oorspronkelijk, als:
			 hier, daar, ja, neen enz.; eenige zijn van zelfstandige, of
			 bijvoegelijke naamwoorden afgeleid, met achtervoeging van den uitgang
			 lijk, als: eindelijk van einde, namelijk, van naam,
			 gebrekkelijk van gebrek enz.; wijselijk van wijs,
			 ligtelijk van ligt, zekerlijk van zeker, zottelijk van
			 zot enz.; sommige zijn van bijvoegelijke en zelfstandige naamwoorden
			 zamen gesteld, als: allezins, geenszins, gelijkerwijs enz.; andere
			 bestaan uit twee zelfstandige naamwoorden, als: vraagswijze, trapswijze
			 enz.; terwijl sommige, eindelijk, met verkleiningsuitgangen voorkomen, als:
			 zoetjes, zachtjes enz., waarvoor, weleer, zoetkens, zachtkens
			 enz. 
		  §. 355. Eenige bijwoorden zijn niets anders, dan de tweede
			 naamval van zelfstandige, of bijvoegelijke naam-
{==190==} {>>pagina-aanduiding<<}
woorden, als:
			 doorgaans, vergeefs, links, regts, hedendaagsenz., van welke sommige,
			 door het aannemen van ch, bijvoegelijke naamwoorden worden, als:
			 vergeefsche moeite, hedendaagsche gewoonte enz. 
		  §. 356. Eenige dezer woorden zijn ware bijwoorden, en kunnen
			 nooit anders, dan als zoodanig gebezigd worden, als: ja, neen, hier, daar,
			 nu, zoo, straks, onder, voor, achter, namelijk, ligtelijk, zekerlijk, en
			 vele anderen, op lijk uitgaande. Sommige bijwoorden zijn eigenlijk als
			 bijwoorden gebezigde bijvoegelijke naamwoorden, en kunnen ook, zonder eenige
			 verandering, als bijvoegelijke naamwoorden gebruikt worden, bij voorbeeld:
			 tegenwoordig, verre, vroeg, spade, eerlijk, trapswijze, schielijk, langzaam,
			 hoog, laagenz.; als: de tegenwoordige tijd, een verre afstand
			 enz. 
		  §. 357. Ook zijn de bijwoorden, of als bijwoorden gebezigde
			 bijvoegelijke naamwoorden, voor vergrooting vatbaar, als: na, nader, naast,
			 - hoog, hooger, hoogst, - laag, lager, laagst, - vroeg, vroeger, vroegst, -
			 laat, later, laatst, - lang, langer, langst, - kort, korter, kortst, - slecht,
			 slechter, slechtst, - ver, verder, verst, - eerlijk, eerlijker, eerlijkst
			 (en eenige anderen met lijk), - langzaam, langzamer, langzaamst, - wel,
			 beter, best, - weinig, weiniger, weinigst, ook minder, minst, - veel,
			 meer, meest. 
		  §. 358. Ook strekken zij dikwerf, om zekere om-
			 
{==191==} {>>pagina-aanduiding<<}
standigheid der bijvoegelijke naamwoorden, of, om de hoedanigheid, welke aan
			 eene zaak toegeschreven wordt, aan te duiden, als: een schier afgesleten
			 kleed - een thans heerschend gebrek. Zoo ook: een hedendaags gezocht
			 werk - een regt vrolijk kind. Hier behooren hedendaags en
			 regt niet tot werk en kind, maar tot gezocht en
			 vrolijk; even als schier tot afgesleten, en thans
			 tot heerschend; en de meening is: - een kleed, dat schier afgesleten,
			 - een gebrek, dat thans heerschend, - een werk, dat hedendaags gezocht - een
			 kind, dat regt vrolijk is. 
		  §. 359. Dikwerf worden twee en meer bijwoorden bij elkander
			 gevoegd, terwijl het eene door het andere nader bepaald wordt, als: daar
			 boven, hier beneden; ook als bijwoorden gebezigde bijvoegelijke
			 naamwoorden, als: ongemeen ver, - schoon opgesierd, - half dronken, -
			 spoedig gereed, - bijna geheel dood enz. 
		  §. 360. De werkwoorden worden voornamelijk door bijwoorden
			 bepaald; of, met andere woorden: de bijwoorden bepalen de wijs der werking van
			 het werkwoord, als: de wond bloed sterk, - hij stierf plotselijk, - de vogel
			 vliegt hoog enz. Zie ook §. 191. 
		  §. 361. De bijwoorden bestaan, als deelen der rede, eigenlijk,
			 slechts uit een woord. Er zijn echter verscheidene bewoordingen, welke uit meer
			 woorden bestaan, en als bijwoorden gebezigd worden, bij 
{==192==} {>>pagina-aanduiding<<}

			 voorbeeld: ten eerste, ten laatste op nieuw, in allerijl, van dag tot dag,
			 van jaar tot jaar, bij dag, bij nacht, des daags, des nachts, des morgens, te
			 weten, het zij zoo, op wat wijs, in geenen deele, naar binnen, naar buiten,
			 naar boven, naar onder, regt toe, regt aan, van voren, van achter, van elders,
			 van verre en van nabij, anders heinde en veer, heen en weder, van alle
			 zijden enz. 
		 
			 
		  3. Over de voorzetsels.
 
		
		  §. 362. De voorzetsels zijn eene soort van bijwoorden,
			 van de gewone bijwoorden alleen daarin onderscheiden, dat deze altijd tot
			 werkwoorden behooren, en geenen invloed in het geheel op de naamvallen der
			 zelfstandige naamwoorden hebben, terwijl de voorzetsels zoo wel bij de
			 naamwoorden, als bij de werkwoorden gevoegd, en aan dezelve gehecht worden, de
			 eerste met de laatste verbinden, of de omstandigheden en betrekkingen
			 aanduiden, waarin de naamwoorden door de werkwoorden geplaatst worden. 
		  §. 363. De voorzetsels laten zich gevoeglijk in twee soorten
			 verdeelen, in onscheidbareen scheidbare. Van beide deze soorten
			 hebben wij boven, bij de zamen gestelde werkwoorden, in zoo verre als
			 zij met de werkwoorden verbonden worden, reeds gesproken. Hier ter plaatse
			 zullen wij omtrent dezelve echter nog het een en ander in het midden bren-
			 
{==193==} {>>pagina-aanduiding<<}
gen, en wel voor eerst, omtrent de onscheidbare be, ge, her, ont,
			 ver. 
		  §. 364. Het voorzetsel be is hetzelfde als het oude
			 bi (nu bij), strekt, in het algemeen, om den zin te versterken,
			 gelijk bedenken meer is, dan denken, beteekenende zoo veel als
			 eene zaak van alle zijden overdenken. Intusschen verliest dit voorzetsel
			 somwijlen de e, als: blijven, voor het oude belijven;
			 bang, en het werkwoord bangen, voor beang, beangen. 
		  §. 365. Het voorzetsel ge brengt weinig toe tot
			 verandering van den zin, alleen wordt die door hetzelve eenigzins gestijfd,
			 doch merkelijk minder, dan door ons be, als: leiden, geleiden, naken,
			 genaken enz. Somwijlen werpt het ook de e weg, als: glijden,
			 voor gelijden; gunnen, voor geunnen. Zoo vindt men ook bij de
			 Dichters gluk, voor geluk geschreven. 
		  §. 366. Het voorzetsel her beteekent zoo veel als
			 wederom: herinneren, herkennen, hermaken enz. Dit voorzetsel her
			 moet wel onderscheiden worden van ons her, in hertog, herberg,
			 het welk eigenlijk eene zamentrekking van heir, of heer is; als
			 mede van her, voor hier, in herwaarts, herkomst enz. Min
			 gebruikelijk is ons er, in ervaren enz. 
		  §. 367. Ons voorzetsel ont, dat eene ontrooving te
			 kennen geeft, wordt meestal bij werkwoorden, of deelwoorden, zeldzamer bij
			 naamwoorden, gevoegd, bij voorbeeld: ontleeren, onthoofden, ontmannen
			 
{==194==} {>>pagina-aanduiding<<}
 enz., welke eene berooving aanduiden. Zoo is ontbonden
			 iets, het welk gebonden geweest, doch nu los gemaakt is. Somwijlen echter
			 strekt ont alleen, om den zin te stijven, als: ontbranden,
			 ontblooten, ontslapen, enz. 
		  §. 368. Het voorzetsel ver heeft menigvuldige en
			 verschillende beteekenissen, en komt zoo wel bij naam- als werkwoorden en
			 deelwoorden. Het strekt, voor eerst, tot versterking van den zin, als:
			 veranderen, vereenigen, enz. Nog blijkbaarder is deze versterking in
			 verdrukken, dat zoo veel is als te zwaar drukken; - in verheeren,
			 vermeesteren, verwinnen; waarin het voor over gebezigd wordt. 2.
			 Duidt het eene verandering, of herdoening aan, als: verdoen, - een huis
			 verbouwen, enz. 3. Bij sommige werkwoorden heeft het eene betekenis ten
			 goede, wanneer het de verwerving van eenige gunst, of de geneigdheid ter
			 mededeeling van dezelve te kennen geeft, als: verbidden, vergeven,
			 verhooren, enz. 4. Duidt het eene verhooging aan, als: verheffen,
			 vergoden, enz. En eindelijk beteekent het eene berooving, en doet de
			 woorden, bij welke het gevoegd wordt, eenen kwaden zin erlangen; welke
			 beteekenis van hetzelve de algemeenste is, als: verachten, verdenken,
			 verdoen (ombrengen), vergeven (met gift ombrengen),
			 verwenschen, enz. 
		  §. 369. Bij de genoemde voorzetsels kunnen nog and, of
			 ant, mis, on, en wan gevoegd worden. Van ons oude and, of
			 ant, dat zoo veel als tegen
{==195==} {>>pagina-aanduiding<<}
 is, hebben wij nog een
			 overblijfsel in antwoord, dat is tegenwoord; en dus ook in
			 antwoorden. Ons voorzetsel mis (dat echter niet altoos
			 onscheidbaar is, zie § 176, 177) geeft aan de woorden, bij welke het
			 gevoegd wordt, eene beteekenis ten kwade, als: misbruiken, een kwaad
			 gebruik van iets maken, - mishagen, niet, of kwalijk behagen, -
			 miskennen, in een verkeerd licht beschouwen, enz. Het voorzetsel
			 onstaat met het boven genoemde ont in eene naauwe betrekking;
			 echter verschillen derzelver beteekenis en werking, in zoo verre, dat
			 ont, gelijk gezegd is, eene ontrooving, en on een gebrek, of eene
			 ontbreking van iets te kennen geeft; zoo is, bij voorbeeld, ontwijd zoo
			 veel als ontheiligd, van zijne vorige heiligheid beroofd, en ongewijd
			 iets, dat nog niet gewijd is. Voor het overige vereenigt zich dit on
			 niet met werkwoorden, maar wel met zelfstandige en bijvoegelijke naamwoorden,
			 of met verledene deelwoorden, en doet dezelve, in het algemeen, eene
			 tegengestelde beteekenis erlangen, als: ondank, ontrouw, ongelezen. 
		  §. 370. Ons voorzetsel wan, dat eigenlijk een oud
			 zelfstandig naamwoord is, en zoo veel als gebrek, behoefte, beteekent, is, in
			 kracht niet ongelijk aan ver in de laatst voorgedragene beteekenis,
			 geeft eene berooving te kennen, en verandert den zin der woorden ten kwade,
			 als: wanhopen, wangunst, wantrouw. 
		  §. 371. De scheidbare voorzetsels, welke thans
			 
{==196==} {>>pagina-aanduiding<<}
 in aanmerking komen, zijn menigvuldig, en bestaan in
			 wortelwoorden, als: aan, bij, door, in, met, na, naar, om, tot, uit, van,
			 voor, enz.; of in afgeleide, als: halve, wege, naast, enz.; of in
			 zamen gestelde, als: behalve, rondom, voorbij, enz. Zij dienen, om het
			 gebrekkige der verbuiging te vervullen, door de betrekkingen aan te duiden,
			 welke door de naamvallen der zelfstandige naamwoorden niet voldoende kunnen
			 uitgedrukt worden. 
		  §. 372. De voorzetsels ontleenen hunnen naam van daar, dat zij
			 gemeenlijk voor de woorden gevoegd worden, het welk, ten aanzien van de
			 onscheidbare voorzetsels, zonder uitzondering plaats heeft, als: ontvangen,
			 ik ontving, heb ontvangem enz.; doch in opzigt tot de scheidbare
			 voorzetsels kan men aanmerken, dat zij ook dikwerf achter de woorden geplaatst
			 worden, tot welke zij behooren, als: nazingen, ik zong na 
			  * enz. Ook
			 staan de scheidbare voorzetsels niet altoos voor de naamwoorden, welker
			 betrekkingen zij aanduiden, maar ook achter dezelve, bijvoorbeeld: ik klom
			 langs den muur, en: ik klom den muur langs, - ik reed door de stad,
			 en: ik reed de stad door. Doch in het laatste geval komt het voorzetsel
			 eigenlijk als een bijwoord voor; gelijk dit meermalen plaats vindt, als in de
			 spreekwijzen: van kindsbeen aan, kom aan, wel aan, tot heden toe,
			 enz. 
		  
{==197==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 373. Gelijk de ouden gewoon waren, van den tweeden naamval
			 veel meer gebruik te maken, dan wij, zoo plaatsten zij denzelven ook veelal bij
			 de voorzetsels; als blijkt uit: voor 's hands, onder 's hands, binnen 's
			 boords, tusschen deks, bij tijds, van ouds, tot stervens toe, in der daad, in
			 der tijd, met der woon, ter goeder trouw enz.; en met het voorzetsel achter
			 het zelfstandig naamwoord: ambswege, vriendschapshalve enz. 
			  * 
		  §. 374. Schoon men dit gebruik der oudheid in de boven gemelde
			 en meer soortgelijke, algemeen in zwang zijnde, zegswijzen behouden heeft en
			 dient te behouden, beheerschen echter, naar het tegenwoordige gebruik, onze
			 voorzetsels alleen den vierden naamval; terwijl de tweede en derde naamval
			 gevormd wordt, of door verbuiging, of door voorzetsels, welke den vierden
			 naamval regeren. Zoo zegt men, bij voorbeeld: het bevel des konings, of:
			 het bevel van den koning (niet van des konings); en in het
			 meervoud: ik heb het den kinderen gegeven, of: ik heb het aan de
			 kinderen gegeven (niet aan den kinderen). Zoo ook: dit is
			 sommigen menschen nadeelig, of: dit is voor sommige menschen
			 nadeelig (niet voor sommigen menschen). 
		  
{==198==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 375. Het is derhalve voor onze taal, welker zelfstandige
			 naamwoorden niet in alle naamvallen verbogen worden, eene willekeurige
			 onderscheiding, volgens welke de naamwoorden, door voorzetsels beheerscht, in
			 den derden of vierden naamval moeten staan, naar mate eene rust in, of
			 beweging naar eene plaats bedoeld wordt; en in de uitdrukkingen: de
			 hoed hangt aan den wand, - op den grond zitten, - in het water liggenenz.,
			 komt zoo wel de vierde naamval voor, als in: iets aan den wand hangen, op
			 den grond gooijen, in het water springen enz. 
		 
			 
		  4. Over de voegwoorden.
 
		
		  §. 376. De voegwoorden zijn, insgelijks, eene soort van
			 bijwoorden, maar zulke, die de betrekking van de eene rede op de andere, gelijk
			 ook de betrekking, welker derzelver leden op elkander hebben, aanduiden. Zij
			 maken het voorgaande op het volgende, zoo wel als het volgende op het
			 voorgaande betrekkelijk; zij zijn de draden, welke de eene rede aan de andere
			 knoopen, en geven dus dat verband aan de woorden, het welk in onze denkbeelden
			 plaats heeft. Tot dezelve behooren en, ook, nog, noch, dat, omdat, opdat,
			 schoon, echter, maar, want, indien, dewijl, naardien, weshalve, enz. 
		  §. 377. Sommige voegwoorden zijn wortelwoorden, als: ook,
			 zoo, nu, nog, hoe, dan, doch, maar, enz.; sommige afgeleid, als: deels,
			 anders, gevolge-
{==199==} {>>pagina-aanduiding<<}
lijk, enz,; andere zamen gesteld, als:
			 insgelijks, daarenboven, daarentegen, ofschoon, enz.; wederom andere
			 maken meer dan een woord uit, als: zoo wel, niet alleen, niet minder, als
			 ook, gelijk als, behalve dat, voor het overige, enz. 
		  §. 378. Ten aanzien van hunne beteekenis, of hunnen invloed op
			 het verband der rede, kunnen de voegwoorden in de volgende soorten
			 onderscheiden worden, als: verbindende: en, ook, niet alleen, maar ook,
			 enz.; verhalende: hoe, dat, enz.; oogmerk aanduidende: opdat, ten
			 einde, enz.; reden gevende: omdat, want, dewijl, enz.; reden
			 voortzettende: ten eerste, ten tweede, verder, insgelijks, eindelijk enz.;
			 verklarende: dat is, namelijk, als, enz.; besluitende: daarom, zoo,
			 derhalve, enz.; tegenstelling aanwijzende: doch, maar, echter, nogtans,
			 daarentegen, enz.; uitsluitende: behalve, uitgezonderd, enz.;
			 voorwaardelijke: zoo, indien, ten zij, enz.; vergelijkende: gelijk,
			 gelijk als, zoo als, enz.; toegevende: schoon, alhoewel, hoe zeer,
			 toch, enz.; tijdsopvolging aanduidende: terwijl, inmiddels, nu en dan,
			 zoo dra als, enz. 
		  §. 379. Nog moet het een en ander omtrent de spelling en het
			 gebruik der voegwoorden aangemerkt worden; en wel voor eerst, omtrent het woord
			 daarenboven, hetwelk door sommigen daarteboven geschreven wordt,
			 doch geheel strijdig met de regel-
{==200==} {>>pagina-aanduiding<<}
maat der tale, welke deze
			 schrijfwijs niet minder afkeurt, dan die van daartetegen, voor
			 daarentegen. Ten andere schrijft men dikwerf, schoon verkeerd,
			 nogthans, en ook nogthands, als van nog en thands,
			 voor te hands, zamen gesteld; terwijl tans, of liever tan,
			 niets anders dan een uitgang is; waarom de ouden ook altijd nogtan
			 schreven. Hierbij is naderhand de s gekomen, en daaruit de spelling van
			 nogtans ontstaan, welke met het gezag onzer keurigste schrijveren
			 gestaafd is. 
			  * 
		  §. 380. Dikwerf wordt doch voor toch, dewijl voor
			 terwijl, en omgekeerd, gebezigd, daar het verschil van schrijfwijs
			 tusschen deze woorden noodzakelijk moet in acht genomen worden. Immers
			 doch is een tegenstelling aanwijzend, toch een toegevend
			 voegwoord; bij voorbeeld: ik zoude wel bij u komen, doch ik kan heden
			 volstrekt niet van huis - gij zult het mij toch niet ten kwade duiden. Zoo
			 is dewijleen reden gevend, en terwijl een tijdsopvolging
			 aanduidend voegwoord, gelijk uit de volgende voorbeelden blijkt: dewijl
			 (naardien) gij mij niet geantwoord hebt, zal ik u niet meer schrijven; -
			 terwijl ik bij hem was, kwamen verscheidene vrienden hem bezoeken. 
		 
			
{==201==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  5. Over de tusschenwerpsels.
 
		
		  §. 381. Schoon de tusschenwerpsels, eigenlijk, niet tot de
			 taaldeelen behooren, willen wij dezelve echter niet met stilzwijgen voorbij
			 gaan. Zij zijn geene uitdrukkingen van zekere denkbeelden, maar alleen van
			 zekere gewaarwordingen der ziel. Als zoodanig kunnen zij ook noch buiging, noch
			 afleiding hebben. 
		  §. 382. Gelijk men de menschelijke gewaarwordingen in
			 in- en uitwendigeonderscheidt, zoo zijn ook derzelver
			 uitdrukkingen op gelijke wijze te onderscheiden. 
		  §. 383. Tot de eerste behooren de uitdrukkingen van
			 blijdschap, als: ha! heisa! -van droefheid, als: ach! helaas! -
			 die, welke eenen wensch aanduiden, als: och! och of! - die, welke men
			 bij het smeeken bezigt, als: ei! ei lieve! - wijders de uitdrukkingen
			 van verwondering, als: o!  van verachting, als: fi! foei!  van
			 bedreiging, als: wee! o wee!  van geroep, als: he! holla! hem! 
			 van bevel om stil te houden, als: hei! ho! hou! sus! 
		  §. 384. Tot de laatste behooren die
			 tusschenwerpsels, welke eenen van buiten ontvangenen indruk, door
			 nabootsing van het geen in de natuur gehoord wordt, aanduiden, als: bons,
			 klets, krak, plomp enz.; bij voorbeeld: bons! daar lag hij; krak! daar
			 brak het enz. En van deze komen naamwoorden en werkwoorden, als: een
			 bons, krak, plomp enz., - bonzen, kraken, plompen enz. 
		  
{==202==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 385. Dat de benaming van tusschenwerpsels, als te
			 kennen gevende, dat zij tusschen de reden gevoegd, of geworpen worden, niet
			 zeer naauwkeurig is, blijkt daaruit, dat zij somtijds even zoo gevoegelijk aan
			 het begin en einde, als in het midden, voorkomen; gelijk in de woordvoeging
			 nader zal blijken. 
		  §. 386. Maar er is nog eene andere soort van uitdrukkingen, om
			 de inwendige gewaarwordingen der ziel uit te brengen, bestaande in geheele
			 bewoordingen, als: gave God! dat God verhoede! enz. Doch deze drukken de
			 gewaarwordingen niet als enkele gewaarwordingen uit, maar stellen daarvan een
			 klaar begrip voor, en kunnen derhalve niet, dan in eenen ruimen en
			 oneigenlijken zin, onder de tusschenwerpsels gerangschikt worden. 
		 
		
{==203==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  Tweede deel.
 
{==205==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  Nederduitsche spraakkunst.
 
		  Tweede deel. Over de woordvoeging.
 
		  Eerste hoofdstuk. Over de onderlinge betrekking en beheersching
			 der onderscheidene woorden, of taaldeelen.
 
		  Inleiding.
 
		
		  §. 1. 
		  Enkele, of ook zamen gestelde woorden zouden eene zeer onvolkomene
			 taal uitmaken, wanneer zij niet geschikt waren, om tot eene zamen hangende rede
			 met elkander verbonden te worden, en daardoor de hoorbare en zigtbare
			 uitdrukking van eene rij van denkbeelden en voorstellingen te weeg te brengen.
			 Op welk eene wijs dit geschiedt, leert de woordvoeging, eene van de
			 voornaamste en gewigtigste deelen der taalkunde. 
		  §. 2. Wanneer woorden tot de uitdrukking van eene gansche rij
			 van denkbeelden zamen gevoegd worden, kunnen zij niet altoos, zoo als zij zijn,
			 onverschillig 
{==206==} {>>pagina-aanduiding<<}
 hoe; naast elkander staan, maar moeten dikwerf,
			 door buiging en vervoeging, zekere veranderingen aannemen. En die woorden,
			 welke aan geene verandering onderhevig zijn, mogen ook niet, onverschillig
			 waar, geplaatst worden, maar moeten, door middel der woordvoeging,
			 hunnen regten stand verkrijgen, om, langs dezen weg, onze denkbeelden, door
			 verstaanbare uitdrukkingen, aan anderen mede te deelen. 
		  §. 3. De woordvoeging is, derhalve, de aanwijzing van
			 die onderlinge betrekkingen en beheersching der woorden, en van die orde en
			 schikking van dezelve, om eenen zin, of eene rede, uit te maken, welke, volgens
			 de natuurlijke orde en betrekking der denkbeelden in des menschen geest, en
			 volgens de bijzondere eigenschappen en wetten eener tale, gevorderd wordt. 
		  §. 4. Uit het eerste oogpunt beschouwd, is de
			 woordvoeging voor alle talen gemeen, uit het laatste is zij voor elke
			 taal bijzonder. Het is hier de plaats alleen, om over die woordvoeging
			 te handelen, welke aan de Nederduitsche taal, in onderscheiding van andere
			 talen, eigen is. 
		 
		 
		  A. Over de lidwoorden, en wel over het gebruik van dezelve bij
			 zelfstandige naamwoorden.
 
		
		  §. 5. Wanneer eene zaak in den onbepaaldsten zin voorkomt,
			 wordt er geen lidwoord bij het naamwoord gevoegd, als: daar is brood - geef
			 mij kaas; want, als wij het brooden de kaas zeggen, dan
			 wijzen wij, als met den vinger, aan, welk brood en welke kaas wij
			 bedoelen. 
		  
{==207==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 6. Het lidwoord de duidt, somwijlen, het gansche
			 geslacht als een eenig zelfstandig ding aan, bij voorbeeld: de mensch is
			 sterfelijk; alwaar wel een eenig enkel wezen genoemd, maar echter het
			 gansche geslacht gemeend wordt; waarom deze uitdrukking zoo veel zegt als:
			 alle menschen zijn sterfelijk. 
		  §. 7. Bij de eigennamen van menschen, landen en steden worden
			 de lidwoorden, doorgaans, weggelaten, omdat zij op zich zelven reeds genoeg
			 bepaald zijn, en, volgens hunne natuur, een enkel wezen, als bijzonder voor
			 zich zelf bestaande, voorstellen, bij voorbeeld: daar is Jan; - Jakob is de
			 zoon van Pieter; - ik kwam uit Holland en ging naar Frankrijk enz. 
		  §. 8. Somwijlen nogtans worden de lidwoorden voor eigennamen
			 gebezigd, wanneer, namelijk, de personen of zaken, door toevoeging van eenig
			 ander zelfstandig naamwoord, of eenig bijvoegelijk naamwoord, nader bepaald, of
			 omschreven worden, als: de God Jupiter - de held Woltemade - het volkrijke
			 Frankrijk - het vermaarde Amsterdam - een Sokrates onzer eeuw enz. 
		  §. 9. In sommige andere gevallen wordt het lidwoord verzwegen;
			 en wel, wanneer men iemand aanspreekt, als: God! Vader! of met een
			 bijvoegelijk naamwoord: goede God! lieve Vader! Ook voor de titels van
			 algemeen bekende personen, wanneer deze derzelver namen voorgaan, als:
			 keizer Jozef, koning Fredrik; of, wanneer achter de aanduiding van den
			 persoon de beschrijving van zijne 
{==208==} {>>pagina-aanduiding<<}
 waardigheid, of bediening, bij
			 wijze van toezetsel, volgt: Joan van Bourbon, prins van den bloede; - Maria
			 Stuart, koningin van Schotland; - Lodewijk de zestiende, koning van Frankrijk;
			 - Michiel de Ruiter, admiraal van Holland en Westvriesland. Wanneer echter
			 de ambtsnaam ter andere bepaling, of ter aanduiding van den persoon dient,
			 wordt het lidwoord de gebezigd, als: zijne Majesteit, de koning van
			 Zweden, heeft een bevel uitgevaardigd, enz. 
		  §. 10. Ook wordt het lidwoord weggelaten, wanneer iets slechts
			 in het algemeen, zonder eenige nadere bepaling, zonder zich daarbij het
			 zelfstandige naamwoord als eenen bijzonderen persoon, of als eene bijzondere
			 zaak, voor te stellen, inzonderheid wanneer alleen de soort of stof, in het
			 algemeen, maar niet als een enkel wezen, moet aangeduid worden, als: dat
			 noem ik geluk; op roof uitgaan; iets uit gewoonte doen; geduld hebben; buit
			 maken; met bloed bespat; een man van verdiensten; met vrouw en kinderen; met
			 man en muis vergaan; adem halen; te veld trekken; te paard rijden; bij nacht en
			 dag; met lijf en ziel; in hemel en op aarde; brood eten; wijn drinken; garen
			 spinnen; verzen maken; gras maaijen; aan zee wonen; langs strand gaan; voor
			 wind en stroom varen; en in duizend andere gevallen meer. 
		  §. 11. Zoo ook in vele deels spreekwoordelijke, deels
			 figuurlijke uitdrukkingen, als: nood breekt wet; luiheid teelt armoede;
			 armoede zoekt list; honger maakt raauwe boonen zoet; iets voor oogen
			 houden; 
{==209==} {>>pagina-aanduiding<<}
 men kan geen ijzer met handen breken; in slaap
			 vallen; op stal staan; om hals brengen; naar huis gaan; zonder hoop; zonder
			 uitstel enz. 
		  §. 12. Insgelijks, wanneer verscheidene zaken achter elkander
			 opgeteld worden, zij mogen al of niet door een voegwoord verbonden zijn;
			 bijzonderlijk in den hartstogtelijken spreek- of schrijfstijl, welke eene korte
			 en krachtige uitdrukking vordert, als: goed, eer, leven, ja alles is
			 verloren; geduld en hoop, tijd en geluk maken alles mogelijk. 
		  §. 13. Buiten deze en dergelijke gevallen het bepalende
			 lidwoord weg te laten, wanneer iets bepaaldelijk aangeduid moet worden, bij
			 voorbeeld: einde kroont werk, voor het einde kroont het werk, is
			 geheel strijdig met den aard der Nederduitsche taal; schoon die naamwoorden,
			 welke iets onzelfstandigs en alleen in beschouwing bestaande, maar als
			 zelfstandig aangemerkt wordende, voorstellen, het lidwoord dikwerf kunnen
			 ontberen, dewijl het onverschillig kan wezen, hoe zij gebruikt worden, bij
			 voorbeeld: waarheid liefhebben, of de waarheid liefhebben;
			 geleerdheid laat zich niet voor geld koopen, of de geleerdheid
			 enz. 
		  §. 14. De bepalende en niet bepalende lidwoorden moeten, even
			 als de bijvoegelijke naamwoorden, in geslacht, getal, en naamval met hun
			 zelfstandig naamwoord overeenkomen, als: in de tuin wandelen; op de tafel
			 leggen; de kracht des geloofs, der waarheid enz. Voor zamen gestelde
			 zelfstandige 
{==210==} {>>pagina-aanduiding<<}
 naamwoorden volgen zij het geslacht van het laatste,
			 bij voorbeeld: het hulpmiddel, de kerkgang enz. 
		  §. 15. Beide lidwoorden staan voor hun zelfstandig naamwoord;
			 ook voor de daarbij gebezigde bijvoegelijke naamwoorden, als: het huis; het
			 groote huis; het groote oude huis; de twee gisteren ontvangene brieven; een van
			 hier afgevaardigde bode, enz. Doch de hoogst mogelijke verstaanbaarheid en
			 welluidendheid verbieden alle harde en lange tusschenvoegsels tusschen het
			 lidwoord en het zelfstandige naamwoord, bij voorbeeld: de God en haren
			 Echtgenoot getrouwe Elvire, voor: Elvire, die God en haren Echtgenoot
			 getrouw is. Inzonderheid, wanneer daarbij voorzetsels gebezigd worden, als:
			 de met witte paarden bespannen wagens reden vooraf, voor: de wagens,
			 welke met witte paarden bespannen waren enz. 
		  §. 16. Het bepalende lidwoord kan nimmer zonder zelfstandig
			 naamwoord gebezigd worden, uitgezonderd het onzijdige het, het welk
			 dikwerf voor het aanwijzende voornaamwoord dat, of hetzelve,
			 gebruikt wordt, als: hebt gij het dichtstuk van N. gelezen? Ik ken het niet.
			 Waar is mijn boek? Het is hier, of hier is het. 
		  §. 17. Dit het dient ook, om eene onbekende oorzaak aan
			 te duiden, als: het dondert, het regent, enz. (zie onpersoonlijke
			 werkwoorden); ook om van een bepaald voorwerp onbepaald te spreken, bij
			 voorbeeld: het is een braaf man; het zijn maar kin-
{==211==} {>>pagina-aanduiding<<}
deren. 
			 Of om eene rede onbepaald te beginnen, als: het gebeurde eens, enz. Door
			 de gedurige herhaling van dit het, kan eene wanluidendheid veroorzaakt
			 worden, welke men dient te vermijden, bij voorbeeld: veroorloof het mij, het
			 u te zeggen, dat ik het niet gelooven kan; waar het de twee eerste malen
			 overtollig is. 
		  §. 18. Het niet bepalende lidwoord een kan wel zonder
			 zelfstandig naamwoord staan, doch alleenlijk dan, wanneer het op een kort
			 voorgegaan zelfstandig naamwoord betrekking heeft; in welk geval het, in opzigt
			 tot deszelfs naamval, van het werkwoord afhangt, bij voorbeeld: wie geeft
			 mij een boek? Hier is er een. Geef mij uwe pen, indien gij er eene
			 hebt. 
		  §. 19. Daar een slechts in het enkelvoud staan, en niet
			 van velen kan gezegd worden, zoo gebruikt men de naamwoorden in het meervoud,
			 zonder lidwoord, of men bezigt bij dezelve het algemeene telwoord
			 eenige, als: eene vrouw heeft het mij gezegd; meervoud:
			 vrouwen, of eenige vrouwen hebben het mij gezegd. 
		  §. 20. Het bepalende lidwoord kan dikwerf bij verscheidene op
			 elkander volgende zelfstandige naamwoorden van hetzelfde getal gevoegd worden,
			 als: de gierigheid, hoogmoed en argwaan van dezen man. 
		  §. 21. Zijn de naamwoorden van verschillend geslacht, dan is de
			 herhaling van het lidwoord vol-
{==212==} {>>pagina-aanduiding<<}
strekt noodzakelijk, bij voorbeeld:
			 de dood en het leven - het geloof, de hoop en de liefde. Vooral in de
			 verbogene naamvallen: ter uitbreiding van de eer en den naam des
			 Allerhoogsten, niet van de eer en naam. Zoo ook: voor den tijd en
			 de eeuwigheid, of zonder lidwoord: voor tijd en eeuwigheid. 
		  §. 22. Niet minder noodzakelijk is de herhaling van het
			 lidwoord de, wanneer het eene zelfstandige naamwoord enkelvoudig, en het
			 andere meervoudig is, bij voorbeeld: ik bezag de boekerij en de kunstkamers
			 van mijnen vriend. Inzonderheid, wanneer die woorden van verschillend
			 geslacht zijn. Men zegt derhalve verkeerdelijk: die zich aan den wellust en
			 ijdelheden dezes levens overgeven, in plaats van: aan den wellust en de
			 ijdelhedenenz. 
		  §. 23. Om den nadruk te versterken, en eenige zaken
			 onderscheidenlijk te noemen, worden de lidwoorden dikwerf herhaald, schoon de
			 naamwoorden van eenerlei geslacht zijn, bij voorbeeld: zoude ik het ambt,
			 het goed, het leven in de waagschaal zetten 
			  *? Inzonderheid, wanneer twee zelfstandige naamwoorden met en
			 verbonden zijn, als: de edelman en de boer. Het niet bepalende lidwoord
			 een moet, in de meeste gevallen, herhaald worden: eene roos en eene
			 tulp zijn twee schoone bloemen. 
		  §. 24. Niets is gewoner, dan het bepalende lid-
			 
{==213==} {>>pagina-aanduiding<<}
woord te verkorten, en d', voorde, of den, 't,
			 voor het, en 's, voor des, te schrijven, als:
			 d'ondergang, 't geluk, 's menschen, enz., voor de, of den
			 ondergang, het geluk, des menschen, enz. Doch, daar in onze taal de woorden
			 met alle hunne letteren geheel uitgesproken worden, zoo is het best, zich van
			 deze verkorte schrijfwijs altoos spaarzaam te bedienen, en dezelve bij de
			 Dichters als eene dichterlijke vrijheid te beschouwen. In sommige gevallen
			 echter is de verkorting van 's voor desalgemeen aangenomen, als:
			 buiten 's Lands, binnen 's dijks, onder 's hands, enz. 
		 
		 
		  B. Over de zelfstandige naamwoorden.
 
		  1. Verbinding van twee, of meer zelfstandige
			 naamwoorden.
 
	
		  §. 25. Twee of meer zelfstandige naamwoorden worden
			 voornamelijk op tweederlei wijs met elkander verbonden, in zoo verre zij in
			 eene gelijke, of in eene ongelijkebetrekking tot elkander staan.
			 In het eerste geval zijn zij, of verscheidene benamingen van
			 verscheidene naast elkander geplaatste zaken, of verscheidene benamingen van
			 eene en dezelfde zaak; of het eene strekt tot verklaring en nadere bepaling van
			 het andere. In alle deze opzigten staan zij in denzelfden naamval. In het
			 andere geval zijn de betrekkingen menigvuldig, en worden, op
			 onderscheidene wijzen, aangeduid. 
		
			
{==214==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  2. Verbinding van twee of meer zelfstandige naamwoorden, in
			 eene gelijke betrekking.
 
		
		  §. 26. In eene gelijke betrekking worden de bij elkander
			 geplaatste naamwoorden, door middel van voegwoorden, of bevestigender,
			 of ontkennender wijze, met elkander verbonden; en in beide gevallen
			 kunnen zij, of slechts twee, of ook meer in getal zijn. 
		  §. 27. Somwijlen worden slechts twee zelfstandige naamwoorden
			 met elkander verbonden, en wel bevestigender wijze, als: roem en
			 onsterfelijkheid wachten u; ontkennender wijze: noch roem, noch
			 onsterfelijkheid wachten u. 
		  §. 28. Worden meer dan twee naamwoorden, of door het
			 bevestigende voegwoord en, of door het ontkennende noch, met
			 elkander verbonden, dan worden beide alleenlijk voor het laatste naamwoord
			 geplaatst: hij vreest God, menschen, noch wetten. Oorlog, pest en
			 hongersnood ontvolkten het land. Wanneer iets met drift en aandoening
			 voorgesteld zal worden, dan laat men het bevestigende voegwoord en
			 dikwerf weg: hoogmoed, wellust, ontrouw, vergiftigen hier de lucht, welke
			 wij inademen. Daarentegen worden somwijlen, om den nadruk te versterken,
			 en en noch bij ieder der naamwoorden gevoegd; en oorlog, en
			 pest, en hongersnood ontvolkten gelijktijdig het land; - hij vreest noch God,
			 noch menschen, noch wetten. 
		  
{==215==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 29. Er zijn nog meer voegwoorden, die in eene gelijke
			 betrekking staande naamwoorden, of bevestigender, of ontkennender wijze, of het
			 eene bevestigender, en het andere ontkennender wijze, met elkander verbinden:
			 zoo wel geluk, als eer en roem zijn uw loon - niet de menschen, maar God
			 vreezen - niet alleen de menschen, maar ook God vreezen. 
		  §. 30. Twee of meer bij elkander gevoegde naamwoorden zijn ook
			 verscheidene benamingen van eene en dezelfde zaak, en staan, buiten de
			 beheersching, in denzelfden naamval, als: mijn vader de koning; de stad
			 Rotterdam; de Engel Gabriël; mijn broeder Jakob. 
		  §. 31. Dikwerf is van twee naamwoorden het laatste de
			 verklaring van het eerste; in welk geval zij wel in eenerlei naamval, maar niet
			 noodzakelijk in eenerlei getal staan: ik ga naar Amsterdam, de grootste stad
			 van het Bataafsche Gemeenebest. Zeg aan uwen broeder, thans mijnen leermeester,
			 dat enz. De geschiedenis, die groote leermeesteres der menschen. Onder
			 Konstantijn, den eersten christen keizer. Het kind, de blijdschap zijner
			 moeder, de hoop zijns vaders. Uwe dwaasheden, de eenige bron uws ongeluks. De
			 boeken, onze uitspanning. Ook met als: het bevel van Karel, als
			 oppersten Veldheer. Ik beschouw de menschen als menschen, niet als
			 engelen. 
		 
			
{==216==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  3. Verbinding van twee of meer zelfstandige naamwoorden, in
			 eene ongelijke betrekking.
 
		
		  §. 32. Belang- en talrijker zijn de gevallen, waarin twee
			 naamwoorden in eene ongelijke betrekking met elkander verbonden worden;
			 en dit geschiedt op driederlei wijs: 1. Door een voorzetsel, als: liefde tot
			 de deugd; menschen uit de stad; zegen van den Hemel; hoop op betere tijden.
			 2. Door verbuiging der woorden in den tweeden naamval, bij voorbeeld: de
			 kortheid des tijds; de waarde des menschelijken levens, enz. 3. Of door het
			 achterste naamwoord onveranderd te laten, behalve dat het, somwijlen, naar
			 gelang der omstandigheden, in het meervoud gesteld wordt, bij voorbeeld: een
			 bos druivenenz. Doch dewijl over de betrekkingen, door voorzetsels
			 uitgedrukt, in het eerste deelreeds gehandeld is 
			  *, zullen wij hier
			 bij de twee laatste bijzonderheden alleen stil staan. 
		  §. 33. Wanneer twee zelfstandige naamwoorden derwijze met
			 elkander verbonden worden, dat zij slechts een denkbeeld uitmaken, dan wordt de
			 s, als het teeken van den tweeden naamval, alleen achter het laatste
			 gevoegd, en men zegt, bij voorbeeld: koning Lodewijks dood; keizer Napoleons
			 regering; graaf Hendriks lotgevallen; oom Jakobs winkel-
{==217==} {>>pagina-aanduiding<<}
knecht;
			 het kind van den huizes voorregt, enz. 
			  * 
		  §. 34. Niet altijd wordt de tweede naamval door verbuiging van
			 het zelfstandige naamwoord gevormd; maar hiertoe moet men dikwerf het
			 voorzetsel van te hulp roepen; zoo als blijkt uit de gezegden: eene
			 vrouw van hooge afkomst; een Schiedammer van geboorte; een rok van zijde; een
			 jongeling van groote verwachting, enz. (Zie verder in het eerste
			 deel, bij de naamvallen, alwaar hieromtrent verdere aanwijzing gegeven
			 wordt. 
			  † 
		  §. 35. Dikwerf heeft men het niet onverschillig geacht, of men
			 den tweeden naamval door verbuiging, of door middel van het voorzetsel
			 van vorme; en men oordeelde, dat het eerste geval dan plaats had,
			 wanneer een zelfstandig naamwoord, of als zelfstandig gebezigd werkwoord, in
			 eenen bedrijvenden, en het laatste, wanneer het in eenen lijdenden zin genomen
			 werd. In gevolge hiervan zou men, bij voorbeeld, moeten zeggen: de
			 ondersteuning des mans, wanneer bedoeld wordt, dat de man iemand
			 ondersteunt; maar: de ondersteuning van den man, wanneer de man
			 ondersteund wordt. Zoo ook:on-
{==218==} {>>pagina-aanduiding<<}
der het bouwen van deze
			 kamer, niet: onder het bouwen dezer kamer, dewijl dit laatste
			 eigenlijk zou beteekenen, dat de kamer zelve bouwde enz. Doch deze
			 onderscheiding is meer willekeurig, dan gegrond, en wordt althans door het
			 eenparige gezag van achtbare schrijveren geenszins gewettigd. Ook zal de
			 zamenhang, doorgaans, alle dubbelzinnigheid wegnemen. 
		  §. 36. Ten aanzien van de laatste bijzonderheid merk ik aan,
			 dat men het achterste onveranderd blijvende zelfstandige naamwoord als eenen
			 tweeden naamval kan beschouwen, waarbij, of het teeken van den tweeden naamval,
			 of het voorzetsel van verzwegen wordt. Een snoer peerlen; eene
			 menigte vogelen; eene rij soldaten; een aantal menschen; een stapel boeken;
			 eene bende ruiteren; eene kudde schapen; eene vloot schepen; drie gulden winst,
			 zes stuivers verlies; honderd gulden voordeel, een gulden schade, enz. 
		  §. 37. In geval twee tweede naamvallen plaats hebben, wordt de
			 eene door den anderen beheerscht, als: de verbindelijkheid der wetten der
			 natuur. Veroorzaken twee, of meer tweede naamvallen een wangeluid, dan is
			 de omschrijving van eenen derzelve door vannoodzakelijk, bij voorbeeld:
			 de invloed der welsprekendheid van den redenaar; het uitwerksel van den
			 ijver mijns vaders; een voedsel van de afgoderij des heidendoms; de
			 sukkelingen 
{==219==} {>>pagina-aanduiding<<}
 des ouderdoms zijn somwijlen gevolgen van de
			 losbandigheden der jeugd 
			  *. 
		 
		 
		  C. Over de bijvoegelijke naamwoorden.
 
		
		  §. 38. De bijvoegelijke naamwoorden staan voor de zelfstandige
			 naamwoorden, waartoe zij behooren, en volgen dezelve in naamval, geslacht en
			 getal: de stervende onschuld - het onzekere geluk. 
		  §. 39. Maar wanneer zij bij eigennamen, ter onderscheiding van
			 anderen, gevoegd worden, komen zij achter aan, en krijgen als dan het bepalende
			 lidwoord bij zich: Karel de twaalfde - Alexander de groote, enz.;
			 terwijl het bepalende lidwoord, hier, aan twaalfde engroote de
			 gedaante van een zelfstandig naamwoord geeft; schoon zij echter geene ware
			 zelfstandige naamwoorden zijn, maar alleen op de voorgaande eigennamen
			 betrekking hebben, welke daaronder verstaan worden. Karel de twaalfde is
			 dan zoo veel als Karel, de twaalfde Karel. Derhalve ook in de verbogene
			 naamvallen: het bevel van Karel den twaalfden (van Karel, den twaalfden
			 Karel), hij streed tegen Alexander den grooten (tegen Alexander, den grooten
			 Alexander), in onderscheiding van andere Karels en
			 Alexanders. De woorden alleen, vol, genoeg, enz., als: wijn
			 ge-
{==220==} {>>pagina-aanduiding<<}
noeg, enz., maken hier geene uitzondering, dewijl zij geene
			 bijvoegelijke naamwoorden zijn. 
		  §. 40. De bijvoegelijke naamwoorden en deelwoorden worden bij
			 ons zonder verbuiging, of als bijwoorden gebezigd, wanneer zij zonder lidwoord
			 achter een zelfstandig naamwoord komen 
			  *. Zoo zegt men: wij bewonderen in Washington eenen dapperen en
			 menschlievenden held; en hier zijn dapper en menschlievend
			 bijvoegelijke naamwoorden; maar zij nemen de gedaante van bijwoorden aan,
			 wanneer wij dezelve dus plaatsen: wij bewonderen in Washington eenen held,
			 even menschlievend als dapper. Een kind gezond en vrolijk. Ik ken eene vrouw,
			 jong, schoon, kuisch en deugdzaam. Ook achter de werkwoorden zijn,
			 worden, blijven. Wij zeggen, bij voorbeeld: een dikke lucht; goede,
			 betere wijn; stoute jongens; maar: de lucht is dik; de wijn wordt beter;
			 de beide jongens blijven stout. 
		  §. 41. Daar de bijvoegelijke naamwoorden de eigenschap, of
			 hoedanigheid, van personen, of zaken, voorstellen, kunnen zij niet zonder een
			 zelfstandig naamwoord plaats hebben, dewijl de zaak dient genoemd te worden,
			 aan welke men zekere eigenschap, of hoedanigheid, toekent. Er zijn echter twee
			 gevallen, waarin een bijvoegelijk naamwoord gebruikt kan worden, zonder zijn
			 zelfstandig naamwoord onmiddellijk bij zich te hebben; 1. wanneer het in
			 betrekking staat tot een kort te voren 
{==221==} {>>pagina-aanduiding<<}
 genoemd, of ook, bij
			 omkeering der rede, tot een volgend zelfstandig naamwoord, als: fransche
			 koopwaren, en niet duitsche; de toekomende tijd, zoo wel als de verledene;
			 allerlei menschen, voorname en geringe; de roos, de schoonste onder de bloemen;
			 een naarstig leerling wordt natuurlijk van elk geprezen, maar de trage verdient
			 de verachting van alle weldenkenden; ik reisde van de eene stad naar de
			 andere; of: ik reisde van de eene naar de andere stad. Zoo ook:
			 zij draagt water in de eene, en vuur in de andere hand; de eene stond aan
			 mijne slinker, en de andere aan mijne regter zijde. Ook bij eigennamen:
			 Frederik de wijze, de standvastige (Zie §. 39.). 2. Wanneer het
			 zelfstandige naamwoord ligtelijk te raden is, en daarom verzwegen wordt, als:
			 voor den tienden dezer maand, dat is, voor den tienden dag
			 enz. 
		  §. 42. Een bijvoegelijk naamwoord kan dikwerf bij twee
			 zelfstandige naamwoorden gevoegd worden, als: welriekende kruiden en
			 planten. Daar, echter, bij twee zelfstandige naamwoorden van onderscheiden
			 geslacht het lidwoord dient herhaald te worden, zoo deelt het bijvoegelijke
			 naamwoord, natuurlijk, in deze herhaling, bij voorbeeld, niet: de
			 deugdzaamste jongen en het meisje, maar wel: de deugdzaamste jongen en
			 het deugdzaamste meisje. Dikwerf nogtans bezigt men in zulk een geval, als
			 het zijn kan, twee onderscheidene bijvoegelijke naamwoorden, welke genoegzaam
			 dezelfde beteekenis hebben, bij voor-
{==222==} {>>pagina-aanduiding<<}
beeld: de braafste jongen
			 en het deugdzaamste meisje. En dit geschiedt ook, somwijlen, bij twee
			 zelfstandige naamwoorden van hetzelfde geslacht, als: de roekelooze vader en
			 de ontaarde zoon. 
		  §. 43. Daar bij zamen gestelde zelfstandige naamwoorden, het
			 achterste altijd het geslacht bepaalt, zoo moet ook zoo wel het lidwoord als
			 het bijvoegelijke naamwoord daarop zijne betrekking hebben, bij voorbeeld:
			 eene naarstige dienstmaagd; de zorgvuldige huisvader; een krachtig
			 hulpmiddel. 
		  §. 44. Het is derhalve eigenlijk verkeerd, voor een zamen
			 gesteld zelfstandig naamwoord zulk een bijvoegelijk naamwoord te plaatsen, het
			 welk alleen op het eerste lid van het zamen gestelde naamwoord betrekking
			 heeft, als: een zijden kousenwever; een gouden uurwerkmaker; het oude
			 vrouwenhuis; een fransche broodbakker; een hoogduitsche boekhandelaar,
			 enz., dewijl dit, volgens den aard onzer taal, niet anders kan beteekenen, dan:
			 een kousenwever, die van zijde, - een uurwerkmaker, die van goud - een
			 vrouwenhuis, dat oud, - een broodbakker, die een franschman, - een
			 boekhandelaar, die een duitscher is, enz. Onaangezien dit, heeft het spreek- en
			 schrijfgebruik de genoemde uitdrukkingen zoo algemeen aangenomen, dat wij ons
			 daaraan behooren te onderwerpen; schoon men, om de dubbelzinnigheid eenigzins
			 weg te nemen, een dwarsstreepje tusschen het bijvoegelijke en zamen gestelde
			 zelfstandige naamwoord 
{==223==} {>>pagina-aanduiding<<}
 kan plaatsen, bij voorbeeld:
			 zijden-kousenwever, oude-vrouwenhuis, enz. 
		  §. 45. Wanneer een zelfstandig naamwoord bij een ander gevoegd
			 wordt, ter verklaring van hetzelve, dan volgt het bijvoegelijke naamwoord het
			 geslacht van het ter verklaring dienende zelfstandige naamwoord, als: de
			 mensch, het edelste van alle schepselen; de rede, het kostbaarste geschenk der
			 natuur. Ook wanneer personen nader beschreven worden, bij voorbeeld:
			 Xanthippe, het boosaardigste wijf. 
		  §. 46. Daar de bijvoegelijke naamwoorden eigenschappen te
			 kennen geven, zoo kunnen zoo vele bijvoegelijke naamwoorden voor een
			 zelfstandig naamwoord staan, als aan hetzelve eigenschappen kunnen
			 toegeschreven worden, bij voorbeeld: de altoos tegenwoordige en steeds
			 dreigende dood; de gansche, lange, treurige nacht. 
		  §. 47. Wanneer het zelfstandige naamwoord met de daartoe
			 behoorende bijvoegelijke naamwoorden niet eene en dezelfde bijzondere zaak,
			 maar onderscheidene soorten, of deelen en betrekkingen van eene zaak aanduidt,
			 dan moeten de op elkander volgende bijvoegelijke naamwoorden door het voegwoord
			 en verbonden worden, als: de aardsche en hemelsche wijsheid,
			 alwaar twee soorten van wijsheid genoemd worden; een wel doorbouwd en nieuw
			 aangewonnen land; de voorste, middelste en achterste kamer, enz. 
		  
{==224==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 48. Zijn twee met en verbondene bijvoegelijke
			 naamwoorden van eenen en denzelfden uitgang zamen gesteld, dan laat deze
			 uitgang zich, in den vertrouwelijken spreektrant, aan het eerste afkappen,
			 terwijl deze weglating door een dwarsstreepje aangeduid wordt, bij voorbeeld:
			 een goud- en vischrijke rivier, eene uit- en inwendige
			 gewaarwording. 
		  §. 49. Wanneer twee bijvoegelijke naamwoorden bij elkander
			 geplaatst worden, en het eene geene regtstreeksche betrekking op het
			 zelfstandige naamwoord heeft, maar eigenlijk de hoedanigheid van het volgende
			 bijvoegelijke naamwoord aanduidt, dan komt het eerste bijvoegelijke naamwoord
			 als een bijwoord voor, en blijft onverbogen, bij voorbeeld: helder schoone
			 glazen; donker bruine oogen; eene gansch bijzondere zaak, enz. 
			  * 
		  §. 50. Het bijvoegelijke naamwoord laat zich ook van zijn
			 zelfstandig naamwoord scheiden, wanneer hetzelve nog een ander bijvoegelijk
			 naamwoord bij zich heeft, als: de geheele met ons verheugde buurt; hij was
			 een lieve, tegen alle menschen vriendelijke jongeling. Hierbij moet men
			 echter in het oog houden, dat dikwerf eene omschrijving noodzakelijk is,
			 wanneer, namelijk, de zin anders te lang zijn, en eene onaangename stooting
			 zoude veroorzaken. 
		  
{==225==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 51. De bijvoegelijke naamwoorden beheerschen ook naamvallen,
			 en wel den tweeden, derden en vierden naamval. Den tweeden vorderen magtig,
			 zat, gedachtig, bewust, schuldig, waardig, moede, kundig, enz., als:
			 zijns verstands magtig; des levens zat; des verbonds gedachtig; zijner
			 onschuld bewust; des doods schuldig; eene der beantwoording allezins waardige
			 vraag; des bewinds moede; der zake kundig, enz., en derzelver
			 tegengestelden met on, als: onbewust, onwaardig, onkundig
			 enz. 
		  §. 52. Eenige dezer bijvoegelijke naamwoorden echter worden
			 reeds gewoonlijk met voorzetselen gebezigd, of hebben den vierden naamval bij
			 zich, als: van zijne onschuld bewust; aan het verbond gedachtig; den dood
			 schuldig; het eeuwige leven waardig enz. 
		  §. 53. Den derden naamval vorderen gelijk, aangenaam,
			 bekend, duidelijk, dienstig, gehoorzaam, gevaarlijk, heilzaam, nuttig,
			 schadelijk enz.; nevens derzelver tegengestelden met on, als: de
			 knecht is, als mensch, zijnen heer gelijk; een zijnen ouderen gehoorzaam kind;
			 eene mij nuttige, noodzakelijke, heilzame bezigheid enz.; schoon ook met
			 voorzetselen, als: tweemaal een is gelijk aan twee enz. 
		  §. 54. Den vierden naamval vorderen die bijvoegelijke
			 naamwoorden, welke maat, gewigt, ouderdom en waarde beteekenen, in zoo verre
			 deze 
{==226==} {>>pagina-aanduiding<<}
 dingen door een telwoord aangeduid worden, als: tien pond
			 zwaar; dertig jaren oud; zes ellen lang; drie stuivers waardig enz. 
		  §. 55. Zijn de bijvoegelijke naamwoorden deelwoorden, dan
			 regeren zij den naamval van het werkwoord, waarvan zij ontleend zijn, als:
			 de alle verbeelding te boven gaande goedheid van God. En met van: een
			 van verlangen smachtend gemoed; haar van liefde kloppend hart, enz. 
		  §. 56. Wanneer de bezitting, of ontbering, door een
			 bijvoegelijk naamwoord uitgedrukt wordt, bezigt men achter hetzelve de
			 voorzetsels in en van, als: rijk in deugd; arm van geest,
			 enz. Wanneer de plaats eener eigenschap aangewezen wordt; dan gebruikt men
			 insgelijks het voorzetsel van, als: ligt van hoofd; ziek van
			 ligchaam; gezond van hart; klein van persoon; groot van ziel; zwart van oogen;
			 een vogel, schoon van vederenenz. 
		  §. 57. Een bijvoegelijk naamwoord wordt, of als in betrekking
			 tot een eenig ding alleen gebezigd, als: eene schoone bloem, of de
			 bloem is schoon; de berg is groot enz.; of deszelfs beteekenis wordt
			 tusschen twee dingen verdeeld, en wel in eene gelijke of
			 ongelijke maat. Het eerste geschiedt door middel van de woordjes
			 zoo en als: zoo schoon als eene roos; hij is zoo groot als gij;
			 terwijl men, om de gelijkheid nog duidelijker aan te wijzen, het woordje
			 even dikwerf daar bij 
{==227==} {>>pagina-aanduiding<<}
 voegt, als: hij is even zoo oud
			 als gij; dat is even zoo zwaar als dit enz. 
		  §. 58. In eene ongelijke maat wordt aan de eene zaak
			 zekere eigenschap, in eenen meerderen of minderen graad toegeschreven, dan aan
			 de andere; het welk door den vergrootenden trap met het woordje dan, in
			 plaats van als, geschiedt, bij voorbeeld: sterker dan een paard;
			 zoeter dan honing; uw huis is grooter dan het mijne; ik ben meer gedachtig aan
			 die zaak, dan gij; dat verhaal is minder waar, dan men oppervlakkig wel zou
			 denken; de beek vliet hier met een aangenamer geruisch, dan daar enz. 
			  * 
		  §. 59. De overtreffende trap heeft den tweeden naamval der
			 zelfstandige naamwoorden, of een der voorzetselen van, onder en
			 uit bij zich, als: de rijkste inwoner der stad; de geleerdste onder
			 de menschen; de aanzienlijkste uit de buurt. 
		  §. 60. Moet de beteekenis van een bijvoegelijk naamwoord nader
			 bepaald worden, dan geschiedt dit door een bijwoord, als: eene zacht
			 ruischende beek; - een zeer groot huis. 
			  † Wanneer men dit bijwoord voor een bijvoegelijk naamwoord
			 verwisselde, zou men dikwerf geheel iets anders zeggen, dan men bedoelde.
			 Immers, de onbekend reizende vorst verschilt veel van de onbekende
			 rei-
{==228==} {>>pagina-aanduiding<<}
zende vorst. En eene buitengewoon groote
			 somis iets anders, dan eene buitengewone groote som. 
		  §. 61. Gansch, geheel, half, genoeg, alleen, vol, enkel,
			 louter, niets, worden ook somwijlen als bijwoorden gebezigd, en blijven dus
			 onverbogen, schoon zij zelfstandige naamwoorden bij zich hebben. Men zegge
			 derhalve niet, zij was enkele vreugd, maar wel, zij was enkel vreugd;
			 - wij waren geheel aandacht, enz. 
		 
		 
		  D. Over de voornaamwoorden.
 
		  1. Bijvoegelijke voornaamwoorden.
 
		
		  §. 62. Alle bijvoegelijke voornaamwoorden volgen, even
			 als de eigenlijke bijvoegelijke naamwoorden, het zelfstandige naamwoord, het
			 welk zij bij zich hebben, in geslacht, getal, en naamval, en staan voor
			 hetzelve, als: die man; deze vrouw; uwe dochter; onze kinderen; zijn
			 ongeluk; ik zeide het mijnen vriend; in deze en gene wereld 
			  * 
		  §. 63. Dikwijls echter staan zij alleen in betrekking tot een
			 kort vooraf gaand zelfstandig naamwoord; en dan volgen zij hetzelve wel in
			 geslacht en getal, maar hangen, in opzigt tot den naamval, van het werkwoord
			 af, waarmede zij verbonden 
{==229==} {>>pagina-aanduiding<<}
 zijn, bij voorbeeld: vliedt de
			 ondeugd, want die is strijdig met uwe pligten. 
		
			 
		  2. Persoonlijke voornaamwoorden.
 
	
		  §. 64. De eerste en tweede persoon, ik en
			 gij, worden zonder onderscheid van geslacht gebruikt, omdat zij als
			 sprekende en aangesproken, en derhalve als tegenwoordig voorkomen; waarom zij,
			 ten aanzien van hun geslacht, reeds voor de zinnen kenbaar genoeg zijn. Maar de
			 derde persoon, welke alle personen en zaken in zich bevat, die, als
			 afwezig gedacht, een voorwerp der rede kunnen wezen, komt, in het enkelvoudige
			 getal, als mannelijk, vrouwelijk, of onzijdig voor. Over het
			 gebruik van de persoonlijke voornaamwoorden, bij de werkwoorden, zal in
			 het vervolg gehandeld worden. 
		  §. 65. Zij dulden, als eene soort van eigennamen, geen lidwoord
			 bij zich. Somwijlen wordt een zelfstandig naamwoord ter nadere verklaring bij
			 hen gevoegd: ik de Heer; gij dwaas; hij arme man; wij inwoners dezer
			 stad enz. Dikwerf wordt het persoonlijke voornaamwoord achter het
			 zelfstandige naamwoord gevoegd, als: de brave Eduard, hij, die niet de
			 pracht, maar alleen de eenvoudigheid der natuur bemint, strekke u tot een
			 voorbeeld. 
		  §. 66. Het zelfstandige naamwoord volgt het persoonlijke
			 voornaamwoord in getal en naamval, als: onderwerp u aan hem, den Heer van
			 leven en 
{==230==} {>>pagina-aanduiding<<}
 dood; gij moogt mij, uwen opregten vriend, vrij
			 gelooven. Ik wil ook u, den broeder van mijnen vriend, vertrouwen. Schoon,
			 in dit geval, dikwerf de zoo genoemde vijfde naamval, of de eerste met een
			 uitroepteeken, gebezigd wordt, bijvoorbeeld: aan u, waarde vriend! wil ik
			 mijnen nood klagen. Het voornaamwoord na het zelfstandige naamwoord te
			 herhalen: gij, aartschschelm, gij! kan alleen bij eene sterke
			 gemoedsaandoening plaats hebben. 
		  §. 67. Het voornaamwoord des derden persoons wordt eigenlijk
			 als betrekkelijk gebezigd, dewijl het altoos zijne betrekking heeft op iets,
			 het welk te voren genoemd is, of als bekend ondersteld wordt. Wanneer echter de
			 naam eens persoons, of eener zaak, genoemd wordt, spreekt het van zelf, dat het
			 voornaamwoord wegvalt. 
		  §. 68. Ter bevordering van de duidelijkheid echter, kan de naam
			 by het voornaamwoord gevoegd worden, in geval het te vreezen ware, dat de
			 toehoorder den eerst genoemden naam uit het geheugen verloren had: hij, uw
			 broeder; zij, de vrouw van uwen vriend enz. 
		  §. 69. Het voornaamwoord des derden persoons volgt, bij
			 persoonsnamen, gemeenlijk, het natuurlijke geslacht van den bedoelden persoon,
			 en niet het geslacht van het naamwoord, waarmede een persoon genoemd wordt:
			 de min (Cupido) verschool zich, toen hij zijne pijlen geschoten had; ik zag
			 de zon, 
{==231==} {>>pagina-aanduiding<<}
 daar hij zijnen wagen mende; ik keerde mijn gezigt
			 van het onbeschaamde vrouwspersoon af, en liet haar staan; hij verstiet het
			 slechte wijf, en liet zich van haar scheiden. 
			  * 
		  §. 70. Wanneer twee werkwoorden eenerlei persoonlijk
			 voornaamwoord beheerschen, dan wordt hetzelve, in geval de werkwoorden
			 denzelfden naamval vorderen, eenmaal weggelaten, als: ik moet hem spreken,
			 of ten minste zien. Het zal u niet alleen niet gevallen, maar ook geene eer
			 aandoen. Doch zijn de naamvallen verschillend, dan moet het persoonlijke
			 voornaamwoord herhaald worden, bij voorbeeld: hij beschouwde mij, en zeide
			 mij niets. 
		  §. 71. Het wederkeerige zich wordt gebruikt, wanneer het
			 werkwoord op den handelenden persoon zelven terug werkt, als: hij beroemt
			 zich, niet hem; zij bedenken zich, niet hen; hij eigende zich het
			 niet toe, noch matigde zich het regt daartoe aan. 
		  §. 72. Maar wanneer nog een andere werkende persoon daarbij
			 gevoegd wordt, dan bekleedt, in dat 
{==232==} {>>pagina-aanduiding<<}
 geval, het persoonlijke
			 voornaamwoord de plaats van het wederkeerige zich, bij voorbeeld: hij
			 eigende het zich niet toe, maar wenschte, dat het hem gegeven wierde. 
		  §. 73. Intusschen moeten wij hier ten sterkste waarschouwen
			 tegen het thans in zwang komende verkeerde gebruik van het meervoudige
			 zich voor elkander, bij voorbeeld: zij hebben zich daar
			 gesproken, in plaats van: zij hebben elkander daar gesproken. Zie
			 verder ten aanzien van het wederkeerige zijn, haar, hun, bij de
			 bezittelijke voornaamwoorden. 
		  §. 74. Dewijl de persoonlijke voornaamwoorden, in vele
			 gevallen, betrekkelijk zijn, en op den te voren genoemden persoon slaan, zoo
			 zou men dikwerf onzeker kunnen wezen, inzonderheid wanneer twee of meer
			 personen vooraf gaan, op welke van die het persoonlijke voornaamwoord
			 betrekkelijk gemaakt moet worden; waarom het dikwijls noodzakelijk is, ter
			 vermijding van dubbelzinnigheid, in plaats van een persoonlijk voornaamwoord
			 des derden persoons, de aanwijzende voornaamwoorden die, dezelve enz. te
			 gebruiken, bij voorbeeld: de veldheer viel in den slag, en toen de
			 heelmeester hem wilde verbinden, kreeg hij eenen kogel door het hoofd;
			 alwaar hij op den veldheer zoude slaan; en daar hier eigenlijk de
			 heelmeester bedoeld wordt, dient men dus te zeggen: kreeg dezelve
			 eenen kogel enz. In andere gevallen neemt men de dubbelzin-
			 
{==233==} {>>pagina-aanduiding<<}
nigheid weg door deze, gene, of door de eerste, de
			 laatste. 
		  §. 75. Men laat het geslacht en den persoon geheel
			 onbepaald, en wordt alleenlijk bij den derden persoon der werkwoorden gebruikt,
			 als: men speelt, men leest enz. Men heeft het mij gezegd kan zoo
			 wel beteekenen iemand, slechts een persoon, heeft het mij gezegd, als ook
			 eenigen, velen, hebben het mij gezegd. Men is het oorlogen moede. 
		  §. 76. Hierbij moet nog aangemerkt worden, dat de verkorting
			 van men tot m', welke zelfs wel bij anders goede en gezag
			 hebbende schrijvers, en vooral bij dichters, voorkomt, geheel af te keuren is,
			 dewijl eene verkorting, wanneer die gebezigd mag worden, alleen omtrent
			 uitgangen, en geenszins omtrent een zakelijk deel kan plaats hebben. Men
			 schrijve derhalve, bij voorbeeld, altoos: dewijl men ons verzekerde, en
			 nimmer dewijl m' ons enz. 
		  §. 77. Iemand en niemand staan tegen elkander
			 over. Met het eerste duiden wij eenen enkelen persoon aan, aan wien wij niets
			 anders weten, dan dat het een mensch is: daar is iemand; mijn broeder, of
			 iemand anders. Met niemand sluiten wij iederen persoon uit: er
			 kwam niemand; nu zal niemand het gedaan hebben. 
		  §. 78. Hierbij valt nog aan te merken, dat niemand
			 (gelijk ook niets, nergens, nooit) even als de vergrootende trap der
			 bijvoegelijke naamwoorden 
{==234==} {>>pagina-aanduiding<<}
 en bijwoorden, dan, en niet
			 als, achter zich heeft: ik heb het van niemand, dan van hem
			 gehoord. 
			  * 
		 
			 
		  3. Bezittelijke voornaamwoorden.
 
		
		  §. 79. De bezittelijke voornaamwoorden staan mede,
			 wanneer zij een zelfstandig voornaamwoord bij zich hebben, voor hetzelve, en
			 nemen deszelfs geslacht en getal aan, bij voorbeeld: de deugd brengt hare
			 belooning met zich; het misdrijf heeft altoos zijne heillooze gevolgen.
		  
		  §. 80. Dat de bezittelijke voornaamwoorden des derden persoons
			 zoo wel het geslacht des bezitters, als dat der bezitting beteekenen, door
			 zijn voor het mannelijke en onzijdige, en haar voor het
			 vrouwelijke te bezigen, is boven reeds aangewezen. 
			  † En, om
			 deze reden, zegt men ook van eenen koning zijne majesteit, van eene
			 koningin hare majesteit, van eenen vorst zijne hoogheid, en van
			 eene vorstin hare hoogheid enz. 
		  
{==235==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 81. De bezittelijke voornaamwoorden worden, even als de
			 persoonlijke, op het geslacht van den persoon zelven, en niet op het woord,
			 waarmede de persoon aangeduid wordt, betrekkelijk gemaakt, bij voorbeeld: de
			 min (Cupido) schiet zijne (niet hare) pijlen. Het meisje viel en brak
			 haar (niet zijn) been. Het wijf, ook het vrouwtje, geeft om
			 hare (niet zijne) kinderen niet. 
			  * Hierom zegt, of
			 schrijft men ook aan eenen vorst: uwe hoogheid heeft de grenzen van zijn
			 gebied steeds verder uitgezet; en aan eene vorstin: uwe hoogheid heeft
			 de grenzen van haar gebied enz. 
			  † 
		  §. 82. Twee en meer, met en zamen gevoegde zelfstandige
			 naamwoorden van eenerlei geslacht en getal kunnen met een enkel bezittelijk
			 voornaamwoord volstaan, als: onze staat en rijkdom; hare liefde en trouw;
			 mijn goed en leven. Doch in geval het geslacht verschillend, of het eene
			 zelfstandige voornaamwoord enkelvoudig, en het andere meervoudig is, moet het
			 bezittelijke voornaamwoord herhaald worden, als: zijn rang, zijne eer en
			 zijn leven; hij prees haren ijver en hare verdere goede hoedanigheden. 
		  §. 83. Het gebruik van een bezittelijk voornaamwoord, om
			 daardoor de bezitting van het voorgaan-
{==236==} {>>pagina-aanduiding<<}
de zelfstandige
			 voornaamwoord, of den tweeden naamval aan te duiden, mag gerustelijk onder de
			 taalfeilen gerekend worden, bij voorbeeld: mijn vader zijn broeder; mijne
			 moeder hare zuster; mijne buurvrouw hare dochter; de dood zijne magt is overal
			 zigtbaar; voor: mijns vaders broeder; mijner moeder zuster; de dochter
			 van mijne buurvrouw; de magt des doods enz., dewijl de tweede naamval
			 alleen een duidelijk teeken der bezitting is. 
		  §. 84. Wanneer naar den bezitter van eenig ding gevraagd wordt,
			 met den tweeden naamval wiens of van wien, bij voorbeeld:
			 wiens, of van wien is deze rok, of wiens rok is dit? dan
			 antwoordt men, insgelijks met den tweeden naamval: mijn broeders rok; of
			 enkel van mijnen broeder. Of moet met een voornaamwoord geantwoord
			 worden, dan zegt men: het is mijn rok; of bij verkorting: het is de
			 mijne; of nog korter: de mijne. Doch op de vraag: wien behoort
			 deze rok?antwoordt men met den derden naamval van een persoonlijk
			 voornaamwoord, of van een zelfstandig naamwoord: mij, hem, of mijnen
			 broeder. 
		  §. 85. Hetgeen van de persoonlijke voornaamwoorden des derden
			 persoons, §. 67 gezegd is, geldt ook hier ten aanzien van de bezittelijke
			 voornaamwoorden des derden persoons zijn, haar, hun. Deze zijn ook
			 betrekkelijk, namelijk op den handelenden persoon, op wien zij terug werken;
			 waarom zij ook tot de wederkeerende voornaamwoorden behooren. 
		  
{==237==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 86. Doch, daar twee of meer zelfstandige voornaamwoorden in
			 eene rede kunnen voorkomen, zoo zou het twijfelachtig kunnen wezen, op welk van
			 die het bezittelijk voornaamwoord betrekkelijk moet gemaakt worden; en daarom
			 is het dikwerf noodzakelijk, in de plaats van het bezittelijke voornaamwoord,
			 den tweeden naamval van het aanwijzende voornaamwoord, deszelfs, of
			 derzelver, te gebruiken. 
		  §. 87. En hierbij merke men, voor eerst, aan, dat de handelende
			 persoon altoos een bezittelijk voornaamwoord bij zich heeft, bij voorbeeld:
			 de vlijtige landman bebouwt zijnen akker; hij is zijn eigen heer; Titius
			 meldt zijnen vriend, dat hij zijn huis verkocht heeft, namelijk het huis
			 van Titius. Richard stierf, en met hem verloor de vorstin eenen man, die
			 haar zijne menigvuldige diensten bewezen had; waar zijne op den
			 laatst handelenden persoon die slaat. 
		  §. 88. 2. Ook wordt het bezittelijke voornaamwoord gebezigd,
			 schoon het niet op den handelenden maar op eenen anderen persoon betrekking
			 heeft, van wien gesproken wordt, in geval, namelijk, eenig verschil van
			 geslacht of getal plaats heeft, of, wanneer in den eersten of tweeden persoon
			 gesproken wordt, waartoe zijn, hun, of haar niet kan wederkeeren;
			 om welke reden ook geene misvatting te vreezen is. Zoo zegt men, bij voorbeeld:
			 ik zag den veldheer zijne krijgsknechten aanvoeren; 
{==238==} {>>pagina-aanduiding<<}
 wij
			 hoorden Damon op zijne fluit spelen. Hier zijn ik en wij de
			 handelende personen; doch niemand kan het bezittelijke voornaamwoord des derden
			 persoons zijne op dezelve toepassen. 
		  §. 89. 3. Zou het bezittelijke voornaamwoord eene misvatting
			 kunnen veroorzaken, dan wordt, in de plaats daarvan, deszelfs, of
			 derzelver gebezigd, bij voorbeeld: hij, die God lief heeft, houdt
			 deszelfs geboden; waar zijne tot hij zou kunnen gebragt
			 worden. Titius meldt zijnen vriend, dat hij deszelfs huis verkocht
			 heeft, namelijk des vriends huis. Hij zag den veldheer deszelfs
			 krijgsknechten aanvoeren; hij hoorde Damon op deszelfs fluit spelen (niet
			 zijne). De krijgsoversten gaven den soldaten vrijheid, derzelver vrouwen
			 mede te voeren, (niet hunne). Mijn zoon is ondergeschikt aan zijnen
			 meester, maar bestiert de gansche school, in deszelfs afwezendheid. 
		  §. 90. 4. Levenlooze dingen hebben ook dikwerf, vooral in den
			 verhevenen stijl, het aanwijzende voornaamwoord deszelfs, of
			 derzelver, bij zich, bij voorbeeld: dat is een schoon huis; wie is
			 deszelfs bezitter, of de bezitter van hetzelve? De omtrekken van eenig
			 ding stellen ons deszelfs gedaante voor oogen. 
		  §. 91. De mijne, het mijne, de uwe, het uwe worden ook,
			 zonder betrekking op eenig naamwoord, als zelfstandig gebezigd, bij voorbeeld:
			 ik heb het mijne gedaan, doe gij het uwe. Wij gaven van 
{==239==} {>>pagina-aanduiding<<}

			 het onze, zij van het hunne. Zoo ook de mijnen, de uwen, de onzen, de
			 haren enz., in het meervoud, voor mijne, uwe, onze, hare,
			 aanhoorigen. 
		  §. 92. Eindelijk worden de bezittelijke voornaamwoorden ook als
			 bijwoorden gebruikt, en blijven onverbogen, bij voorbeeld: nu is hij
			 mijn (de mijne); eindelijk is de bezitting uw. Ook vooraan: zijn
			 is de erfenis; uw is het rijk, enz. 
		 
			 
		  4. Vragende voornaamwoorden.
 
		
		  §. 93. Aangaande het gebruik van deze voornaamwoorden is het
			 noodige reeds in het eerste deel gezegd. Te dezer plaatse merken wij
			 omtrent dezelve alleen dit nog aan, dat men in denzelfden naamval moet
			 antwoorden, waarin gevraagd wordt, bij voorbeeld: wie heeft het u gezegd?
			 hij. Van wien is dit boek? van mij. Wien behoort dit huis? mijnen vriend. Wien
			 zoekt gij? uwen broeder. 
		  §. 94. Wijders dient ook opgemerkt te worden, dat in de plaats
			 van de vragende voornaamwoorden, in de gebogene naamvallen, dikwerf waar
			 gebezigd wordt; doch alleenlijk, wanneer men van zaken en niet van personen
			 spreekt, bij voorbeeld: waarvan (van welke zaak) spreekt gij?
			 Waarover (over welke zaak) zal men handelen? Maar niet: waarvoor
			 houdt gij mij? in plaats van: voor wien, voor welk eenen persoon houdt
			 gij mij? De dichters echter genieten ook hieromtrent meer vrijheid. 
		 
			
{==240==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  5. Aanwijzende voornaamwoorden.
 
	 
		  §. 95. Deze voornaamwoorden wijzen onderscheidene zaken aan, en
			 worden zoo wel met een zelfstandig voornaamwoord bij zich, als alleen en op
			 zich zelven staande, of in betrekking tot een zelfstandig voornaamwoord
			 gebezigd. 
		  §. 96. Deze en gene worden dikwerf zamen gevoegd,
			 om verscheidene onbepaalde dingen van eene soort aan te duiden, als: hij
			 sprak van deze en gene zaken; hij bedient zich van deze en gene
			 uitvlugten. 
		  §. 97. Die wordt insgelijks met een zelfstandig
			 voornaamwoord gebezigd, als: die vrouw is mijne zuster; en in betrekking
			 tot een zelfstandig voornaamwoord: wie heeft het gedaan? die, hij staat
			 daar. Dat had ik niet gedacht. Hier is mijn brief, maar dien uws broeders vind
			 ik niet. Ook wanneer wie vooraf gaat: wie rijk wil worden, die
			 valt in verzoeking; in welk geval die ook kan verzwegen worden:
			 wie rijk wil worden valt in verzoeking. 
		  §. 98. Wanneer drie dingen aangeduid moeten worden, welke van
			 elkander afliggen, dan beteekent deze het naaste, die het
			 middelste, en gene het verst afgelegene, bij voorbeeld: ik meen deze
			 straat, niet die; van gene heb ik zelfs niet gesproken. Zijn 'er meer dan
			 drie, dan worden zij door de eerste, de tweede, enz. aangeduid. 
		  §. 99. Dit en dat, zijnde de onzijdige geslach-
			 
{==241==} {>>pagina-aanduiding<<}
ten van deze endie, worden bij alle geslachten en
			 getallen gebezigd, als: dit is de vrouw, van welke ik u gesproken heb. Zijn
			 dat de mannen, die ons wijsheid moeten leeren? Ook achteraan geplaatst:
			 is mijn vriend niet juist dat, wat uw broeder is? 
		  §. 100. Dikwerf wordt het voornaamwoord die, dat,
			 verkeerd, of overtollig gebruikt, bij voorbeeld: zijne trouw die zal niet
			 wankelen. Uw huis dat zal verkocht worden. Somwijlen echter kan zulks, om
			 zekeren nadruk te geven, gevorderd worden, als: de onwaardige, welken ik zoo
			 vele weldaden bewezen heb, die is mijn verrader geworden! 
		  §. 101. Even zoo verkeerd is het, een aanwijzend voornaamwoord,
			 als een bijwoord, door het werkwoord van zijn zelfstandig voornaamwoord te
			 scheiden, als: de zaak is deze; het verhaal is dit, enz. in plaats van:
			 dit is de zaak; het verhaal komt hierop neder, enz. 
		  §. 102. In plaats van de aanwijzende voornaamwoorden
			 deze en die, gebruikt men ook hier en daar, in de
			 gebogene naamvallen; doch alleenlijk van zaken, en niet van personen,
			 sprekende, als: hiervan (van deze zaak) gewaagt hij; daaraan(aan
			 die zaak) gelooft hij, enz. 
		  §. 103. Degene en diegene worden op zich zelven
			 staande, of in betrekking tot een zelfstandig voornaamwoord gebezigd, en moeten
			 altoos een betrekkelijk voornaamwoord achter zich hebben, bij voor-
			 
{==242==} {>>pagina-aanduiding<<}
beeld: degene, die mij zijne vriendschap bewijst, en niet:
			 die, degene mij zijne vriendschap bewijst; in welk geval
			 degenebetrekkelijk zoude zijn, dat het nimmer kan wezen. Diegenen
			 mogen het verantwoorden, welke daarvan de oorzaak zijn. Zoo ook: hetgene
			 dat, enz. 
			  *
			 Hetgene, of hetgeen, voor hetgene dat, is reeds door het
			 gebruik gewettigd: hetgene ik zeg is waarheid 
			  †. 
		  §. 104. Dezelve wordt alleen in betrekking tot een
			 zelfstandig naamwoord gebezigd, dezelfde ook bij een zelfstandig
			 naamwoord gevoegd. Het eerste ziet op iets, waarvan gesproken is, bij
			 voorbeeld: ik vroeg naar den held, men wees mij denzelven. Het laatste
			 heeft meer nadruk en duidt aan, dat niets anders bedoeld wordt, bij voorbeeld:
			 ik heb heden denzelfden vreemdeling gezien, welken wij gisteren zagen.
			 Het voorwerp wordt hier, door het woord denzelfden, zoo naauwkeurig
			 bepaald en aangewezen, dat men zich daarbij terstond eenen zekeren, wel
			 bekenden vreemdeling voorstelt, die maar alleen kan gemeend wezen. Wilde men
			 bij den eersten volzin: ik heb denzelfden vreemdeling gezien, afbreken,
			 dan zou deze uitdrukking volstrekt onverstaanbaar zijn. De opmerkzaamheid is
			 door het woord denzelfden zoo gespannen, dat men nog eene
{==243==} {>>pagina-aanduiding<<}

			 andere uitdrukking moet verwachten, welke hetzelfde voorwerp behouden, en van
			 dien vreemdeling de eene of andere bijzonderheid opgeven zal, waardoor de
			 bedoelde vreemdeling van alle andere genoegzaam onderscheiden wordt 
			  *. 
		  §. 105. Dezelfde wordt ook zonder zelfstandig naamwoord
			 bij zich gebruikt, als: hij is nog dezelfde, die hij altoos was. Of met
			 verzwijging van het laatste: hij is nog dezelfde. Om de kracht van het
			 eigene nog meer uit te drukken, wordt er, somwijlen, even, of
			 een, voorgevoegd, als: hij is nog even dezelfde; ik bedoel juist eene
			 en dezelfde zaak. 
		 
			 
		  6. Betrekkelijke voornaamwoorden.
 
		
		  §. 106. De betrekkelijke voornaamwoorden, die eene
			 uitdrukking naar een te voren genoemd voorwerp te rug voeren, komen met
			 hetzelve in geslacht en getal overeen, maar hangen, in opzigt tot hunnen
			 naamval, van de beheersching af, bij voorbeeld: gij zijt de eerste, die mij
			 dit zegt; de vorst, wiens dood betreurd wordt; dat is de man, wien wij zoo veel
			 te danken hebben; hij was de held, welken wij in het leger zagen, enz. 
		  §. 107. Gaan twee of meer zelfstandige naamwoorden, op welke
			 het voornaamwoord betrekking 
{==244==} {>>pagina-aanduiding<<}
 heeft, vooraf, dan staat het in het
			 meervoudige getal, als: wijsheid en deugd zijn het, welke ons gelukkig
			 maken. Het is daarom verkeerd, in zulk een geval, het betrekkelijke
			 voornaamwoord alleen op het laatste te laten slaan, bij voorbeeld: de stad
			 en het dorp, het welk hij verwoest heeft, voor welke. 
		  §. 108. Wanneer eene uitdrukking naar eene geheele rede te rug
			 gevoerd wordt, dan wordt het betrekkelijke voornaamwoord in het onzijdige
			 geslacht gebezigd: zij spraken over deugd en godsvrucht, dat mij zeer
			 aangenaam was. Die zaak heeft eenen slechten keer genomen, het welk ik wel
			 gevreesd had. 
		  §. 109. Welke, of dewelke, wordt, als het
			 eigenlijkste betrekkelijke voornaamwoord, meest in den deftigen stijl, het
			 kortere die, dat ook voor een ander voornaamwoord gebezigd wordt, in den
			 gemeenzamen stijl gebruikt, als: de gelukzaligheid des tegenwoordigen en
			 toekomenden levens, welke langs verschillende wegen gezocht wordt. Hij woont in
			 het huis, dat zijn vader gebouwd heeft. 
		  §. 110. Wanneer het betrekkelijke voornaamwoord te ver van zijn
			 zelfstandig naamwoord verwijderd is, dan wordt, om alle duisterheid te
			 vermijden, het zelfstandige naamwoord herhaald, bij voorbeeld: ik bepaalde
			 hem eene som, waarvoor hij het huis en den tuin van zijnen broeder mogt koopen,
			 welke som hij echter nog met honderd gulden kon verhogen, in geval enz.
		  
		  
{==245==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 111. De gebiedende wijs der werkwoorden duldt, in de
			 Nederduitsche taal, geen betrekkelijk voornaamwoord voor zich, maar vordert een
			 aanwijzend voornaamwoord achter zich, bij voorbeeld: het staat in het vierde
			 hoofdstuk, welk zie, voor zie hetzelve. Hier is eene pen, welke
			 neem, voor neem dezelve. 
		  §. 112. Het betrekkelijke voornaamwoord die wordt,
			 doorgaans, achter de persoonlijke voornaamwoorden gevoegd, wanneer het in den
			 eersten naamval moet staan, als: hij, die mijn vriend wil zijn enz.
			 Geef het ons, die daarvan een goed gebruik zullen maken. In de overige
			 naamvallen wordt weder liefst welke, of wie, gebezigd, bij
			 voorbeeld: zij, welken het gelukt is enz. Hij, wien ik dit gezegd
			 heb. Ook met een voorzetsel: hij, door wien gij dit weet enz.
			 Zij, van welke ik dit gehoord hebenz. 
		  §. 113. Wanneer het betrekkelijke voornaamwoord die op
			 wie slaat, dan kan het dikwerf wegblijven, bij voorbeeld: wie van
			 mijne lessen vrucht wil trekken, moet zich naarstiglijk oefenen. Somwijlen
			 echter is die meer een aanwijzend, dan betrekkelijk voornaamwoord; en in
			 dat geval mag het niet weggelaten worden, als: wie met zijn lot tevreden is,
			 die is de rijkste. De uitlating van die vindt alleen in den eersten
			 naamval plaats, niet in de overige naamvallen, bij voorbeeld: wie naar mij
			 vraagt, dien moet gij mijne woning wijzen, niet: 
{==246==} {>>pagina-aanduiding<<}
 wie naar
			 mij vraagt moet gij mijne woning wijzen. 
		  §. 114. Het betrekkelijke voornaamwoord wie wordt
			 gemeenlijk in den tweeden en derden naamval van het enkelvoudige getal, en in
			 het mannelijke geslacht, in de plaats vanwelke gebezigd, bij voorbeeld:
			 hij was de man, wiens vriend ik wilde wezen, wien ik zoo veel verschuldigd
			 was, van wien ik zoo veel goeds ontvangen had. 
		  §. 115. Is echter het voorwerp, waarop het betrekkelijke
			 voornaamwoord slaat, een zelfstandig naamwoord, dan wordt ook, wanneer het van
			 het onzijdige geslacht is, welk, of het welk, in plaats van
			 wat gebezigd, als: het goede, wat gij mij bewezen hebt, beter
			 dat, of het welk enz. Het huis dat, of het welk gij
			 gekocht hebt, nooit wat. 
		  §. 116. In de verbogene naamvallen wordt voor welke,
			 even als bij de vragende voornaamwoorden, ook dikwerf waar gebezigd;
			 doch mede alleenlijk, wanneer men van zaken, en niet van personen spreekt, als:
			 het geld, waarmede ik u betaald heb; de grond, waarop wij staan; de
			 gelegenheid, waarbij dit gebeurde enz. Men zegt, of schrijft, derhalve
			 kwalijk: de bode, waardoor ik tijding ontving; de vrouw, waaraan ik mij
			 verbond enz., in plaats van: de bode, door wien; de vrouw, aan
			 welke, enz. Den dichteren echter wordt hier wederom eenige vrijheid
			 verleend. 
		 
		
{==247==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  E. Over de werkwoorden.
 
		  1. Over de personen.
 
		
		  §. 117. Bij de vervoeding der Nederduitsche werkwoorden, worden
			 de drie personen niet alleen van achteren, aan het einde des werkwoords,
			 aangeduid, maar ook van voren, door de voornaamwoorden, welke daarom, in den
			 eersten en tweeden persoon, niet weggelaten kunnen worden, maar wel in den
			 derden persoon, zoo dra de zaak, of de persoon zelf, genoemd is, als: ik
			 schrijf, gij leest; maar: Jakob luistert; de klok slaat. Het
			 persoonlijke voornaamwoord in den eersten en tweeden persoon te verzwijgen, ook
			 dan, wanneer die door een zelfstandig naamwoord aangeduid wordt, is strijdig
			 met den aard der Nederduitsche taal, bij voorbeeld: ondankbare man, zijt
			 oorzaak, dat ik mijn vaderland moet verlaten, voor: gij zijt oorzaak,
			 dat ik mijn vaderland moet verlaten. Zoo ook het in den schrijfstijl zoo
			 gewone hebbe de eer, enz.; verklare bij dezen enz.; bekenne
			 deugdelijk schuldig te zijn enz.; in plaats van: ik heb de eer enz.;
			 ik verklaar bij dezenenz.; ik beken deugdelijk schuldig te zijn
			 enz. 
		  §. 118. Men houde het echter niet voor eene weglating van het
			 voornaamwoord, wanneer het, door een ter nadere verklaring tusschen gevoegd
			 zelfstandig naamwoord, van zijn werkwoord ge-
{==248==} {>>pagina-aanduiding<<}
scheiden wordt, als:
			 ik, ellendig mensch, hoop vergeefs op uitkomst. Gij, blijde hoop, hebt mij
			 verlaten. Is de tusschen gestelde rede te lang, dan kan de herhaling van
			 het persoonlijke voornaamwoord noodzakelijk zijn, als: gij, die u zoo zeer
			 vergrepen, die alle wetten overtreden, en de menschheid beleedigd hebt, gij
			 zult straf lijden. 
		  §. 119. Wanneer twee en meer werkwoorden, in eene en dezelfde
			 rede, tot eenen en denzelfden persoon behooren, kan en moet het voornaamwoord,
			 wanneer het eens gebezigd is, de volgende keeren verzwegen worden, bij
			 voorbeeld: ik kwam en vond hem niet. Dewijl gij niets verrigt, altoos ledig
			 zijt, en immer langzaam gaat, zoo zijt gij voor deze zaak niet geschikt. De
			 vreemdeling kwam, bezag de stad, en reisde weder spoedig weg. Ik benijd u uwe
			 bekwaamheid niet, maar bewonder u, en poog u na te streven. 
		  §. 120. Wanneer twee volzinnen door een voegwoord aan elkander
			 verbonden worden, en het werkwoord onmiddellijk daarop volgt; of wanneer de
			 eerste volzin eenige lengte heeft, en het werkwoord van het voegwoord
			 gescheiden is, dan wordt de herhaling van het persoonlijke voornaamwoord weder
			 noodzakelijk, bij voorbeeld: doet gij het tegen den raad uwer vrienden aan,
			 en wilt gij, dat ik u daarin helpe, enz. Hij onderneemt het, en
			 vermoedelijk zal hij gelukkig slagen. 
		  §. 121. Dewijl de persoon, in de gebiedende wijs 
{==249==} {>>pagina-aanduiding<<}

			 der werkwoorden, alleen de aangesprokene persoon is, die juist door de
			 onmiddellijke aanspraak reeds genoeg bepaald wordt, zoo behoeft deze persoon
			 geen voornaamwoord, als: ga heen, en doe desgelijks; zoekt, en gij zult
			 vinden. Intusschen kan en moet het voornaamwoord gebezigd worden, wanneer
			 men den persoon met nadruk wil aanduiden, of wanneer men den tweeden persoon
			 van eenen anderen onderscheiden moet, bij voorbeeld: spreek gij in mijne
			 zaak; help gij mij dezen last dragen. Indien hij het niet wil hebben, neem gij
			 het dan, enz. 
		  §. 122. Wanneer een zelfstandig naamwoord en een werkwoord, in
			 het begin eener rede, eene zaak in haar geheel voorstellen, dan behoeft, in
			 derzelver bijzondere volgende deelen, noch het naamwoord, noch het werkwoord
			 herhaald te worden, bij voorbeeld: ik verwacht vier vrienden, twee uit
			 Amsterdam, en twee uit Gouda. Koridon en Thirsis hadden hun vee bijeen
			 gedreven, Thirsis zijne schapen, Koridon zijne geitjes. 
		  §. 123. Dikwerf wordt een werkwoord, het welk op twee gedeelten
			 eener rede betrekking heeft, in een van beide verzwegen, bij voorbeeld: deze
			 verkiest den zeedienst, gene den landdienst. Jakob sprak over zijne paarden,
			 Pieter over zijne koeijen. Den eenen behaagt dit, den anderen dat. Ach, dat hij
			 meer deugd, zij minder geveinsdheid hadde! 
		
	 	
{==250==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  2. Over de getallen, of het enkelvoud en meervoud der
			 werkwoorden.
 
		 
		  §. 124. Een werkwoord staat altoos in het zelfde getal, waarin
			 de persoon staat, op welken het betrekking heeft: het kind leert; de vogels
			 zingen. Wanneer een werkwoord op twee, of meer voorwerpen des derden
			 persoons betrekking heeft, dan staat het in het meervoud: de roos, de tulp
			 en de hiacint zijn de schoonste bloemen. 
		  §. 125. Dikwijls wordt insgelijks een werkwoord in het
			 enkelvoud gebezigd, schoon hetzelve op twee naamwoorden betrekking heeft, bij
			 voorbeeld: daar was een man en eene vrouw. Zelfs met een meervoudig
			 naamwoord; doch in dit geval moet het enkelvoudige werkwoord voor het
			 enkelvoudige naamwoord gaan, als: daar was een man en twee vrouwen. 
		  §. 126. In geval echter de eigenschap, welke aan meer dan een
			 voorwerp toegekend wordt, onderscheiden is, dan staat het werkwoord in het
			 enkelvoud, terwijl het eenmaal verzwegen wordt: twee benden soldaten,
			 waarvan de eene in de stad, en de andere in de voorstad ligt,niet
			 liggen. 
		  §. 127. Ook maakt de rekenkunst eene uitzondering, daar zij, in
			 dit geval, dikwerf het enkelvoud bezigt: een en twee is drie; zes en drie is
			 negen; drie maal vier is twaalf. 
		  §. 128. Ook is het meervoud des werkwoords noodzakelijk,
			 wanneer de meerderheid van het voorwerp bedektelijk aangeduid wordt, bij
			 voorbeeld: 
{==251==} {>>pagina-aanduiding<<}
 er is meer dan een wijsgeer geweest, die dit
			 beweerd hebben; alwaar meer dan eene meeerderheid beteekent. Ook
			 wanneer het in het enkelvoud staande voorwerp der rede verschillende soorten en
			 betrekkingen aanduidt, als: de ware en de valsche zelfliefde komen daarin
			 overeenenz.; alwaar het tweederlei bijvoegelijke naamwoord ware en
			 valsche toont, dat de naam van het voorwerp eenmaal verzwegen is
			 geworden. Of wanneer het voorwerp der rede, schoon in het enkelvoud gedrukt,
			 echter eene meerderheid van personen aanduidt, als: het meeste deel der
			 Grieken plegen hunne kinderen in de schilderkunst te doen onderwijzen. Doch
			 dit laatste is thans weinig in gebruik, maar kan somwijlen, in eenen
			 verhevenen, of dichterlijken stijl voegelijk gebezigd worden. 
		  §. 129. Nog is er eene oude, dikwerf te onregt gewraakte, en
			 door kiesche schrijvers menigmaal als eene fraaiheid gebezigde spreekwijs,
			 welke hier in aanmerking komt, namelijk: daar is er, voor: daar zijn
			 er; daar is er, die zeggen, die meenen, enz. 
			  *. 
		  §. 130. Wanneer onderscheidene personen bij een werkwoord
			 gevoegd worden, dan geldt de eerste persoon boven den tweeden, en de tweede
			 boven den 
{==252==} {>>pagina-aanduiding<<}
 derden; dat is, komt de eerste persoon met den tweeden,
			 of derden, of met beide voor, dan staat het werkwoord in den eersten persoon
			 van het meervoud, als: gij en ik, of ik en gij, - hij en ik, of
			 ik en hij, weten dat niet; ik, gij en hij weten dat niet. Maar is de
			 eene persoon de tweede, en de andere de derde, dan staat het werkwoord in den
			 tweeden persoon van het meervoud: gij en hij, of hij en gij, zult dat
			 niet gewaar worden. 
		  §. 131. Somwijlen is het gevoegelijkst, het meervoudige
			 voornaamwoord vooraan te plaatsen, bij voorbeeld: ik en gij, wij weten dat
			 niet; wij, uw broeder en ik, hebben u lang gezocht. Wanneer het werkwoord
			 vooraan staat, pleegt men het, in het gemeene leven, ook wel naar het naast bij
			 zijnde voornaamwoord te vervoegen: dat moet hij en zijn broeder weten,
			 beter: dat moeten zij, hij en zijn broeder, weten. 
		 
			 
		  3. Over de tijden der werkwoorden.
 
		  
		  §. 132. Hoe naauwkeurig de tijden onzer werkwoorden bepaald
			 zijn, wordt echter de eene dikwerf voor den anderen genomen. Zoo gebruikt men
			 den tegenwoordigen tijd, in plaats van den volmaakt verledenen: gij hoort
			 dan, dat ik mij daartoe niet laat dwingen, voor: gij hebt dan
			 gehoord enz. Zoo ook, in plaats van den toekomenden tijd: ik kom, na
			 eenige dagen, te rug. Wat 
{==253==} {>>pagina-aanduiding<<}
 doet gij morgen? voor: ik
			 zal na eenige dagen te rug komen. Wat zult gij morgen doen? Somwijlen wordt
			 ook de toekomende tijd voor den tegenwoordigen gebezigd: ik hoop, hij zal
			 reeds daar zijn. 
		  §. 133. Bijzonderlijk pleegt men, in levendige verhalen, om
			 eene gebeurde zaak den toehoorder als tegenwoordig voor te stellen, den
			 tegenwoordigen tijd, in plaats van den onvolmaakt verledenen tijd, te
			 gebruiken, als: gisteren rijd ik van huis, en zie, daar staat iemand, dien
			 ik voor eenen bedelaar aanzie, op den weg; ik reik hem eene aalmoes toe,
			 enz. Intusschen behoort deze manier van zich uit te drukken, deels tot de
			 vertrouwelijke spreektaal des gemeenen levens, deels tot den dichterlijken
			 stijl. 
		  §. 134. Het is een algemeene, en in alle talen geldende regel,
			 dat eene rede in denzelfden tijd moet voortgezet worden, waarin zij begonnen
			 is, bij voorbeeld: ik deed alles, wat in mijn vermogen was, niet
			 geweest is. Maar wel: ik heb alles gedaan, wat in mijn vermogen
			 geweest is. Om diezelfde reden moet ook het antwoord op eene vraag in
			 denzelfden tijd van de vraag staan: zijt gij reeds in Parijs geweest? Ja, ik
			 ben daar geweest. 
		 
			 
		  4. Over de wijzen der werkwoorden.
 
		  
		  §. 135. Wordt eene zaak als stellig, of zeker 
{==254==} {>>pagina-aanduiding<<}

			 voorgesteld, dan staat het werkwoord in de aantoonende wijs, als: ik
			 schrijf, schreef; wij hebben gelezen, zullen lezen; zal hij lezen? enz.
			 Wordt eene zaak echter niet als stellig, of volkomen zeker voorgesteld, dan
			 wordt de aanvoegende wijs gebruikt, welke derhalve na alle werkwoorden
			 en voegwoorden moet gesteld worden, die een nog onzeker of twijfelachtig gevolg
			 aanduiden 
			  *. 
		  §. 136. Dat de aanvoegende wijs der werkwoorden niet van
			 de daar voor geplaatste voegwoorden, maar wel van den twijfelachtigen inhoud
			 der gansche rede afhangt 
			  †, blijkt
			 daaruit, dat zij, ten minste eenige, zoo dra eene zaak als zeker voorgesteld
			 wordt, weder de aantoonende wijs vereischen. Met de aanvoegende wijs:
			 wanneer hij, voor dien tijd, slechts een gedeelte betale, zal ik van mijne
			 verdere vorderingen afzien. Al kwame hij nu, zou het reeds te laat zijn. Ik
			 vrees, dat zijne vrouw reeds overleden zij. Hij stond, als of hij door den
			 bliksem getroffen ware. Met de aantoonende wijs: wanneer gij te
			 rug gekomen zijt, verwacht ik eenen brief van u. Al lijd ik gebrek, wil ik
			 echter niet om ondersteuning vragen. Ik zie, dat hij komt. De spiegel herinnert
			 mij, dat het tijd is, ernstig te worden. 
{==255==} {>>pagina-aanduiding<<}
 Schoon ik het
			 niet zeker weet, geloof ik echter, dat het zoo is, enz. 
		  §. 137. De onvolmaakte tijd der aanvoegende wijs duidt niet
			 iets aan, dat verleden, maar dat onzeker, deels tegenwoordig, deels toekomstig
			 is: hij wenschte, dat zij zijne zuster niet ware. Dat hij het maar dede!
			 Intusschen wachte men zich van den verledenen tijd der aanvoegende wijs, in
			 plaats van den tegenwoordigen tijd der aantoonende wijs, te gebruiken, bij
			 voorbeeld: als zij eens wiste, dat wij van haar spraken, beter
			 spreken. 
		  §. 138. De volmaakt verledene tijd der aanvoegende wijs
			 beteekent eene gebeurde zaak, als onzeker, bij voorbeeld: ik twijfel, of hij
			 daaraan niet te weinig moeite besteed hebbe. De meer dan volmaakt verledene
			 tijd der aanvoegende wijs daarentegen duidt aan, dat iets geschied zou zijn,
			 wanneer eene andere mogelijke voorwaarde ware vervuld geworden: hij ware een
			 beroemd man geworden, hadde hij langer geleefd. 
		  §. 139. De gebiedende wijs dient niet alleen, om te
			 gebieden en te verbieden, als: geef mij mijnen hoed; slijt uwen tijd niet
			 met beuzelingen; maar ook, om op te wekken, te vermanen, aan te spreken, en
			 zelfs om te bidden, bij voorbeeld: volg mijnen raad, en gij zult u daarbij
			 wel bevinden; zorg, dat uwe liefde nimmer verflaauwe; geef ons heden ons
			 dagelijksch brood, enz. Men bedient 
{==256==} {>>pagina-aanduiding<<}
 zich ook dikwerf van de
			 gebiedende wijs, om een mogelijk geval verkort uit te drukken: wees zonder
			 vriend, hoe veel verliest uw leven! dat is, wanneer gij zonder vriend
			 zijt. 
		  §. 140. De onbepaalde wijs der werkwoorden stelt eene
			 handeling, zonder bepaling van eenen persoon, voor, en grenst onmiddellijk aan
			 de zelfstandige naamwoorden. Men gebruikt dezelve, niet alleen om de
			 onzelfstandige eigenschap van zulke werkwoorden, welke slechts eene algemeene
			 beteekenis hebben, in haar geheel voor te stellen, bij voorbeeld: ik wil
			 gaan; ik zal schrijven; ik moet lagchen (doch hiervan straks nader); maar
			 ook als een zelfstandig naamwoord, en wel met, en zonder lidwoord. Zonder
			 lidwoord, in welk geval zij alleen als het onderwerp der rede, en gevolgelijk
			 slechts in den eersten naamval, kan gebruikt worden, als: zich vlijtig
			 oefenen is ter verkrijging van wetenschap noodzakelijk. Met een lidwoord,
			 of ook met een bijwoord, of zelfstandig naamwoord, in welk geval zij echter
			 alleen in het enkelvoud kan gebezigd worden, als: het slapen is noodzakelijk
			 voor de gezondheid; lang slapen is nadeelig; veel wijn drinken is voor de
			 gezondheid schadelijk. 
		  §. 141. Wij hebben over de deelwoorden, als tot de
			 onbepaalde wijs der werkwoorden behoorende, in het eerste deel 
			  * reeds in het
			 breede ge-
{==257==} {>>pagina-aanduiding<<}
handeld; ter dezer plaatse, zullen wij nog deze en gene
			 aanmerking mededeelen, zoo wel ten aanzien van de bedrijvende, als lijdende, of
			 verledene deelwoorden. 
		  §. 142. De bedrijvende deelwoorden van werkwoorden afgeleid,
			 welke eenen naamval beheerschen, kunnen dien naamval bij zich hebben, als:
			 de alles verkwikkende zon; de vrucht dragende aarde; de ons troostende
			 vrienden; de zich zelven behagende dwaas enz. De verledene deelwoorden,
			 welke zoo wel eene bedrijvende als lijdende beteekenis hebben, worden somwijlen
			 ook in eenen bedrijvenden zin gebezigd, als: de ingebeelde zieke, of die
			 zich inbeeldt ziek te zijn; uitgediende soldaten, die uitgediend hebben;
			 een Godvergeten, eervergeten mensch, die God vergeten heeft, enz. 
		  §. 143. Nog moeten wij hier gewag maken van het gebruik der
			 deelwoorden in zekere, bij ons thans ook gewone spreekwijs, bestaande uit een
			 zelfstandig naamwoord, of voornaamwoord, en een deelwoord, welke als buiten
			 verband met de overige rede, en op zich zelven staan, bij voorbeeld: dit
			 afgedaan zijnde, ging men tot andere zaken over; de koning gestorven zijnde,
			 verkoos men eenen anderen, enz.; terwijl sommigen beweren, dat hier
			 eigenlijk niet de eerste maar de zesde, of, gelijk wij het thans
			 noemen, de derdenaamval moet plaats hebben, en men derhalve behoort te
			 zeggen: den koning gestorven zijnde enz.; waarvan echter het tegendeel
			 
{==258==} {>>pagina-aanduiding<<}
 hier uit blijkt, dat men niet zegt: hem gesproken
			 hebbende, maar wel: hij gesproken hebbende, zal ik beginnen, enz.
			 Doch, daar deze gansche spreekwijs uit eene verkeerde navolging van het gebruik
			 der Latijnen schijnt gesproten te zijn, zoo behoort men dezelve, in onze taal,
			 zoo veel mogelijk te vermijden, en bij omschrijving zich dus uit te drukken:
			 toen dit afgedaan was, ging men tot andere zaken over; nadat hij, nadat de
			 koning gestorven was, verkoos men eenen anderen; als hij gesproken heeft, zal
			 ik beginnen enz. 
			  * 
		 
			 
		  5. Over de hulpwoorden.
 
		
		  §. 144. Wanneer verscheidene, bij elkander gevoegde
			 werkwoorden, die in eenerlei betrekking staan, een en hetzelfde hulpwoord
			 vereischen, dan bekleedt een de plaats van allen, welke, om de lastige
			 herhaling van een en hetzelfde woord te vermijden, verzwegen worden: dingen,
			 welke ik noch 
{==259==} {>>pagina-aanduiding<<}
 gezien, noch gehoord, noch gelezen heb. Ik
			 heb gezien, dat eenigen daardoor getroffen, anderen geleerd zijn geworden.
			 De gevallen, waarin vele bij elkander komende hulpwoorden eenen wanklank, en
			 eene onaangename verlenging der rede veroorzaken, laten zich bij een weinig
			 smaak en oefening ligtelijk vermijden: een bewijs, hoe zeer hij er zich moet
			 hebben aan gelegen laten zijn, hare liefde te verdienen, beter: een
			 bewijs, hoe zeer hij er zich aan gelegen liet zijn, enz. 
		  §. 145. Men vermijde het zoo dikwerf voorkomende, doch
			 verkeerde gebruik van het verdubbelde hulpwoord hebben, bij voorbeeld:
			 ik heb het hem gezegd gehad; zij hebben met haar gesproken gehad, voor:
			 ik heb het hem gezegd; zij hebben met haar gesproken. Hiertoe echter
			 moeten niet betrekkelijk gemaakt worden de spreekwijzen, ontleend van het
			 werkwoord hebben, in den zin van bezittten, als: ik heb geld ledig
			 liggen gehad; voor verpligt zijn: ik heb heden veel te schrijven
			 gehad; zoo ook in te doen hebben, voor vertier hebben, werk hebben:
			 ik heb gisteren veel te doen gehad; het welk zekerlijk ook kan
			 beteekenen: ik heb gisteren veel moeten doen; doch de zin moet uit den
			 zamenhang opgemaakt worden. 
		 
			 
		  6. Over de verbinding van het eene werkwoord met het
			 andere.
 
		 
		  §. 146. De verbinding van het eene werkwoord 
{==260==} {>>pagina-aanduiding<<}
 met
			 het andere geschiedt, of door middel van voegwoorden, als: hij verhaalde het
			 mij, en vertrok weder; of door twee werkwoorden, waarvan het eene het
			 andere nader bepaalt, onmiddellijk bij elkander te plaatsen; welk laatste hier
			 alleenlijk in aanmerking komt. En daartoe bedient men zich, in onze taal, of
			 van het deelwoord, of van de onbepaalde wijs met en zonder het voorvoegsel
			 te. 
		  §. 147. De deelwoorden kunnen, even als alle bijwoorden, met
			 een werkwoord verbonden worden, bij voorbeeld: ik vond hem werkende; de
			 genoegens des levens zijn onder de stervelingen spaarzaam uitgedeeld. Ook
			 wordt, na het werkwoord komen, de aard van het komen, door middel van
			 een verleden of lijdend deelwoord, uitgedrukt; als: hij kwam gereden,
			 geloopen; daar komt hij aangetreden, enz. 
		  §. 148. Het verledene deelwoord wordt ook met andere
			 werkwoorden verbonden, als met gaan, in verloren gaan; met
			 willen hebben, bij voorbeeld: ik wil hem niet bespot hebben, hij wil
			 het betaald hebben, dat is, ik wil niet, dat men hem bespotte; hij wil,
			 dat het hem betaald worde. 
		  §. 149. Sommige werkwoorden hebben de onbepaalde wijs achter
			 zich zonder, andere met het woordje te. Met de onbepaalde wijs zonder
			 te worden verbonden, 1. die werkwoorden, welke slechts eene algemeene
			 omstandigheid van iedere handeling aanduiden, terwijl de handeling zelve in de
			 
{==261==} {>>pagina-aanduiding<<}
 onbepaalde wijs uitgedrukt wordt. Deze zijn durven, kunnen,
			 laten, mogen, moeten, zullen, willen, als: ik durf niet spreken; hij kan
			 niet loopen; iets laten vallen; wat mag dat beduiden? ik moet vertrekken; het
			 zal geschieden; dat wil zeggen; 2. eenige andere, waarbij de volgende
			 onbepaalde wijs de plaats van een zelfstandig naamwoord bekleedt. Deze zijn
			 voelen, helpen, hooren, leeren, zien, noemen en heeten, als:
			 ik voel mijn hart kloppen; iemand helpen arbeiden; ik hoor hem roepen; hij
			 leert lezen; ook voor onderwijzen: nood leert bidden; ik zie hem komen;
			 dat noem ik slapen; dat heet ik schrijven (maar voor bevelen genomen, heeft
			 het de onbepaalde wijs met te achter zich) enz. 
		  §. 150. Zoo ook blijven, met de onbepaalde wijs van
			 zulke werkwoorden, welke eenen toestand beteekenen, als: hij blijft
			 zitten, enz.; gaan, om het oogmerk daarvan aan te duiden: gaan
			 zien, enz.; en in de gemeenzame verkeering: gaan eten, gaan melken, gaan
			 zitten, gaan schrijven, enz.; komen, in de beteekenis van eene
			 nadering, of een wezenlijk komen van de eene plaats naar de andere: ik kom
			 morgen bij u eten, enz.; vinden, om daarmede de wijs aan te duiden,
			 waarop men iets vindt: ik vond hem bij zijnen broeder zitten, enz.;
			 waarvoor echter ook het bedrijvende deelwoord gebruikt wordt. 
		  §. 151. Diegene dezer werkwoorden, welke bedrijvend zijn, en
			 den vierden naamval bij zich heb-
{==262==} {>>pagina-aanduiding<<}
ben, veroorzaken hier dikwerf
			 dubbelzinnigheid, dewijl de onbepaalde wijs zoo wel bedrijvend als lijdend kan
			 verstaan worden, bij voorbeeld: ik hoor hem roepen, het welk zoo wel kan
			 beteekenen: ik hoor, dat hij roept, als: ik hoor, dat hij geroepen wordt; ik
			 zag hem slaan, dat is, ik zag, dat hij sloeg, of ik zag, dat hij geslagen
			 werd; ik heb hem zien schilderen, ik heb gezien, dat hij schilderde, of
			 ik heb gezien, dat hij geschilderd werd, enz. Wanneer nu zulk eene
			 dubbelzinnigheid te vreezen is, dan moet men dezelve, door eene omschrijving,
			 trachten te vermijden. 
		  §. 152. Achter andere werkwoorden volgt de onbepaalde wijs met
			 te, wanneer dezelve een voorwerp der handeling aanduidt, als: hij
			 begeert u te spreken; het belieft mij niet, dat te doen; het behage u, mij te
			 hooren; ik hoop, wensch, verlang, u te zien; ik denk (ben voornemens), u
			 morgen te betalen; het begint te regenen; ik heet, beveel, gelast u, te komen;
			 hij tracht, beijvert zich, wetenschap te verkrijgen; ik gewen mij, vroeg op te
			 staan; gewoon, bereid, gereed, verpligt, schuldig zijn, iets te doen; hij weet
			 te leven; ik ben voornemens, verbind mij, dat uit te werken; zie (tracht)
			 mij te helpen; gij bidt mij, het u te geven; zij dreigen, zich te wreken;
			 vermaan hem, te gehoorzamen; hij schaamt zich te komen; ik stond hem toe, te
			 vertrekken; hij vertouwt zich niet toe, het te zeggen; hij gelooft, te moeten
			 volharden; hij 
{==263==} {>>pagina-aanduiding<<}
 verhindert ons, te spreken; hij verbood
			 mij, het te zeggen; ik beloof u te volgen; ik vergat te drinken; zij zit te
			 spinnen; hij ligt te slapen, te sterven; hij kwam te overlijden; hij plagt
			 sterk te spelen; ik stond te wachten, ook: ik stond (was gereed)
			 te vertrekken, enz. 
		  §. 153. Insgelijks met het verledene deelwoord, zoo wel in den
			 lijdenden als bedrijvenden vorm; bij voorbeeld: hij scheen door den slaap
			 overmeesterd te zijn; het smertte hem, zich overtroffen te zien; hij meent,
			 beweert, het gezien te hebben; hij bekende, het gedaan te hebben enz.;
			 welke bewoordingen met dat kunnen opgelost worden, als: het scheen,
			 dat hij door den slaap overmeesterd was; het smertte hem, dat hij zich
			 overtroffen zag; hij beweerde, dat hij het gedaan had, enz. 
		  §. 154. Hiertoe behooren ook ons zijn en hebben,
			 om daarmede eene mogelijkheid, of noodzakelijkheid uit te drukken. Eene
			 mogelijkheid: hier is iets nieuws te zien; daaraan is niet te denken; bij
			 hem is niets te verdienen; hij is daar altoos te vinden, kan daar altoos
			 gevonden worden, enz. Eene noodzakelijkheid: er is nog veel te betalen; ik
			 heb nog wat te doen, ik moet nog wat doen. 
		  §. 155. Om het oogmerk, of de beweegreden der handeling nader
			 te doen blijken, wordt het woordje om daarbij geplaatst; bij voorbeeld:
			 ik kom, om u te spreken, om bij u te blijven; wij leven niet, om te eten,
			 maar wij eten, om te leven; 
{==264==} {>>pagina-aanduiding<<}
 ik breek hier af, om niet
			 wijdloopig te worden. Inzonderheid, wanneer het doel der handeling de
			 aanvang der rede is, als: alleen om u te zien, ben ik hier gekomen. 
		  §. 156. Ook volgt de onbepaalde wijs met te op het woord
			 zonder, en op verscheidene bijvoegelijke naamwoorden, als: hij is
			 vertrokken, zonder afscheid te nemen; ik ben begeerig te hooren, wat er van de
			 zaak zij; hij is niet waardig met haar te verkeeren. 
		  §. 157. Insgelijks wordt de onbepaalde wijs met te
			 gebezigd, wanneer dezelve het onderwerp der rede is; bij voorbeeld: aan het
			 roer van staat te zitten is ieders zaak niet; God te dienen is de eerste
			 pligt. Zoo ook, wanneer men de rede omkeert: het is ieders zaak niet aan
			 het roer van staat te zitten; de eerste pligt is God te dienen. 
		  §. 158. Men wachte zich intusschen, van de onbepaalde wijs der
			 werkwoorden overtollig te gebruiken; bij voorbeeld: men had het korter te
			 zijn gewenscht, voor: men had het korter gewenscht; hij is in staat,
			 iets daartoe te kunnen bijdragen; hij is verpligt, dit te moeten doen,
			 enz., voor: hij is in staat, iets daartoe bij te dragen; hij is verpligt,
			 dit te doen, dewijl in staat zijn en kunnen, verpligt zijn en
			 moeten hetzelfde zeggen. 
		  §. 159. Die werkwoorden, welke de onbepaalde wijs zonder
			 te achter zich hebben, behouden, in den volmaakt- en meer dan volmaakt
			 verledenen tijd, de gedaante der onbepaalde wijs, als: ik heb hem
			 
{==265==} {>>pagina-aanduiding<<}
 helpen dragen; wij hebben hem doen lagchen; gij hadt toch
			 kunnen antwoorden; ik heb het hem laten schrijven; hij heeft het niet mogen
			 zeggen; ik heb het op den grond vinden liggen; hij is blijven steken; ik had
			 willen komen; wij hebben moeten betalen; hij heeft leeren lezen; ik heb voelen
			 loopen; ik heb hooren zingen; ik heb zien vallen enz. 
		  §. 160. Die werkwoorden daarentegen, welke de onbepaalde wijs
			 met te achter zich hebben, worden in den volmaakt- en meer dan volmaakt
			 verledenen tijd, op de gewone wijze vervoegd, als: hij heeft begeerd mij te
			 spreken, niet: hij heeft mij begeeren te spreken; ik heb getracht,
			 wetenschap te verkrijgen, niet: ik heb wetenschap trachten te
			 verkrijgen. Zoo ook: ik had gehoopt, gewenscht, verlangd, u te zien; hij
			 heeft zich beijverd, rijk te worden; hij heeft gezocht, zich te
			 verontschuldigen; ik had gemeend, u eenen dienst te doen, enz. Hiervan,
			 echter, zijn uitgezonderd staan, liggen, zitten, van welken het gebruik
			 wil, dat zij, op dezelfde wijs, als den werkwoorden, welke de onbepaalde wijs
			 zonder te achter zich hebben, vervoegd worden; bij voorbeeld: ik heb
			 staan wachten; hij heeft liggen slapen; zij hadden zitten schrijven. En
			 hiervan is komen, voor gebeuren, onderscheiden, door te achter
			 zich te nemen, als: hij is komen te overlijden. 
		 
			
{==266==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  7. Verbinding van een werkwoord met een zelfstandig
			 naamwoord.
 
		
		  §. 161. Een zelfstandig naamwoord kan, op tweederlei wijs, met
			 een werkwoord verbonden worden, of als het voorwerp der rede, gevolgelijk als
			 het beheerschende deel, of als het onderwerp der rede, gevolgelijk als het
			 beheerscht wordende deel. 
		  §. 162. Wanneer een zelfstandig naamwoord het voorwerp der rede
			 is, dan beheerscht hetzelve het werkwoord, dat is, dan moet het werkwoord zich,
			 in getal en persoon, naar het zelfstandige naamwoord schikken, 
			  * als: jan leest; de
			 klokken slaan; gij, mannen, hebt het gezegd. Geschiedt de beheersching in
			 de onbepaalde wijs, dan bekomt dezelve de woordjes te, om te, of in
			 sommige gevallen van, voor zich; het zelfstandige naamwoord moog als
			 voorwerp, of als onderwerp der rede voorkomen; bij voorbeeld: ik had het
			 genoegen, u te ontmoeten; heb ik het geluk, u wel te zien? hij had de eer, de
			 eerste te zijn; gij hebt vrijheid, te vertrekken, of om te vertrekken;
			 het was zijn oogmerk, te komen, of om te komen. Ook met van: hij
			 sprak met eene wonderbare kracht van zeggen; dat is trant van schrijven,
			 enz. Somwijlen wordt deze onbepaalde wijs voor het naamwoord geplaatst, en dan
			 dus verbogen: zeggenskracht, schrijvenslust, barensnood, enz. 
		  
{==267==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 163. Van meer belang is het, wanneer het zelfstandige
			 naamwoord, door het werkwoord beheerscht, deze beheersching door verbuiging van
			 het zelfstandige naamwoord, en waar die niet toereikende is, door behulp van
			 voorzetselen, uitgedrukt wordt. 
		  §. 164. Alleen die naamwoorden, welke door een bedrijvend
			 werkwoord in den vierden naamval geplaatst worden, kunnen bij een lijdend
			 werkwoord in den eersten naamval staan. Wanneer men, bijvoorbeeld, zegt: uw
			 vader zoekt u, dan is u het voorwerp der bewerking van het
			 bedrijvende werkwoord zoeken, of de vierde naamval; en bij gevolg kan
			 hetzelve ook, bij een lijdend werkwoord, in den eersten naamval staan, dewijl
			 het altoos het lijdende, of bewerkt wordende voorwerp blijft, als: gij wordt
			 gezocht van uwen vader. Wijders: men roept u; men noemt mij; en
			 daarom ook: gij wordt geroepen; ik word genoemd. 
		  §. 165. Uit het boven aangevoerde blijkt, dat het eene
			 misstelling is, wanneer men die voorwerpen, op welke het bedrijvende werkwoord
			 niet onmiddellijk, maar als door eenen omweg, werkt, in den lijdenden vorm den
			 eersten naamval doet aannemen, dewijl de persoon, welke door een bedrijvend
			 werkwoord, bij voorbeeld, in den derden naamval geplaatst wordt, in den
			 lijdenden vorm nimmer de eerste naamval kan worden. Wij zeggen, bijvoorbeeld:
			 iemand boodschappen, te kennen geven, dat, enz.; alwaar iemand
			 niet de vierde, maar de derde naam-
{==268==} {>>pagina-aanduiding<<}
val is; waarom wij niet kunnen
			 zeggen: ik word geboodschapt, te kennen gegeven, enz.; maar alleen:
			 mij wordt geboodschapt, te kennen gegeven, enz.; terwijl -mij
			 wederom de derde naamval is, even als iemand. 
		  §. 166. Ten aanzien van het werkwoord leeren, voor
			 onderwijzen, hebben sommigen, doch zonder grond, beweerd, dat hetzelve, even
			 als bij de Latijnen, twee vierde naamvallen beheerscht, en dat, wanneer men
			 zegt: iemand de aardrijkskunde leeren, iemand zoo wel als
			 aardrijkskunde in den vierden naamval staat. Doch het tegendeel hiervan
			 is blijkbaar genoeg, dewijl men, in den lijdenden vorm, niet kan zeggen: ik
			 word de aardrijkskunde geleerd, maar wel, en alleen: mij wordt de
			 aardrijkskunde geleerd. En derhalve staan mij en iemand beide
			 in den derden naamval; het welk, boven dien, nog daaruit blijkt, dat men, in
			 plaats van den derden naamval, ook het voorzetsel aan kan bezigen:
			 aan iemand iets leeren. Doch die werkwoorden, welke in den bedrijvenden
			 vorm twee vierde naamvallen bij zich hebben, vorderen, in den lijdenden vorm,
			 ook twee eerste naamvallen, als: men noemt hem vader, bij gevolg ook:
			 hij wordt vader genoemd, enz. 
		  §. 167. Behalve deze hebben nog eenige andere werkwoorden twee
			 eerste naamvallen bij zich. Deze zijn, voornamelijk, zijn, worden, blijven,
			 heeten en schijnen, bij voorbeeld: Salomo was een koning; hij
			 blijft altoos een kind; Fredrik heet de regtvaardige; hij schijnt een eerlijk
			 man. 
		  
{==269==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 168. Wanneer een zelfstandig naamwoord, in den eersten
			 naamval staande, door middel van het woordje als, met een ander
			 naamwoord vergeleken, of daardoor nader verklaard wordt, dan staan beiden in
			 den eersten naamval, bij voorbeeld: hij bloeit als eene roos; zij leven als
			 broeders; wij willen als vrienden handelen; hij sneuvelde als een held,
			 enz.; alwaar dit als niet mag weggelaten worden, naardien zij leven
			 broeders, hij sneuvelde held, enz. gebrekkig en onverstaanbaar zoude
			 wezen. 
		  §. 169. Bij de wederkeerige werkwoorden is het dikwerf
			 twijfelachtig, of het naamwoord, dat als voor zich heeft, in den
			 eersten, of in den vierden naamval, moet staan. Men zegt, bij voorbeeld: hij
			 gedraagt zich als een held, en ook: hij gedraagt zich als eenen
			 held, schoon de eerste naamval hier den voorrang schijnt te verdienen,
			 dewijl het zoo veel is als hij gedraagt zich zoo als een held
			 zich gedraagt. En dit blijkt nader bij de onpersoonlijke wederkeerige
			 werkwoorden, alwaar het zelfstandige naamwoord insgelijks het voornaamwoord
			 volgt, bij voorbeeld: het behaagde u, als eenen vader, die zijne kinderen
			 lief heeft, enz.; alwaar als een vader, in den eersten naamval, op
			 het onbepaalde het zoude slaan, waarmede het intusschen niets te doen
			 heeft. 
		  §. 170. Sommige werkwoorden hebben, in het Nederduitsch, ook
			 eenen tweedennaamval bij zich. Oudtijds was het gebruik van dezen
			 naamval bij de werkwoorden zeer gemeen; en de gevallen, waarin dit nog plaats
			 heeft, zijn overblijfsels van dit ge-
{==270==} {>>pagina-aanduiding<<}
bruik, het wel misschien, voor
			 het grootste gedeelte, eene navolging van het latijn is; waarom men hieromtrent
			 ook geene bepaalde regels kan opgeven; terwijl de meeste der hiertoe behoorende
			 gevallen uit het gebruik moeten gekend worden. 
		  §. 171. Somwijlen worden nog eenige werkwoorden met den tweeden
			 naamval gebezigd, bij voorbeeld, gedenken: gedenk onzer, enz. Zoo ook
			 eenige wederkeerige werkwoorden, terwijl het voornaamwoord zich in den
			 vierden naamval staat; bij voorbeeld, zich ontfermen: ontferm u onzer;
			 erbarmen: ik zal mij uwer erbarmen; schamen: ik schaam mij mijner bekentenis
			 niet. Insgelijks met het werkwoord zijn, als: voornemens
			 zijn, enz. Doch tegenwoordig worden deze werkwoorden, meestal, met
			 voorzetselen gebruikt, als: aan iemand gedenken; zich over iemand ontfermen,
			 erbarmen; zich over iets schamen, enz. 
		  §. 172. De tweede naamvallen: des avonds, des morgens,
			 donderdags, allerwegen, mijns bedunkens, grootstendeels, bloodshoofds,
			 goedsmoeds, eensklaps, onverrigter zake enz., met werkwoorden voorkomende,
			 als: des nachts slapen; des morgens opstaan; dat voldoet eenigzins;
			 donderdags op reis gaan; allerwegen vervolgd worden, enz., schijnen meer op
			 zich zelven staande bijwoorden, dan wel van de werkwoorden afhangende tweede
			 naamvallen te zijn. 
		  §. 173. Vele werkwoorden hebben den derden 
{==271==} {>>pagina-aanduiding<<}

			 naamval bij zich; en deze kan zoo wel bij bedrijvende, als bij onzijdige
			 werkwoorden staan. Zie hier eenige voorbeelden van bedrijvende werkwoorden met
			 eenen derden naamval, welke dan gemeenlijk eenen vierden bij zich hebben,
			 waartoe de werking van het werkwoord zich onmiddellijk uitstrekt, als:
			 iemand iets onthouden, ontzeggen, ontnemen, onttrekken, weigeren,
			 afvorderen, afnemen, afkoopen, afhandig maken, afraden, afslaan, aanbevelen,
			 aanbieden, ten kwade, ten goede duiden, aankondigen, brengen, berigten,
			 betalen, borgen, verhalen, geven, beloven, vertrouwen, toestaan, klagen,
			 leveren; iemand het brood uit den mond stelen, en honderd anderen meer.
		  
		  §. 174. Dat vele onzijdige werkwoorden eenen derden naamval bij
			 zich hebben, blijkt uit de volgende voorbeelden, als: de haren vallen hem
			 uit; wien behoort dit? het bekwam hem kwalijk; het staat mij voor; dat is mij
			 in de gedachten gekomen; hij bleef mij een vriend; dat geviel hem; iemand
			 gelijken, nuttig, getrouw, gevaarlijk zijn; hem geschiedt onregt; mij zijn
			 reeds twee paarden afgestorven; dat is mij te hoog; het wordt mij tot eenen
			 last; het hoofd draait, en het hart klopt mij; en vele anderen meer.
			 Ook wanneer zij eenen vierden naamval der zaak bij zich hebben, als: dat zal
			 hem het leven kosten enz. En bij vele dezer voorbeelden kan ook aan
			 voor den derden naamval gebezigd worden, als: aan wien behoort dit?
			 enz. 
		  
{==272==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 175. Bij sommige werkwoorden, welke het persoonlijke
			 voorwerp in den derden, en het lijdende in den vierden naamval vorderen, laat
			 zich het persoonlijke voorwerp ook in den vierden naamval plaatsen; doch als
			 dan moet het lijdende voorwerp een voorzetsel bij zich hebben, als: hoe zeer
			 benijd ik u uwe bedaardheid van geest! waar u de
			 derde,bedaardheid de vierde naamval is; maar: hoe zeer benijd ik u,
			 wegens uwe bedaardheid van geest! waar u in den vierden naamval
			 staat. Zoo zegt men ook: ik verzeker het u, en: ik verzeker u
			 daarvan. 
		  §. 176. Om te weten, of een naamwoord als het persoonlijke, of
			 als het lijdende voorwerp moet beschouwd worden, gevolgelijk, of het in den
			 derden of vierden naamval moet staan, behoeft men de gansche rede slechts in
			 den lijdenden vorm te verplaetsen. Wordt daar de derde naamval vereischt, dan
			 moet dezelve ook in den bedrijvenden vorm plaats hebben. Men zegt, bij
			 voorbeeld: mij wordt berigt, dat enz.; dit werd mij geantwoord; hem
			 wordt het hoofd afgeslagen; derhalve ook: iemand iets berigten,
			 antwoorden; iemand het hoofd afslaan, enz.; waar iemand de derde, en
			 iets, of het hoofd, de vierde naamval is. 
		  §. 177. Alle bedrijvende werkwoorden vorderen eigenlijk eenen
			 vierden naamval, als het lijdende voorwerp, of datgeen, het zij persoon of
			 zaak, waartoe het werkwoord zich onmiddellijk uitstrekt, en welke vierde
			 naamval, in den lijdenden vorm, altoos de eerste wordt: ik zocht u; ik zag
			 hem; zij vonden 
{==273==} {>>pagina-aanduiding<<}
 eenen schat; de storm vernielde mijne
			 woning; en in den lijdenden vorm: gij werdt gezocht; hij werd gezien
			 enz. Hiertoe behoort ook het werkwoord laten; met de onbepaalde wijs van
			 een ander werkwoord bij zich: laat mij schreijen; laat hem loopen; laat ons
			 gaan enz., niet laat ik, laat hij, laten wij 
			  *. Zij lieten hem gaan; ook
			 met den vierden naamval der zaak: laat hem uwe ware meening niet
			 begrijpen; waar echter de tweede vierde naamval van de onbepaalde wijs des
			 werkwoords afhangt. 
		  §. 178. Daar de meeste wederkeerige werkwoorden ware
			 bedrijvende werkwoorden zijn, welker werking tot den werkenden persoon te rug
			 gevoerd wordt, zoo moet het wederkeerige voornaamwoord hier ook in den vierden
			 naamval staan: ik bezin mij; ik schaam mij; ik verheug mij; ik verveel
			 mij. Maar, daarentegen, ik herinner het mij; ik vertrouw het mij
			 toe; waar mij de derde naamval is, omdat zich iets
			 herinneren, en iemand iets toevertrouwen den vierden naamval der
			 zaak en den der-
{==274==} {>>pagina-aanduiding<<}
den des persoons vorderen. Zoo ook bij vele
			 onpersoonlijke werkwoorden, in zoo ver zij eene bedrijvende beteekenis hebben:
			 het bevreemdt mij; het betreft u; het berouwt mij; het verwondert mij; het
			 verdriet mij; het walgt mij enz. 
		  §. 179. Insgelijks vele onzijdige werkwoorden, wanneer zij een
			 bedrijf aanduiden, het welk onmiddellijk op een ander voorwerp overgaat, als:
			 zich eenen bogchel lagchen; bloed zweeten; iets niet kunnen gewennen; eenen
			 weg gaan, dat is, op eenen weg; de trappen op en af loopen. Zoo ook
			 eenige onpersoonlijke, als: het sneeuwt groote vlokken; het hagelt heele
			 steenen. Men vermijde echter, zoo bij onzijdige als bedrijvende
			 werkwoorden, zulke vierde naamvallen, die de oorspronkelijke beteekenis van het
			 werkwoord herhalen, als: een goed leven leven; den dood sterven; eenen
			 strijd strijden, enz. Behalve, wanneer het zelfstandige naamwoord eene
			 bijzondere wijs te kennen geeft; zoo zegt men, bij voorbeeld, zeer wel:
			 eenen natuurlijken, eenen geweldigen dood sterven; eenen bitteren drank
			 drinken, eenen goeden strijd strijden. Ook worden de uitdrukkingen:
			 zijnen gang gaan, zijnen slag slaan, een schrift schrijven door het
			 gebruik gewettigd. 
		  §. 180. Eenige bedrijvende werkwoorden hebben twee naamwoorden
			 in den vierden naamval bij zich, als twee verschillende namen van eene en
			 dezelfde zaak, of, waarvan het eene naamwoord ter nadere 
{==275==} {>>pagina-aanduiding<<}

			 verklaring en bepaling van het andere strekt: ik noem hem mijnen vader; hij
			 heet (noemt) mij zijnen vriend; ik heb hem pieter gedoopt (bij den
			 doop pieter genoemd); welke werkwoorden dan, in den lijdenden vorm, twee eerste
			 naamvallen vorderen. 
		  §. 181. De bepaling van tijd wordt door den vierden naamval
			 uitgedrukt, en wel, 1. op de vraag wanneer? Hij keerde den zesden dag na het
			 overlijden zijner zuster te rug; 2. op de vraag hoe lang? Ik heb reeds
			 den ganschen dag naar u gewacht; het kind leefde maar zes maanden; 3. op de
			 vraag hoe dikwerf? Ik zie hem alle dagen, alle uren enz. Zoo ook de
			 grootte, breedte, zwaarte, waarde en prijs van eenig ding, als: hij is eenen
			 duim gegroeid; het kost eenen gulden; het weegt een pond enz. Ook in
			 verscheidene andere gevallen wordt de vierde naamval gevorderd; doch dan hangt
			 dezelve van de voorzetselen af. Zie Deel I., bij de voorzetselen. 
		 
		 
		  F. Over de telwoorden.
 
		
		  §. 182. Schoon de telwoorden, even als de bijvoegelijke
			 naamwoorden, gemeenlijk voor hunne zelfstandige naamwoorden geplaatst worden,
			 als: honderd guldens; drie dagen, enz., zijn er echter eenige gevallen,
			 waarin de telwoorden achteraan komen, als:in het jaar een duizend acht
			 honderd 
{==276==} {>>pagina-aanduiding<<}
 en vier. Zoo ook bij de gewone wijs van
			 plaatsen in een boek aan te halen, als: boek 1, hoofdstuk 3,
			 vers2 enz.; in welk geval de getallen liefst met cijferletteren, en niet
			 met woorden uitgedrukt worden. 
		  §. 183. De urengetallen hebben dit bijzonders, dat het woord
			 uur, of bij dezelve gevoegd, of daaronder verstaan wordt; terwijl, in
			 het eerste geval, het meervoudige uren een werkwoord in het enkelvoud
			 bij zich heeft; en in het laatste het telwoord, somwijlen, een voorzetsel
			 ontvangt, en verbuiging ondergaat. Met het woord uur: het is twee, drie,
			 vier uren, enz.; het welk bij uitlating gezegd wordt, en zoo veel betekent
			 als: het is zoo laat, dat de klok twee, drie uren slaat, of geslagen heeft. Zoo
			 ook: hij kwam na drie, voor vier uren, en vertrok weder om vijf uren,
			 ook te vijf uren, dat is, hij kwam, nadat de klok drie uren geslagen
			 had, enz. Zonder het woord uur: het slaat drie; de klok sloeg half zes,
			 enz. Zoo ook: hij kwam voor vijven, en bleef tot na zessen. 
		  §. 184. Ook worden de telwoorden, het zij bepaalde of
			 onbepaalde, met de daarbij gevoegde zelfstandige naamwoorden, op tweederlei
			 wijs, verbonden, 1. door middel van de voorzetselsvan, uit, of
			 onder, als: een van de zeven; twee van ons; velen uit dit gezelschap;
			 eenigen onder u; een van beiden enz.; 2. door middel van den tweeden
			 naamval, als: een der dieven; vier der inwone-
{==277==} {>>pagina-aanduiding<<}
ren; 
			 eenigen uwer vrienden; de eerste der benoemden; velen onzer
			 bekenden. 
		  §. 185. In het algemeen dulden de telwoorden geen lidwoord bij
			 zich; echter zijn er gevallen, waarin dit kan en moet plaats hebben, bij
			 voorbeeld: geef mij de tien Guldens, dat is, die voor u liggen, of van
			 welke wij gesproken hebben; om dezelve, daardoor, van alle overige tien guldens
			 te onderscheiden. Zoo ook: de eene was naauwlijks bij mij, of de twee
			 anderen kwamen ook. 
		  §. 186. Het is natuurlijk, dat het zelfstandige naamwoord,
			 waarbij een meervoudig telwoord staat, mede in het meervoudige getal gesteld
			 worde, bij voorbeeld: dertien brooden; honderd en drie kazen, enz. Het
			 gebruik echter heeft hier eene uitzondering gemaakt, en wil, wanneer het getal
			 een boven honderd of duizend is, dat het zelfstandige naamwoord in het
			 enkelvoud sta, als: honderd en een persoon; drie honderd en eene pen;
			 duizend en een dag; vier duizend en een jaar, enz.; welke gezegden bij
			 uitlating gesteld worden, voor vier duizend jaren en een jaar enz. 
		  §. 187. Maten, sommen en gewigten kunnen, of als verdeeld, of
			 als vereenigd beschouwd worden. In het eerste geval, staan zij natuurlijk in
			 het meervoud, wanneer het daarbij gevoegde telwoord meer dan een is. In
			 het andere geval staan zij in het enkelvoud, schoon het daarbij gevoegde
			 telwoord meervoudig is. Zoo zeggen wij, bij voorbeeld: vier 
{==278==} {>>pagina-aanduiding<<}
 lasten tarw, wanneer namelijk iedere last op zich zelf is, en
			 afzonderlijk aangewezen wordt. Maar maakt deze zelfde hoeveelheid tarw eenen
			 enkelen vergaderden hoop uit, dan wordt zij in het enkelvoudige getal
			 uitgedrukt, en men zegt: vier last tarw; daar is (niet daar zijn)
			 vier last tarw. 
			  * 
		  §. 188. Zoo zegt men ook: daar zijn honderd guldens,
			 wanneer men honderd enkele guldens bedoelt; maar wanneer men slechts op de
			 hoeveelheid van geld ziet, en de waarde van honderd guldens in andere
			 geldstukken toetelt; ja zelfs, wanneer het toegetelde geld in enkele guldens
			 bestaat, en men alleen de verzameling van het geld, de som, en niet de
			 bijzondere munt bedoelt, dan zegt men: daar is honderd gulden. Hetzelfde
			 heeft plaats ten aanzien van gewigten, bij voorbeeld: tien ponden
			 koffij, wanneer ieder pond afzonderlijk gewogen en gepakt is; maar: een
			 baaltje koffij van honderd pond. 
			  † 
		  §. 189. Omtrent het woord beide moet aangemerkt worden,
			 dat, wanneer twee te zamen genomene dingen als een geheel beschouwd worden, men
			 hetzelve in het enkelvoudige getal gebruikt, als: ik zeide mijnen
			 geneesheer, dat ik sterk gezweet en wel geslapen had; beide is goed, antwoordde
			 hij. Dit echter heeft alleen dan plaats, wanneer van zaken, en niet van
			 personen gesproken wordt; en wel van zulke zaken, welke als een geheel
			 beschouwd kunnen worden. 
{==279==} {>>pagina-aanduiding<<}
 Men zegt, bij voorbeeld, van twee
			 boeken, niet: beide bevalt mij; maar: beide bevallen mij. 
		  §. 190. Over het gebruik van het algemeene telwoord al,
			 alle, is, in het eerste Deel,§. 337, en verv., reeds het een en
			 ander gezegd. Hier moet nog aangemerkt worden, dat het dikwerf dient, om den
			 zin van het woord, waarbij het gevoegd is, te versterken, bij voorbeeld: ik
			 heb daar toe alle reden; ik zeg het u met allen ernst; ik heb alle achting voor
			 hem; wij hebben met alle vlijt daaraan gearbeid. En moet het tegendeel van
			 alle, in dezen zin, uitgedrukt worden, dan plaatst men het voorzetsel
			 buiten voor hetzelve, als: buiten allen twijfel; hij is buiten alle
			 verdenking, enz. 
		  §. 191. Wij hebben boven (§. 127) reeds te kennen gegeven,
			 dat de telwoorden, in sommige gevallen, als ware bijwoorden beschouwd worden,
			 onverbogen blijven, en een enkelvoudig werkwoord bij zich hebben, als: drie
			 maal drie is negen, enz. Alles, daarentegen, heeft een werkwoord in
			 het meervoud bij zich, wanneer het volgende zelfstandige naamwoord meervoudig
			 is, bij voorbeeld: dat alles zijn onschuldige vermaken, enz. 
		  §. 192. Aller, zijnde de tweede naamval van het
			 meervoud, bij den overtreffenden trap der bijvoegelijke naamwoorden geplaatst,
			 is zoo veel als van allen. De allerbeste, de allergrootste is derhalve
			 de beste, de grootste van allen. Doch hierbij dient 
{==280==} {>>pagina-aanduiding<<}
aangemerkt te
			 worden, dat wel van twee personen, of zaken, een de beste, de
			 grootsteenz., maar niet de allerbeste, allergrootste, enz., kan
			 wezen. Wanneer wij allerbij den overtreffenden trap gebruiken, dan
			 moeten vele personen of zaken (ten minstedrie) voorhanden zijn, van
			 welke allen een de beste, grootste, enz., en dus de
			 allerbeste, allergrootste is. 
			  * 
		  §. 193. De telwoorden, met het woord half, halve, zamen
			 gesteld, hebben, schoon zij altoos meer dan een aanduiden, een zelfstandig
			 naamwoord in het enkelvoudige getal bij zich, als: anderhalf, derdhalf jaar;
			 in vierdhalven dag, enz. 
		 
		 
		  G. Over de bijwoorden.
 
		
		  §. 194. Daar de bijwoorden, eigenlijk, tot de werkwoorden, en
			 niet onmiddellijk tot de zelfstandige naamwoorden behooren, zoo is het
			 verkeerd, daar een bijwoord te gebruiken, waar de zin der rede een bijvoegelijk
			 naamwoord bij het zelfstandige naamwoord vordert. Men kan, bij voorbeeld, wel
			 zeggen: hij heeft den mond vol - den zak, de hand vol, omdat het
			 bijwoord vol eigenlijk op het werkwoord hebben slaat; maar niet:
			 hij heeft de wangen rood, in plaats van hij heeft roode wangen,
			 dewijl rood hier eigenlijk tot wangen, en niet tot het werkwoord
			 hebben behoort. 
		  §. 195. Ook kan, in sommige gevallen, het bij-
{==281==} {>>pagina-aanduiding<<}
woord zoo wel tot het lijdende voorwerp, als tot het werkwoord betrekkelijk
			 gemaakt worden; zoo zegt men ook, bij voorbeeld: hij beschrijft hem
			 eenvoudig, waarbij het denkbeeld eener eenvoudige beschrijving natuurlijk
			 verwekt wordt; doch daar het bijwoord hier ook op het lijdende voorwerp
			 betrekkelijk gemaakt kan worden, en hierdoor derhalve dubbelzinnigheid zou
			 kunnen ontstaan, zoo neemt men, wanneer het bijwoord eenvoudig niet op
			 beschrijven, maar op hem moet toegepast worden, deze
			 dubbelzinnigheid, door eene nadere bepaling, weg, en men zegt: hij
			 beschrijft hem als eenvoudig, of als eenen eenvoudigen man. 
		  §. 196. De bijwoorden staan altoos daar, waar hunne werking
			 vereischt wordt, en wel gemeenlijk voor het woord, waarop zij betrekking
			 hebben, als: het is een altoos werkzaam man, niet: het is altoos een
			 werkzaam man. Het is ons niet geoorloofd, dit te doen, beteekent iets
			 anders, dan: het is ons geoorloofd, dit niet te doen. 
		  §. 197. Een bijwoord wordt, even als ten aanzien van de
			 bijvoegelijke naamwoorden plaats heeft 
			  *, of als in
			 betrekking tot zekere werking alleen gebezigd, bij voorbeeld: hij spreekt
			 bevallig; zij zingt verrukkelijk; of de wijs van werken wordt tusschen twee
			 dingen verdeeld, en wel in eene gelijke, of ongelijke maat. Het
			 eerste geschiedt door de woordjes zoo en als,bij voorbeeld:
			 gij schrijft zoo fraai als hij. Het andere heeft plaats, wanneer aan de
			 
{==282==} {>>pagina-aanduiding<<}
 eene zaak zekere werking, in eene grootere of mindere maat,
			 toegekend wordt, dan aan de andere; het welk door den vergrootenden trap des
			 bijwoords met dan geschiedt, als: zij zingt liefelijker dan
			 hij. 
		  §. 198. Wordt de eene zaak, ten aanzien dezer werking, boven
			 alle overige zaken van dezelfde soort verheven, dan geschiedt dit door middel
			 van den overtreffenden trap, met ten en op het, als: ik heb
			 het hem ten ernstigste, ten nadrukkelijkste aanbevolen, ten sterkte gezegd;
			 ook op het ernstigste, op het nadrukkelijkste; of zonder voorzetsel:
			 zij zingt het beste. 
		  §. 199. Dikwerf moet de beteekenis van een bijwoord, of als
			 bijwoord gebezigd bijvoegelijk naamwoord, door een werkwoord volledig gemaakt
			 en verklaard worden; en dit geschiedt door de onbepaalde wijs met te, of
			 om te; en wel bij zulke bijwoorden, die eene mogelijkheid, ligtheid,
			 moeijelijkheid, noodzakelijkheid, pligtmatigheid, begeerte enz. aanduiden, als:
			 mogelijk te zien; ligt te raden; zwaar, moeijelijk, te zeggen; hard te
			 bijten; verpligt te geven; bereid te volgen; begeerig te zien enz., ook
			 begeerig om te zienenz. Goed, ligt, kwaad, slecht, moeijelijk,
			 gemakkelijk enz. vergenoegen zich, in zekere gevallen, met de onbepaalde
			 wijs, zonder te, als: gij hebt goed, ligt zeggen; het is hier goed
			 wonen, slecht zitten, moeijelijk gaan, gemakkelijk liggen, enz. 
		  §. 200. Het woord zonder, als bijwoord gebezigd, heeft,
			 om de kortheid, dikwerf de onbepaal-
{==283==} {>>pagina-aanduiding<<}
de wijs der werkwoorden met
			 te bij zich, als: zij kon daarvan niet spreken, zonder te
			 schreijen, dat is, zonder dat zij schreide. Kon hij zich zoo hooren
			 beschuldigen, zonder te antwoorden? Ik sprak met hem, zonder te weten, wie hij
			 was, dat is, zonder dat ik wist, enz. 
		  §. 201. Wanneer eene ontkenning plaats heeft, welke in het
			 werkwoord reeds opgesloten ligt, mag dezelve niet herhaald worden, bij
			 voorbeeld: hij ontkende, het niet gedaan te hebben, of dat hij het
			 niet gedaan had, voor: hij ontkende het gedaan te hebben, of dat
			 hij het gedaan had. Zelfs, wanneer de ontkenning niet zoo duidelijk is,
			 als: wacht u, het niet te zeggen, voor: wacht u, het te
			 zeggen. 
		  §. 202. Wanneer een werkwoord eene ontkenning behelst, of
			 wanneer eene ontkenning in hetzelve opgesloten ligt, en de volgende daartoe
			 behoorende uitdrukking insgelijks ontkennend is, dan heeft eene dubbele
			 ontkenning, als eene soort van toestemming en bevestiging, plaats, bij
			 voorbeeld: dat belet niet, dat hij het echter niet zou gezegd hebben; daar
			 was niemand, die niet hartelijk lachte, enz. Somwijlen strekt niet,
			 om de bevestigende uitdrukking te versterken, als: hoe gelukkig zouden zij
			 niet geleefd hebben! wat heb ik van hem niet al gehoord! enz. Maar dikwerf
			 wordt het overtollig en geheel verkeerd gebezigd, als: ach, hoe koud ben ik
			 niet! enz. 
			  * 
		 
		
{==284==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  H. Over de voorzetselen.
 
		
		  §. 203. Daar bij de in het eerste Deel, gegevene
			 beschrijving van den aard en de beheersching der voorzetselen het meeste en
			 noodzakelijkste gezegd is, zoo maken wij hier nog slechts de volgende
			 aanmerkingen. Wanneer twee of meer zelfstandige naamwoorden, welke of in het
			 geheel niet, of alleen door en en of verbonden zijn, een en
			 hetzelfde voorzetsel bij zich hebben, dan kan hetzelve bij ieder zelfstandig
			 naamwoord herhaald, of slechts eenmaal gebezigd worden, bij voorbeeld: door
			 list, bedrog en verraad, of: door list, door bedrog, en door
			 verraad. 
		  §. 204. Wanneer iets met zekeren nadruk ge-
{==285==} {>>pagina-aanduiding<<}
zegd, 
			 en verscheidene dingen als opgeteld en aangewezen worden, dan kan de herhaling
			 van het voorzetsel noodzakelijk worden, bij voorbeeld: over uwe, over hare,
			 en over mijne eigene zaak heb ik gesproken; op u en op uwen broeder zal het
			 gewroken worden. Zijn de zelfstandige naamwoorden door deels, het zij,
			 noch, niet alleen, of andere voegwoorden, verbonden, dan wordt de herhaling
			 volstrekt gevorderd: als: het is hetzelfde, of het door u, of door hem
			 geschiede; hij is noch met goedheid, noch met hardheid te regeren; niet alleen
			 voor u, maar ook voor haar, heb ik gesproken, enz. 
		  §. 205. Wanneer twee voorzetsels onmiddellijk op elkander
			 volgen, dan wordt daardoor eene onduidelijkheid en onaangename hardheid
			 veroorzaakt, als: met van inkt doortrokkene pennen kan men niet goed
			 schrijven, beter: met pennen, welke van inkt doortrokken zijn, enz.
			 Zij werd door met bloed bevlekte handen aangegrepen, beter: zij werd
			 door nog met bloed bevlekte, of: door zijne; ook: door die, met
			 bloed bevlekte handen aangegrepen. 
		  §. 206. Sommige voorzetselen worden altoos achteraan
			 zelfstandige naamwoorden, persoonlijke voornaamwoorden, bijwoorden, en andere
			 voorzetselen gevoegd, als halve: gewetenshalve, vriendschapshalve; wege:
			 ambtswege, pligtswege. Zoo ook waart, of waarts, dat eene
			 beweging naar eene plaats beteekent, als: stadwaarts, dat is naar de
			 
{==286==} {>>pagina-aanduiding<<}
 stad; landwaarts, nederwaarts, oostwaarts, opwaarts,
			 mijwaarts, enz. 
		  §. 207. Ten aanzien van het voorzetsel te moeten wij nog
			 aanmerken, dat hetzelve bij sommige zelfstandige naamwoorden gevoegd wordt,
			 welke, op zich zelven, of met een bijvoegelijk naamwoord, daardoor eene soort
			 van bijwoorden worden, bij voorbeeld, te moede: hoe was hij te moede? Blijd,
			 droef te moede zijn enz. Het eertijds gebruikelijke te vrede heeft
			 reeds geheel de natuur van een bijvoegelijk naamwoord aangenomen, waarom het
			 voorzetsel met het zelfstandige naamwoord vereenigd, en het woord
			 tevrede, of liever tevreden, dient geschreven te worden; derhalve
			 een tevreden mensch, niet: een te vrede mensch, dewijl dit te
			 vrede zelfs de gedaante van een bijvoegelijk naamwoord niet heeft; zoo ook
			 ontevreden, niet on te vrede, noch te onvrede. Zie ook D.
			 I, bl. 41, in de aanteekening. 
		 
		 
		  I. Over de voegwoorden.
 
		
		  §. 208. Over den aard der voegwoorden, en over de wijs,
			 waarop, door middel van dezelve, de eene rede aan de andere, en derzelver leden
			 aan elkander verbonden worden, is in het eerste Deel reeds gesproken. In
			 opzigt tot het verdere gebruik en de plaatsing van dezelve, komt het volgende
			 nog in aanmerking. 
		  §. 209. Wanneer de verbindende en uitsluitende 
{==287==} {>>pagina-aanduiding<<}

			 voegwoorden en, ook, noch, of, maar enz. tusschen twee naamwoorden
			 gebezigd worden, dan moeten deze altijd in naamval, doch niet in getal en
			 geslacht, overeen komen, als: ik vond daar mijnen broeder en zijnen oudsten
			 zoon; dat is hun en ons gebeurd; de dood verschoont zoo min den koning als den
			 bedelaar; ik heb noch hem, noch haar gezien; ik gaf het den vader en zijnen
			 kinderen; ik zag het kind en zijne moeder schreijen; ik hoorde eenen
			 vernuftigen, doch tevens nederigen redenaar spreken. 
		  §. 210. Worden twee of meer werkwoorden, door middel van de
			 voegwoorden, met elkander verbonden, dan worden de hulpwoorden hebben, zijn,
			 zullen en wordendoorgaans slechts eens gebezigd, als: ik heb
			 verzocht, gebeden en gesmeekt; hij zal schelden, razen en tieren; gij zult
			 gehaat, gevloekt, gelasterd en vervolgd worden. Somwijlen echter, en wel,
			 wanneer de zin zekeren nadruk vereischt, wordt het hulpwoord herhaald, bij
			 voorbeeld: gij hebt mij beloofd, gij zoudt mij schrijven, gij zoudt mij
			 boeken zenden en gij zoudt zelfs bij mij komen. 
		  §. 211. Sommige voegwoorden staan altoos voor den zin, of voor
			 de woorden, tot welke zij behooren, als: dat, en, of, want, opdat, wanneer,
			 dewijl, enz., bij voorbeeld: ik zeg, dat hij zal komen; ik sprak van u
			 en van hem; hij zal het wel doen, want hij heeft het beloofd, enz. Andere
			 kun-
{==288==} {>>pagina-aanduiding<<}
nen ook in het midden en achteraan geplaatst worden, als:
			 ook, toch, echter, derhalve, insgelijks, dan, voor derhalve,
			 enz., bij voorbeeld: hij komt, en zij komt ook; zij zal het toch doen,
			 en: ei, doe het toch; het zou echter geschied zijn, en: het
			 geschiedde echter; wij zullen insgelijks komen, en: zij kwamen
			 insgelijks enz. 
		  §. 212. Men zegt doorgaans, dat deze of gene voegwoorden de
			 aantoonende of aanvoegende wijs der werkwoorden beheerschen; doch dat deze
			 stelling geenen grond in het geheel heeft, is bl. 254. §. 136, en in het
			 eerste Deel, bl. 148, §. 300 reeds aangemerkt, alwaar wij tevens
			 gezien hebben, dat de wijs waarin een werkwoord geplaatst moet worden, alleen
			 van de zekerheid of twijfelachtigheid des voorstels afhangt. 
		  §. 213. Onaangezien de wijs der werkwoorden niet door de
			 voegwoorden beheerscht wordt, zijn vele voegwoorden echter van dien aard, dat
			 zij de aanvoegende wijs nimmer achter zich ontvangen, terwijl andere deze wijs
			 altoos vorderen. Tot de eerste soort behooren want, omdat, dewijl, vermits,
			 naardien, weshalve, waarom, alzoo, zoo dat, zoo dra als, en meer anderen,
			 welke voor geene onzekere voorstellen passen, als: want wij kwamen te laat;
			 omdat de dag voorbij was; dewijl de avond viel; vermits ik het geld reeds
			 ontvangen heb; naardien deze man mijn vriend is; weshalve ik daarop staat maak;
			 waarom hij zich op die zaak ijverig toelegt; 
{==289==} {>>pagina-aanduiding<<}
 alzoo de tijd
			 reeds verloopen was; zoo dat ik maar wil zeggen; zoo dra als mijn broeder
			 gekomen is enz. Tot de laatste soort behooren opdat, ten einde,
			 mits, en ten zij; waarvan de twee eersten een oogmerk aanduiden,
			 welks bereiking altijd eenigzins onzeker is; en de twee laatsten,
			 voorwaardelijk zijnde, het voorstel, waarbij zij gevoegd worden, eenigzins
			 twijfelachtig maken, bij voorbeeld: ik zal hem helpen, opdat hij zijn
			 billijk oogmerk moge bereiken; de landman wenscht naar regen, ten einde zijn
			 akker bevochtigd en vruchtbaar worde; ik wil hem gaarne afwachten, mits hij
			 niet voor morgen kome; indien gij niet tevreden zijt, ten zij ik uwe laatste
			 vraag beantwoorde, zoo weet dan enz. 
			  * 
		 
		 
		  K. Over de tusschenwerpsels.
 
		
		  §. 214. De tusschenwerpsels drukken slechts enkele
			 gewaarwordingen uit, en behooren derhalve niet, dan in eenen zeer ruimen zin,
			 tot de eigenlijke woorden. En daar alleen klare voorstellingen onder elkander
			 kunnen verbonden worden, en enkele gewaarwordingen voor zulk eene verbinding
			 niet vatbaar zijn, zoo kunnen ook de tusschenwerpsels, eigenlijk, noch
			 iets beheerschen, noch van eenig ander woord beheerscht worden. Zij komen
			 echter werkelijk met naamvallen voor; doch deze worden niet 
{==290==} {>>pagina-aanduiding<<}
 door
			 de tusschenwerpsels, maar alleen door de betrekking bepaald, waarin men zich de
			 zaken of personen voorstelt, bij welke zij geplaatst worden, als: ach, ik
			 ellendige! o! welk een geluk! wel hem, die het pad der deugd betreedt! wee u,
			 indien gij tegen uw geweten handelt! 
		  §. 215. De tusschenwerpsels moeten, in eene rede, daar staan,
			 waar de gewaarwordingen der ziele aangeduid moeten worden. Meestal echter
			 worden zij aan het begin eener uitdrukking geplaatst, om de gewaarwording,
			 welke, bij hetgeen men zeggen wil, gevoeld wordt, vooraf te kennen te geven,
			 als: ach! hoe klopt mij het hart! ha! vind ik u hier? wee u, zoo gij dit
			 doet! Maar ook in het midden, en aan het einde, bij voorbeeld: ik heb
			 veel geleden, ach, zeer veel! ben ik dan, helaas, voor het ongeluk geschapen?
			 Alles is nu voor mij verloren, ach! wat zal ik zeggen, helaas! 
		  
		 
		 
{==291==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  Tweede hoofdstuk 
Over de orde, waarin de woorden in eene rede op
			 elkander volgen.
 
		  1. Over de schikking der woorden in het gemeen.
 
		
		  §. 216. Wanneer wij spreken, dan drukken wij onze
			 gewaarwordingen en voorstellingen door woorden hoorbaar uit, en ons oogmerk
			 daarmede is, diezelfde gewaarwordingen en voorstellingen bij anderen te
			 verwekken. Intusschen kan het niet onverschillig zijn, hoe en waar wij onze
			 woorden plaatsen, maar zij moeten, in eene behoorlijke orde, op elkander
			 volgen, en tot zinsneden en volzinnen bij elkander gevoegd worden, zoo als het
			 einde, waartoe wij spreken, vordert. 
		  §. 217. De schikking der woorden in eene rede hangt van de
			 schikking der voorstellingen en begrippen af. De Nederduitsche taal heeft tot
			 eene grondstelling aangenomen, dat men, in de rangschikking zijner
			 voorstellingen, van het minder bepaalde tot het bepaaldere moet overgaan, zoo
			 dat de rede eene ware opklimming is, overeenkomstig met den aard en de werking
			 van het menschelijke verstand, het welk zich de denkbeelden niet terstond
			 
{==292==} {>>pagina-aanduiding<<}
 in hunne volle helderheid en uitgebreidheid voorstelt, maar
			 dezelve langzamerhand en trapswijze ontwikkelt. 
		  §. 218. De natuurlijke schikking der woorden is die, waarbij
			 men het onderwerp der rede met deszelfs verschillende wijzigingen en bepalingen
			 vooraan plaatst, en daarop de werking en eigenschap des onderwerps, bestaande
			 in het werkwoord met deszelfs bepalingen, laat volgen, als: dat leven is
			 lang, het welk het groote doel des levens bereikt. De waarlijke wijze man volgt
			 de voorschriften der deugd. 
		  §. 219. Alle woorden, welke ter nadere bepaling en omschrijving
			 van een zelfstandig naamwoord dienen, worden voor hetzelve geplaatst, en wel in
			 deze orde: drie schoone paarden; onze drie schoone paarden; deze onze drie
			 schoone paarden; alle deze onze drie schoone paarden. 
		  §. 220. Wordt er een voorzetsel bij gebruikt, dan gaat dit voor
			 al de overige woorden: in alle deze uwe omstandigheden; met de beste en
			 edelste oogmerken. Ook worden de bijvoegelijke naamwoorden en deelwoorden,
			 eenen naamval beheerschende, voor de zelfstandige naamwoorden geplaatst: die
			 lang verwachte, haar heilzame geneesmiddelen; deze arme, uwe hulp behoevende
			 man. De gevallen, waarin het bijvoegelijke naamwoord achter het
			 zelfstandige staat, zijn reeds §. 40 opgegeven. 
		  
{==293==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 221. Moet een zelfstandig naamwoord ter nadere bepaling en
			 verklaring van een ander zelfstandig naamwoord dienen, dan staat het eerste
			 doorgaans achter; terwijl het dan daarop aankomt, welk van beide voor het nader
			 bepaalde of omschrevene moet aangezien worden: mijn vader de koning.
			 Hier strekt het woord koning ter omschrijving, of nadere bepaling, van
			 het woord vader. Maar wanneer men zegt de koning mijn vader, dan
			 is het geval omgekeerd. Zoo ook: ik bezocht mijnen vriend, den leeraar
			 N., en: ik bezocht den leeraar N., mijnen vriend. 
		  §. 222. Wanneer het zelfstandige naamwoord eenen tweeden
			 naamval beheerscht, dan kan dezelve insgelijks vooraan staan. Heeft het
			 beheerschende woord een voorzetsel bij zich, dan treedt dit voor het
			 beheerschte woord: met des Lands, of 's Lands, bewilliging.
			 Beheerscht het voorzetsel eenen naamval, of heeft het een bijwoord bij zich,
			 dan komen deze achteraan: de koning van Frankrijk; liefde tot de deugd; een
			 slag van achteren enz. 
		  §. 223. Al wat onzelfstandig is, het vervoegde werkwoord
			 uitgezonderd, neemt datgeen, waardoor hetzelve nader bepaald wordt, gewoonlijk
			 voor zich: zeer schoon; ongelooflijk groot; zijner merkzaamheid waardig; een
			 bijzonder schoon huis; een naar waarheid begeerig gemoed; een fraai zingende
			 vogel. Hierom ook staat bij de zamen ge-
{==294==} {>>pagina-aanduiding<<}
stelde werkwoorden het
			 voorzetsel, in de onbepaalde wijs, vooraan, als: uitgaan, omschrijven,
			 intreden enz. 
		  §. 224. Dat het vervoegde werkwoord hiervan uitgezonderd is,
			 blijkt uit het volgende: die vogel zingt fraai enz., en niet: die
			 vogel fraai zingt. Wordt echter in plaats van het zelfstandige naamwoord,
			 een voornaamwoord gebezigd, dat op een vooraf gaand zelfstandig naamwoord
			 betrekking heeft, dan neemt het onzelfstandige dat geen, waardoor het nader
			 bepaald wordt, weder voor zich, als: een vogel, die fraai zingt. 
		  §. 225. Een bijwoord kan alleen door een bijwoord nader bepaald
			 worden, het welk insgelijks vooraan staat: zeer schielijk; wel vroeg,
			 enz. Eerst en nog kunnen ook van achteren staan: heden nog zal
			 hij komen; gisteren eerst zag ik hem. Komt er nog een voorzetsel bij, dan
			 staat het nader bepaalde bijwoord in het midden: van boven af; naar beneden
			 toe; van onderen op. 
		  §. 226. Wanneer de derde naamval als het persoonlijke, en de
			 vierde als het zakelijke voorwerp achter een werkwoord komt, dan staat de derde
			 naamval gewoonlijk voor den vierden: die zoon doet zijnen vader eer
			 aan. 
		  §. 227. Heeft echter de vierde naamval een bezittelijk
			 voornaamwoord bij zich, het welk naar het onderwerp der rede te rug leidt, dan
			 treedt hij voor den derden naamval: hij heeft zijn huis eenen
			 
{==295==} {>>pagina-aanduiding<<}
 vreemdeling verkocht. En dit heeft ook plaats, wanneer de
			 inhoud van den vierden naamval meer bedoeld wordt, dan die van den derden:
			 openbaar uwe geheimen aan niemand. Geef dezen raad aan alle menschen.
			 Doch daarentegen: geef uwen broeder dezen raad, dewijl de nadruk hier
			 meer op uwen broeder, dan op raad valt. 
		  §. 228. Is een van beide de naamvallen een voornaamwoord, dan
			 volgt hetzelve onmiddellijk op het werkwoord: geef hem goeden raad; geef
			 hetzelve uwen broeder. 
		  §. 229. Zijn beide de naamvallen voornaamwoorden, dan gaat de
			 vierde gemeenlijk voor den derden: zeg dat mij; geef hem haar. Dikwerf
			 kan ook de derde naamval voor den vierden staan; want men zegt ook: zeg mij
			 dat; en zoo wel: ik wil u haar toevertrouwen, als: ik wil haar u
			 toevertrouwen. 
		  §. 230. Wanneer de persoon in den vierden, en de zaak in den
			 tweeden naamval staat, dan wordt de persoon eerst genoemd: hij schaamde zich
			 zijner nederige geboorte niet; ontferm u mijner. 
		  §. 231. Heeft het werkwoord twee vierde naamvallen bij zich,
			 dan wordt die, welke het persoonlijke voorwerp uitdrukt, altijd vooraan
			 geplaatst: hij heeft hem eenen verrader des vaderlands genoemd. 
		  §. 232. Heeft een werkwoord, behalve het onmiddellijk
			 beheerschte woord, nog een zelfstandig 
{==296==} {>>pagina-aanduiding<<}
 naamwoord met zijn
			 voorzetsel bij zich, dan komen deze laatsten gewoonlijk achteraan: dat
			 maakte eenen diepen indruk op onze gemoederen. 
			  * 
		  Worden daarbij tijd en plaats bepaald, dan kunnen deze somwijlen
			 vooraan staan: dat maakte, in die oogenblikken, eenen diepen indruk
			 enz. 
		  Bijzonder, wanneer de door het werkwoord beheerschte naamval geen
			 voornaamwoord bij zich heeft: de wind rukte, voor drie dagen, eenen boom uit
			 den grond; maar: de wind rukte dezen boom, voor drie dagen, uit den
			 grond. Ik vond, in Amsterdam, eenen ouden vriend; maar: ik vond onzen
			 vriend, in Amsterdam. Worden tijd en plaats te gelijk genoemd, dan staat de
			 tijd vooraan: ik vond, voor drie dagen, in Amsterdam, eenen ouden
			 vriend. 
		  §. 233. Heeft een werkwoord verscheidene zelfstandige
			 naamwoorden met hunne voorzetselen bij zich, dan staat dat zelfstandige
			 naamwoord het laatste, het welk op het werkwoord de naaste betrekking heeft.
			 Tijd en plaats gaan voor de overige beschrijvingen, en onder dezen de tijd voor
			 de plaats: hij trad, uit hoofde zijner onschuld, met een vrolijk gelaat,
			 voor het gerigt. De ongevoe-
{==297==} {>>pagina-aanduiding<<}
lige bleef, op dien dag, in den
			 verrukkendsten oord, bij al de bekoorlijkheden der lagchende natuur, geheel
			 zonder aandoening. Plaatst men, in zulk een geval, het naamwoord, waarop
			 het werkwoord de naaste betrekking heeft, vooraan, dan verliest de gansche rede
			 veel van hare kracht, bij voorbeeld: hij trad voor het gerigt, met een
			 vrolijk gelaat, uit hoofde zijner onschuld. Het kan echter ook vooraan, of
			 bij het werkwoord gevoegd worden, wanneer het anders, door te groote
			 omschrijvingen, te ver van het werkwoord zou verwijderd zijn, bij voorbeeld:
			 hij trad voor het gerigt, met een vrolijk gelaat, waarop de bewustheid
			 zijner onschuld duidelijk te lezen was. 
		  §. 234. Op dezelfde wijs staan alle bijwoorden achter het
			 vervoegde werkwoord, terwijl de bijwoorden van tijd en plaats weder voorop
			 gaan, en die van hoedanigheid enz. volgen: de wind waait hard; de wind waait
			 verschrikkelijk hard; de wind waait heden verschrikkelijk hard; de wind woei,
			 gisteren morgen, verschrikkelijk hard; de wind woei, gisteren morgen, bij ons,
			 verschrikkelijk hard. Zoo ook, wanneer het werkwoord bedrijvend is, en
			 eenen vierden naamval bij zich heeft: ik zag hem, nog dezen morgen, hier,
			 geheel opgeruimd. En met de onbepaalde wijs eens werkwoords: ik zag,
			 gisteren tegen den avond, de zwarte onweerswolken schielijk over het bosch
			 heendrijven. 
		  §. 235. Bij een, door middel van een hulpwoord, 
{==298==} {>>pagina-aanduiding<<}

			 vervoegd werkwoord, staan alle nadere bepalingen en omschrijvingen tusschen
			 hetzelve en het deelwoord, of de onbepaalde wijs: wij zijn gisteren ongemeen
			 vriendelijk door hem ontvangen geworden. Ik zal, waarschijnlijk, heden nog in
			 de stad komen. 
		  §. 236. Ook, wanneer twee onbepaalde wijzen bij een werkwoord
			 komen: ik heb hem laten gaan; ik heb hem, terstond na die gewigtige
			 ontdekking, laten gaan. Ik wil het u, zonder eenige bedenking, helpen
			 uitvoeren. 
		  §. 237. Insgelijks, wanneer drie onbepaalde wijzen in eene rede
			 voorkomen, het welk men echter zoo veel mogelijk moet vermijden, uit hoofde van
			 de duisterheid, welke daarmede dikwerf vergezeld gaat: ik heb hem die zaak
			 willen helpen uitvoeren; ik heb hem die zaak met al mijn vermogen willen helpen
			 uitvoeren. 
		  §. 238. De onbepaalde wijs met te volgt onmiddellijk op
			 het werkwoord en deszelfs nadere bepalingen: ik beval hem te gaan; ik beval
			 hem, dezen morgen, in allen ernst, te gaan; terwijl de onbepaalde wijs hare
			 nadere bepalingen en omschrijvingen voor zich neemt: ik beval hem, dezen
			 morgen, in allen ernst, terstond uit mijne oogen te gaan. 
		  §. 239. Somwijlen komt nog eene onbepaalde wijs bij het
			 werkwoord; in welk geval de onbepaalde wijs met te voorgaat: ik
			 wenschte hem te leeren 
{==299==} {>>pagina-aanduiding<<}
 kennen; men heeft hem wijn te
			 drinken gegeven. 
		  §. 240. Hetgeen dusverre over de schikking der woorden gezegd
			 is betreft den gewonen en natuurlijken gang onzer voorstellingen en begrippen.
			 Doch de Nederlander is zoo zeer daaraan niet gebonden, dat hij niet, deels uit
			 hoofde van den aard der rede zelve, deels om den nadruk, in vele gevallen,
			 daarvan zou mogen, en zelfs moeten afwijken. 
	 
			 
		  2. Over de verhalende, vragende en verbindende
			 woordschikking.
 
		
		  §. 241. Wanneer wij spreken, dragen wij onze voorstellingen of
			 zoo voor, als wij die hebben, zonder alle kunstige zamenvoeging der volzinnen,
			 of wij verbinden daarbij de volzinnen, door middel van de voegwoorden; of onze
			 gemoedsgesteldheid heeft invloed op onze rede en de schikking onzer
			 denkbeelden. In het eerste geval ondergaat de natuurlijke orde der woorden
			 geene verandering, maar wel in de beide laatste gevallen; en in gevolge hiervan
			 is de woordschikking eigenlijk driederlei, namelijk de verhalende,
			 vragende en verbindende. 
		  §. 242. 1. De verhalende woordschikking is die, waarbij
			 men datgeen, het welk men ondervonden heeft, of weet, zoo als men het
			 ondervonden heeft, of weet, aan anderen mededeelt; waarbij men zij-
			 
{==300==} {>>pagina-aanduiding<<}
ne gewaarwordingen en voorstellingen, zonder eenige gemoedsbeweging,
			 of kunstige verbinding van de zinsleden, op de eenvoudigste wijze voordraagt,
			 of waarbij men het onderwerp der rede met dezelfs verschillende wijzigingen en
			 bepalingen vooraan plaatst, en daarop de werking en eigenschap des onderwerps,
			 bestaande in het werkwoord met deszelfs bepalingen, laat volgen, bij voorbeeld:
			 de waarlijk wijze man volgt de voorschriften der deugd; men spreekt daarvan;
			 het sneeuwt enz. En nimmer wordt het onderwerp der rede achter het
			 werkwoord gevoegd; waarom het eene verkeerde woordschikking is, wanneer men
			 zegt: geheiligd worde uw naam; leve de koning!voor: uw naam worde
			 geheiligd; de koning leve! 
		  §. 243. Wanneer men zijne, of eens anderen woorden, in den
			 persoon, waarin zij gesproken worden, herhaalt, dan kan de persoon, die dezelve
			 aanvoert, of vooraan, of na eenige der aangevoerde woorden, staan; doch indien
			 het laatste plaats heeft, moet de eerste naamval achter het werkwoord komen:
			 ik zeide tot hem, gij dwaas, gij bedriegt u zelven; gij dwaas, zeide ik tot
			 hem, gij bedriegt u zelven. Leef, dus sprak hij, leef voor Gade en
			 kinderen. 
		  §. 244. De meeste voegwoorden veranderen wel de
			 verhalende orde der woorden, bij voorbeeld: ik ging naar zijn huis,
			 dewijl ik hem in langen tijd niet gezien had, enz.; echter zijn er eenige,
			 welke dezelve onveranderd laten. Deze zijn: want, 
{==301==} {>>pagina-aanduiding<<}
maar,
			 doch; zoo ook echter, daarom, evenwel, gevolgelijk, anders, veel meer,
			 nogtans, toch en daarentegen, wanneer zij niet aan het begin van
			 eenen volzin staan: zijne broeders moeten eerst hunne toestemming geven,
			 want zij zijn zijne medeërfgenamen, niet: want zij zijne
			 medeërfgenamen zijn. De deugd veredelt, maar de ondeugd schandvlekt. Ik
			 heb het niet verzuimd, ik heb veel meer alles gedaan, wat in mijn vermogen was.
			 Men verwachtte, dat hij zich daarover zou wreken, en hij heeft daarentegen
			 enz. 
		  §. 245. 2. De andere soort van woordschikking is de
			 vragende, dus genoemd, omdat zij bijzonder in vragen gebezigd wordt,
			 schoon zij ook in andere gevallen voorkomt, gelijk straks zal blijken. Zij
			 bestaat daarin, dat het werkwoord hier de plaats van het onderwerp der rede
			 inneemt, welk laatste hetzelve onmiddellijk volgt, daar het anders voor het
			 werkwoord komt, gelijk in de boven genoemde verhalende woordschikking plaats
			 heeft. Deze verplaatsing geschiedt, omdat het werkwoord hier als het
			 onbepaaldste en tevens gewigtigste deel der rede aangemerkt, en gevolgelijk te
			 regt aan het hoofd derzelve gesteld wordt, ten einde daardoor de aandacht
			 ganschelijk tot zich te trekken. 
		  §. 246. Zij wordt gebezigd, 1. in onmiddellijke vragen; zoo wel
			 zonder vraagwoorden: vindt men wel rozen zonder doornen? Hebt gij hem ooit
			 gesproken? Is hij het? Zal uw vriend komen? Spreekt 
{==302==} {>>pagina-aanduiding<<}
 men
			 daarvan? Sneeuwt het? enz.; als ook met vraagwoorden, het zij dan
			 bijwoorden, het zij voornaamwoorden, welke met alle hunne bepalingen voor het
			 werkwoord komen: waar zullen wij hem vinden? Wat gaat gij doen? Welk eenen
			 langen brief hebt gij geschreven? Wat voor eene misdaad hebt gij
			 begaan?Alwaar wat voor liefst vereenigd blijft; derhalve niet:
			 wat hebt gij voor eene misdaad begaan? 
		  §. 247. Is hoe het vraagwoord, dan volgt daarop
			 onmiddellijk het bijwoord: hoe dikwerf zijt gij van daag reeds hier geweest?
			 Hoe veel geeft gij daarvoor? Herhaalt men de woorden van een' ander, dan
			 geschiedt dit met de verhalende woordschikking, en de toon der stem
			 alleen moet de vraag aanduiden: hoe! hij heeft het gedaan? Ik zou het u
			 gezegd hebben? 
		  §. 248. Wanneer men iemand iets beveelt, verzoekt, en tot iets
			 aanzet, of opwekt, en dit in de gebiedende wijs der werkwoorden geschiedt,
			 terwijl het onderwerp der rede een voornaamwoord is: zeg gij het; laat ons
			 gaan. Is het onderwerp der rede, of de naam van het aangesprokene voorwerp,
			 een zelfstandig naamwoord, dan kan hetzelve van voren, in het midden, of aan
			 het einde staan: o God, wees mij armen zondaar genadig! of: wees, o
			 God, mij armen enz., of: wees mij armen zondaar genadig, o God! Doch
			 wordt het aangesprokene voorwerp omschreven, dan staat het 
{==303==} {>>pagina-aanduiding<<}
 best
			 vooraan: o Gij, die algenoegzaam in u zelven zijt, en den dienst uwer
			 schepselen geenszins behoeft, versmaad onze hulde niet! 
		  §. 249. Wordt een uitroep, of eene verwondering, vraagswijze
			 voorgesteld, dan heeft hier hetzelfde plaats, dat bij eigenlijke vragen
			 geschiedt. Hier namelijk staan de vraagwoorden even eens voor het werkwoord,
			 terwijl het onderwerp der rede op hetzelve volgt: hoe veel zalige uren heb
			 ik in haar gezelschap gesleten! hoe gelukkig zijn zij, die weinig
			 behoeven! 
		  §. 250. Ook, wanneer men iets wenscht, doch alleen dan, wanneer
			 de wensch in den verledenen tijd geschiedt, en geen voegwoord daarbij gebezigd
			 wordt, het welk eene andere woordschikking vordert: hadde ik het maar
			 gedaan! mogte hij zijnen wensch toch vervuld zien! gave God, dat het niet
			 geschiedde! Wordt de wensch in den tegenwoordigen tijd uitgedrukt, dan
			 heeft weder de verhalende woordschikking plaats: God geve, dat het
			 alzoo geschiede! de hemel beware u! 
		  §. 251. Wanneer in eene rede de voegwoorden indien, wanneer,
			 schoon en andere weggelaten worden: komt hij, dan is het goed, dat
			 is, wanneer, of indien hij komt. Zie ik hem, dan zal ik het hem
			 zeggen, dat is, wanneer ik hem zie. Mag het u gebeuren, dat is,
			 indien het u gebeuren mag. Hadden mijne zinnen mij niet bedrogen, dat
			 is, wanneer mijne zinnen mij niet bedrogen hadden. 
{==304==} {>>pagina-aanduiding<<}
 Ware
			 ik ook arm, zoo zoude ik echter niet stelen, dat is, schoon ik arm
			 ware. 
		  §. 252. Achter het vergelijkende zulk, zulk een; ook
			 achter er, daar, dan, hier, hierheen, derwaarts, wanneer zij eene rede,
			 of eenen volzin, beginnen; en, in dit geval, achter alle andere bijwoorden:
			 zulk eenen dag had ik nooit beleefd; er liep een gerucht; daar wil ik wezen;
			 dan zal hij komen; hier moet ik hem spreken; daarna gebeurde het; overal lagen
			 appelen onder de boomen; eerst zal ik met u over deze zaak spreken; somwijlen
			 kan men hem niet verstaan; nimmer weet de mensch vooraf, welk lot hem in dit
			 leven beschoren zij; misschien komt hij heden nog enz. 
		  §. 253. 3. De derde soort van woordschikking wordt niet
			 ongepast de verbindendegenoemd. Deze heeft plaats in die zinsleden,
			 welke, door tusschenkomst van een voegwoord, of betrekkelijk voornaamwoord, met
			 andere vereenigd zijn, en wijkt in zoo verre van de gewone woordschikking af,
			 dat het werkwoord, het welk anders terstond op het onderwerp der rede volgt,
			 hier de laatste plaats inneemt. Ik heb onzen vriend, in langen tijd, niet
			 gezien; dit is de verhalende woordschikking; hebt gij onzen
			 vriend, in langen tijd, niet gezien? dit is de vragende, of eerste
			 afwijkende woordschikking; dewijl ik onzen vriend, in langen tijd, niet
			 gezien heb; dit is de verbindende, of tweede afwijkende
			 woordschikking. 
		  
{==305==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 254. Bijzonderlijk heeft deze woordschikking plaats bij de
			 voegwoorden als, wanneer, tot dat, evenwel, daar, dewijl, naardien, schoon,
			 ofschoon, hoewel, indien, zoo(voor indien), zoo dra, nogtans enz.,
			 bij voorbeeld: wanneer die tijd zal gekomen zijn; evenwel wil hij gelijk
			 hebben; nogtans zou het hem niet baten; dewijl het uw voornemen is, enz.
			 Zoo ook bij de betrekkelijke voornaamwoorden die, welke, bij voorbeeld:
			 de menschen, die gewoonlijk alleen op hun eigen voordeel zien. Waarom zouden
			 wij, die met eenen redelijken geest versierd zijn, ons hart aan de aarde vast
			 kluisteren? 
		  Het volgende voorbeeld bevat beide, en een voegwoord en
			 betrekkelijke voornaamwoord: de Romeinen, die anders de regtvaardigheid in
			 groote eer hielden, streefden, met zoo veel drift, naar de opperheerschappij
			 der wereld, dat zij, om deze te verkrijgen, zich de schandelijkste
			 onregtvaardigheden veroorloofden. 
		  §. 255. Dezelfde woordschikking wordt gebezigd bij de
			 betrekkelijke bijwoorden waar, waarbij, van waar, enz.; wanneer zij
			 geene vragen aanduiden, bij voorbeeld: hij schreef mij, waar ik hem konde
			 spreken enz. Ook bij de vraagwoorden waarom, wat, hoeenz., wanneer
			 daarmede insgelijks niet gevraagd wordt: ik weet niet, waarom hij dat gezegd
			 heeft; ik zie nu, hoe ik daarmede handelen moet, enz. 
		 
			
{==306==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  3. Over de omzettingen, of afwijkingen van de gewone
			 woordschikking.
 
		
		  §. 256. De Nederduitsche taal is aan de drie voorgedragene
			 soorten van woordschikking niet zoo gebonden, dat zij niet, zoo tot afwisseling
			 van de rede, als ter bevordering van den nadruk, daarvan zoude kunnen afwijken.
			 Wij zijn niet gedwongen, om, bij het mededeelen van onze voorstellingen en
			 begrippen, in alle gevallen, den gang der koude gewaarwording te volgen; maar
			 wij kunnen ook daar, waar wij het voor ons oogmerk dienstig achten, de taal des
			 gevoels en der verbeelding bezigen, dat is, wij kunnen een denkbeeld, het welk
			 wij boven anderen willen doen uitsteken, uit zijne gewone plaats ligten, en
			 hetzelve daar zetten, waar het de opmerkzaamheid het meest naar zich trekt. En
			 dit geschiedt bijzonderlijk, wanneer wij dit denkbeeld de plaats van het
			 onderwerp der rede doen innemen. Ik beminde haar eens teederlijk is de
			 gewone woordschikking, en hier is ik het natuurlijke onderwerp, dat als
			 het hoofddenkbeeld beschouwd, en daarom ook door den nadruk der uitspraak
			 onderscheiden wordt. Maar vordert het oogmerk van den spreker, om een ander
			 deel der rede als het hoofddenkbeeld voor te stellen, dan kan hij zeggen:
			 haar beminde ik eens teederlijk; of: eens beminde ik haar
			 teederlijk; of: teederlijk beminde ik haar eens. 
		  
{==307==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  §. 257. Men merke hierbij op, dat, zoo dikwerf eenig deel der
			 rede in de plaats van het onderwerp treedt, de eerste naamval, of het
			 eigenlijke onderwerp, even als bij de vragende woordschikking, terstond op het
			 werkwoord volgt, waartoe het behoort. Op zulk eene wijs kunnen in de plaats van
			 het onderwerp gesteld worden: 
		  1. Een bijwoord, het zij een eigenlijk bijwoord, het zij een
			 bijvoegelijk naamwoord, of deelwoord, als bijwoord gebezigd, bij voorbeeld:
			 nog altoos spreekt gij van eene zaak, welke reeds lang vergeten moest zijn.
			 Gevaarlijk zijn zij, die alles opmerken en zelden spreken. Dreigend was zijne
			 houding, toen hij dit zeide. Uw is het rijk; ons is de bezitting. 
		  2. De onbepaalde wijs van een werkwoord, welke anders achter een
			 ander werkwoord komt, waarmede zij verbonden is, als: graven kan ik niet;
			 stelen mag ik niet; bedelen wil ik niet. Bij twee onbepaalde wijzen zou
			 deze omzetting te hard zijn. Men zegt, bij voorbeeld, niet: zeggen hadt gij
			 het moeten; ook niet: moeten zeggen, of zeggen moeten hadt gij
			 het; maar: gij hadt het moeten zeggen. Bij drie onbepaalde wijzen
			 kan dezelve volstrekt niet plaats grijpen. Men zegge derhalve: gij hadt het
			 mij moeten laten weten. 
		  3. De naamval, welke door het werkwoord beheerscht wordt, als:
			 zijn gansche rijkdom is eene schamele hut; zulk eene rust geniet de
			 stervende 
{==308==} {>>pagina-aanduiding<<}
 onschuld; die treurige gebeurtenis moest ik
			 eerst nog beleven! hem moét gij gehoorzaam zijn; den booswicht, door
			 zijn geweten gefolterd, is geene rust meer beschoren. 
		  4. Een voorzetsel met zijnen naamval: in zijne aderen woelde een
			 regt vaderlandsch vuur. Op deze wijs moest de zaak wel goed afloopen. 
		  5. Ook bij de vraagswijze voordragt is het geoorloofd, den nadruk
			 door verplaatsing te bevorderen. Zoo duldt, bij voorbeeld, het zeggen: zoude
			 ik hem gehoorzaam wezen?tweederlei verandering, naar gelang men de
			 aandacht, of op den handelenden persoon, of op hem, die het voorwerp der
			 handeling is, wil gevestigd hebben. In het eerste geval kan men zeggen: ik
			 zoude hem gehoorzaam zijn? in het laatste: hem zoude ik gehoorzaam
			 zijn? 
		  6. Ook kan bij eene vraag, of bij eenen vraagswijze voorgestelden
			 uitroep, het zelfstandige naamwoord vooraan komen, in welk geval hetzelve, aan
			 het einde, door middel van een voornaamwoord, herhaald wordt, als: dit
			 vergenoegen, zal het mij ten deel vallen? De bloem der gezondheid, hoe
			 schielijk verwelkt zij niet? Dit echter mag slechts zeldzaam en alleen dan,
			 wanneer het eenen bijzonderen nadruk geeft, plaats hebben. 
		  §. 258. De boven opgegevene voorbeelden bevatten alleen die
			 soort van omzettingen, waarbij de plaats van het hoofddenkbeeld door eenig
			 an-
{==309==} {>>pagina-aanduiding<<}
der deel der rede wordt ingenomen. Doch behalve deze worden er
			 nog andere verplaatsingen gebezigd. Zoo plaatst men, bij voorbeeld, 1. het
			 voornaamwoord achter het bijwoord: wil mij nu deze ook ontrouw worden?
			 2. den vierden naamval voor den derden: ontneem dezen eenigen troost dien
			 ongelukkigen man niet. 
		  §. 259. De omzetting van geheele zinsleden heeft niet enkel uit
			 hoofde van den nadruk plaats, maar geschiedt ook overeenkomstig het gewone
			 gebruik des gemeenen levens. Deze omzetting bestaat voornamelijk daarin, dat
			 het laatste lid de plaats van het eerste inneemt, bij voorbeeld: waarom hij
			 het gedaan heeft, begrijp ik niet. Dat hij heden komen zal, weet ik. 
		  §. 260. Dat intusschen de omzetting ook hare grenzen moet
			 hebben, en dat zij, zonder verstand gebruikt, eene rede gebrekkig en
			 onverstaanbaar kan maken, is uit het boven aangevoerde reeds af te leiden, en
			 kan uit het volgende nader blijken. 
		  §. 261. Somwijlen bezigt men zoodanige omzettingen, waarbij de
			 vierde naamval onkenbaar, en de zin derhalve twijfelachtig wordt; het welk in
			 het enkelvoud bij vrouwelijke en onzijdige, en in het meervoud bij alle
			 zelfstandige naamwoorden het geval is; en hiervoor behoort men zich
			 zorgvuldiglijk te wachten, bij voorbeeld: eens beweent uw graf de
			 liefde. Hier wordt het onzeker, welke de vierde, en welke de eerste naamval
			 is, en gevolgelijk, of hier eene
{==310==} {>>pagina-aanduiding<<}
 omzetting plaats heeft, of niet.
			 Zoo ook: mijne vermaning neme uw jeugd ter harte; ligtzinnige jongelingen
			 overrompelen de bekoorlijkheden der ondeugd. De natuurlijke woordschikking
			 intusschen zou den vierden naamval van den eersten genoegzaam onderscheiden, en
			 hierdoor alle twijfelachtigheid wegnemen, bij voorbeeld: eens beweent de
			 liefde uw graf; uwe jeugd neme mijne vermaning ter harte, enz. 
		 
			 
		  4. Over de verkeerde woordschikkingen.
 
		
		  §. 262. Men moet ten aanzien der woordschikking groote
			 omzigtigheid gebruiken, in eene taal, welke, gelijk de onze, weinig
			 verbuigingsteekenen bezittende, de onderlinge betrekking der woorden,
			 voornamelijk door het plaatsen van dezelve, moet aanduiden. En daar de
			 bijwoorden, en in het gemeen die woorden en uitdrukkingen, welke eene
			 bijkomende omstandigheid, of zekere bepaling aanduiden, niet enkel op het
			 werkwoord, maar ook op het zelfstandige naamwoord betrekking hebben, zoo kan
			 eene verkeerde plaatsing van dezelve, in vele gevallen, den waren zin eener
			 rede twijfelachtig, onzeker maken, of zelfs eenen geheel anderen zin
			 veroorzaken, dan de bedoeling van den spreker of schrijver vordert. Hiertoe
			 behooren inzonderheid de woorden alleen, voornamelijk, ten minste, niet,
			 althans, enz. Zoo kan men, bij voorbeeld, zeggen: ik al-
			 
{==311==} {>>pagina-aanduiding<<}
leen heb hem gezien, en: ik heb hem alleen gezien. In
			 het eerste geval slaat alleen op ik, en in het laatste op
			 hem, terwijl de nadruk der uitspraak ook op ik en hem
			 valt. En wanneer men bij de woorden ik heb hem alleen gezien, den
			 klemtoon, onder het spreken, op gezien plaatst, dan is de beteekenis
			 weder blijkbaar verschillend van de vorige, dewijl men daarmede dan wil
			 aanduiden: ik heb hem alleen gezien, niet gesproken. Zoo zegt men ook:
			 ik ten minste ben daarover niet bekommerd, en: ik ben ten minste
			 daarover, of: ik ben daarover ten minste niet bekommerd. Het
			 beteekent ook iets anders het staat u vrij niet te zweren, en het
			 staat u niet vrij te zweren - hij is altijd niet te huis, en hij is niet
			 altijd te huis. Zoo heeft de uitdrukking de Romeinen althans kenden de
			 vrijheid zoo goed als wij, driederlei beteekenis, naar gelang het woord
			 althans, of achter Romeinen, of achter vrijheid, of achter
			 zoo goed geplaatst wordt. 
		  §. 263. Het is wijders een grondregel voor de Nederduitsche
			 woordschikking, dat men die woorden, welke tot elkander betrekking hebben, zoo
			 na mogelijk bijeen moet stellen. Men wachte zich derhalve van die woorden,
			 welke natuurlijk, of door een koppelwoord, aan elkander verbonden zijn, door
			 tusschenschuiving van eenig ander woord, te scheiden, bij voorbeeld: teeder
			 ziet hij haar en zuchtend aan, in plaats van: teeder en zuchtend ziet
			 hij haar aan. Weg is zij gegaan, voor zij 
{==312==} {>>pagina-aanduiding<<}
 is
			 weggegaan. En, schoon den dichteren, ten aanzien van de omzetting en
			 verplaatsing der woorden, hunne vrijheden niet mogen betwist worden, is echter
			 de volgende woordschikking af te keuren: 
		  Wie zwijgt nu, daar al 't land aan zijne deugd verpligt, 
		  Een zeeërvarenheid het lijk volgt wijd of dicht? 
		  In plaats van: daar al 't land, aan zijne deugd en
			 zeeërvarenheid verpligt enz., terwijl anders de zeeërvarenheid
			 het lijkt schijnt te volgen. 
		  §. 264. Inzonderheid mogen de bijvoegelijke naamwoorden of
			 deelwoorden niet, door tusschenvoeging van een ander zelfstandig naamwoord,
			 gescheiden worden van de zelfstandige naamwoorden, waartoe zij behooren, bij
			 voorbeeld: ter neder geslagen en in droefheid verzonken, hebt gij, o vrede!
			 het menschdom weder vertroost en opgebeurd; alwaar de beide deelwoorden
			 ter neder geslagen en in droefheid verzonken, overeenkomstig den
			 aard der Nederduitsche woordschikking, tot vrede zouden behooren,
			 terwijl de bedoelde zin dezelve alleen tot menschdom betrekkelijk maakt.
			 Men zegge derhalve: gij hebt, o vrede! het ter neder geslagen en in
			 droefheid verzonken menschdom weder vertroost en opgebeurd. 
		  §. 265. Dikwerf wordt, door eene verkeerde plaatsing van de
			 betrekkelijke voornaamwoorden,
{==313==} {>>pagina-aanduiding<<}
 veroorzaakt, dat dezelve tot een
			 zelfstandig naamwoord kunnen te rug gebragt worden, waartoe zij niet behooren,
			 bij voorbeeld: het is dwaasheid, zich tegen de ongevallen des levens te
			 willen wapenen, door de opeenstapeling van schatten, tegen welke ons niets kan
			 beveiligen, dan de goede voorzienigheid van onzen hemelschen Vader. Het
			 betrekkelijke voornaamwoord welke behoort, volgens de meening, tot
			 ongevallen, doch naar de hier gebezigde woordschikking slaat het op de
			 opeenstapeling van schatten; weshalve men eigenlijk dus moet lezen:
			 het is dwaasheid, zich door de opeenstapeling van schatten te willen wapenen
			 tegen de ongevallen des levens, tegen welke ons enz. 
		  §. 266. Ook moet men zich wachten van het werkwoord, door veel
			 en lange tusschenvoegselen, af te scheiden van het zelfstandige naamwoord,
			 waartoe het behoort, bij voorbeeld: het eenige, het welk men van menschen,
			 die alleen in het verzamelen van schatten kunnen wellust stellen, en de reinere
			 geneugte der weldadigheid nimmer gesmaakt hebben, verwachten mag, is dit
			 enz.; in plaats van: dit is het eenige, het welk men verwachten mag van
			 menschen, die enz. Hetzelfde geldt ook ten aanzien van de afscheiding der
			 verledene deelwoorden van hunne hulpwoorden, als: eindelijk heeft hij het
			 boek, waarvan hij zoo veel gehoord, en waarnaar hij zoo zeer verlangd had,
			 gelezen, voor: eindelijk heeft hij het boek gelezen, waarvan hij
			 enz. 
		 
			
{==314==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		  5. Over de volzinnen.
 
		 
		  §. 267. Onze voorstellingen, en bij gevolg ook derzelver
			 uitdrukkingen, bestaan daarin, dat wij van eene zaak iets beweren, of
			 ontkennen. De zaak, van welke zulks geschiedt, heet het onderwerp der rede; en
			 hetgeen van dezelve beweerd, of ontkend wordt, is de daaraan toegeschrevene
			 werking, of eigenschap; terwijl beide te zamen genomen eenen volzin
			 uitmaken. 
		  §. 268. Het onderwerp der rede kan een zelfstandig naamwoord,
			 een voornaamwoord, de onbepaalde wijs eens werkwoords, en ook een bijvoegelijk
			 naamwoord, of bijwoord zijn, dewijl wij ons dat geen, het welk wij daardoor
			 aanduiden, als zelfstandig kunnen voorstellen, schoon het niet werkelijk
			 zelfstandig is. Zoo zeggen wij, bij voorbeeld: regeren is eene moeijelijke
			 kunst; groot en klein zijn betrekkelijke denkbeelden enz. 
		  §. 269. De aan het onderwerp der rede toegeschrevene werking,
			 of eigenschap, bestaat, of in een enkel woord: de moeder zingt; het kind
			 slaapt enz., of in meer woorden: Sempronius is wijs; de zomer is
			 nabij, enz. 
		  §. 270. Een volzin is, in opzigt tot de stof,
			 enkelvoudig, of zamen gesteld. Enkelvoudig, wanneer dezelve alleen een
			 onderwerp en deszelfs eigenschap of werking bevat: Sempronius is dood;
			 zamen gesteld, wanneer twee of meer volzinnen tot eenen 
{==315==} {>>pagina-aanduiding<<}
eenigen
			 verbonden worden: Sempronius is dood, en Cajus leeft. 
		  §. 271. In beide soorten van volzinnen kunnen het onderwerp der
			 rede en het daaraan toegeschrevene, in hunne eigenschappen, betrekkingen en
			 omstandigheden nader aangeduid worden, bij voorbeeld: de goede Sempronius is
			 gisteren gestorven, maar de brave Cajus leeft nog. En zulk een volzin is
			 nog voor verdere uitbreiding vatbaar, wanneer namelijk oorzaken, voorwaarden,
			 of andere beschrijvingen tusschen gevoegd, of ingeschoven worden. Dergelijke
			 inschuivingen heeten tusschenzinnen. Zeggen wij derhalve: de goede
			 Sempronius, de eenige zoon van Cajus, is gestorven, dan is de eenige
			 zoon van Cajus een tusschenzin. 
		  §. 272. Iedere volzin kan meer dan een onderwerp bevatten,
			 terwijl aan een onderwerp verscheidene werkingen, of eigenschappen kunnen
			 toegeschreven worden, als: gestadige verstrooijingen, onrustige begeerten en
			 het dagelijksche genot van zinnelijk genoegen plegen den smaak voor de
			 bekoorlijkheden der natuur te verdooven. Jezus leefde, leed en stierf voor
			 waarheid en deugd. 
		  §. 273. Ten aanzien van den vorm zijn de volzinnen, of
			 verhalend, of biddend en bevelend, of vragend, of
			 wenschend, of ook uitroepend; en dikwerf kunnen, in eenen en
			 denzelfden volzin, meer dan een dezer vormen voorkomen: wanneer hij zich
			 beleedigd acht, wat verhindert hem, mij te onter-
{==316==} {>>pagina-aanduiding<<}
ven? Hier
			 heeft de verhalende en vragende vorm te gelijk plaats. 
		  §. 274. De zamen gestelde volzinnen zijn zoo veelvuldig, als er
			 betrekkingen tusschen twee en meer volzinnen zijn, welke door voegwoorden
			 kunnen aangeduid worden, derhalve even zoo veelvuldig, als er soorten van
			 voegwoorden in eene taal zijn. De volgende voorbeelden strekken ter
			 opheldering. 
		  1. Met een verbindend voegwoord: de donkere wolken
			 verdwenen, en de heldere hemel stortte ons nieuwen moed in. Stelen mag ik niet,
			 ook schaam ik mij te bedelen. Hij is niet alleen roekeloos, maar hij is ook in
			 der daad slecht. 
		  2. Met een verhalend voegwoord: de vorst wilde, dat in
			 ieder gewest van zijn rijk opzieners over de scholen benoemd, de noodige
			 leerboeken vervaardigd, en bekwame schoolmeesters aangesteld zouden worden.
			 Somwijlen ook met eene omzetting: dat hij een goed schilder is, wist ik
			 reeds voorlang. 
		  3. Met een oogmerk aanduidend voegwoord: ik gaf hem de
			 noodige brieven van aanbeveling mede, ten einde hij des te gemakkelijker in
			 zijne onderneming zoude slagen. Hij ontweek alle zinnelijk vermaak, om zich aan
			 hoogere geneugten geheel te kunnen toewijden. 
		  4. Met een reden gevend voegwoord: de Landman ontwaakt
			 doorgaans gezond en opgeruimd, omdat hij, na zijnen arbeid, eenen verkwikkenden
			 slaap geniet. 
		  
{==317==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		   5. Met een rede voortzettend voegwoord: voor eerst was
			 het weder niet gunstig om te reizen, ten andere ontbrak het mij nog aan eenige
			 noodwendigheden, vervolgens kwamen nog eenige andere verhinderingen tusschen
			 beide, en eindelijk hield ook de oorzaak der reize op. 
		  6. Met een verklarend voegwoord: de ondervinding leert
			 ons, dat de zinnelijke vermaken zelden geheel onvervalscht genoten worden, dat
			 is, dat zij dikwerf walging, of verdriet, ten gevolge hebben. 
		  7. Met een besluitend voegwoord: hij verdient bij niemand
			 geloof; verontrust u derhalve niet over hetgeen hij van u mogt gezegd hebben.
			 Ik had pen, papier, noch inkt; gevolgelijk konde ik u niet schrijven. 
		  8. Met een tegenstelling aanwijzend voegwoord: het is
			 waar, dit gevoelen is reeds oud; doch men moet niets verwerpen, omdat het oud,
			 en niets voorstaan, omdat het nieuw is. 
		  9. Met een uitsluitend voegwoord: alles ging goed met hem,
			 behalve dat hij nu en dan, door ongesteldheid, verhinderd werd, zijne zaken
			 zelf waar te nemen. Ook met zonder, in de onbepaalde wijs met het
			 woordje te: ik zal haar helpen, zonder te weten, of zij het
			 verdient. 
		  10. Met een voorwaardelijk voegwoord: gij zoudt u moeten
			 schamen, wanneer de wereld wist, dat gij zulk een ellendige slaaf uwer driften
			 zijt. 
		  
{==318==} {>>pagina-aanduiding<<}
 
		   11. Met een vergelijkend voegwoord: het denken kan even
			 zoo min van onze natuur gescheiden worden, als het aantrekken van den
			 zeilsteen, of het branden van het vuur. 
		  12. Met een toegevend voegwoord: ik heb geslapen, hoe zeer
			 ik voornam niet te slapen. 
		  13. Met een tijdsopvolging aanduidend voegwoord: wij
			 sterven reeds, terwijl wij wanen nog eene lange loopbaan voor ons te zien. Nu
			 scheen zij geheel gevoel, dan hield zij zich onaandoenlijk, en eindelijk brak
			 zij in deze woorden uit. Eer ik nog gelegenheid had, om hem te waarschouwen,
			 was hij reeds in gevaar, om voor de verzoeking te bezwijken. Naauwelijks was
			 hij ingesluimerd, toen een helsch geraas hem weder wekte. 
		  §. 275. Het spreekt van zelf, dat bij het bezigen van zamen
			 gestelde volzinnen, ook dikwerf feilen begaan worden. De voornaamste zijn, 1,
			 wanneer de leden der volzinnen niet op hunne plaats staan, en daardoor
			 duisterheid en verwarring veroorzaakt worden, als: ik zend u hier nevens
			 eenige jonge groenten, om aan uw verlangen te voldoen, als een blijk der
			 vruchtbaarheid van mijnen tuin, met de eerst varende schuit; voor: om
			 aan uw verlangen te voldoen, zend ik u hier nevens eenige jonge groenten, als
			 een blijk der vruchtbaarheid van mijnen tuin, met de eerst varende schuit. Geen
			 mensch kan zich beroemen, 
{==319==} {>>pagina-aanduiding<<}
 nimmer iets uit overijling
			 gedaan te hebben, het welk hij te voren in anderen berispte, hij zij wie hij
			 zij; voor: geen mensch, hij zij wie hij zij, kan zich beroemen, enz.
			 2. Wanneer geene gepaste voegwoorden gebruikt, en dezelve verkeerd geplaatst
			 worden, als: de geneesheer wordt door de beschouwing niet alleen, door de
			 ondervinding ook, tot eenen voornamen arts gevormd, voor: de geneesheer
			 wordt niet alleen door de beschouwing, maar ook door de ondervinding enz.
			 3. Wanneer in omschrijvende volzinnen, het woordje dat op eene zeer
			 onaangename wijze herhaald wordt, als: zou mijn broeder niet weten, dat het
			 ons smert, dat hij niet wil dulden, dat zijn zoon met ons gaat? Somwijlen
			 echter is deze herhaling niet alleen geoorloofd, maar zelfs noodzakelijk,
			 wanneer namelijk al de daarin vervatte uitdrukkingen van de eerste zinsnede
			 afhangen, bij voorbeeld: ik weet, dat gij het gedaan hebt, dat gij het
			 echter ontkend hebt, dat gij er nog geen berouw over gevoelt. 
		 
			 
		  6. Over de zamentrekking der volzinnen door bijvoegelijke
			 naamwoorden, of bijwoorden, en deelwoorden.
 
		
		  §. 276. Somwijlen worden twee volzinnen, door middel van
			 bijvoegelijke naamwoorden en deelwoorden, tot eenen volzin zamen getrokken. En
			 deze zamentrekkingen zijn, wegens de kortheid en nieuw-
{==320==} {>>pagina-aanduiding<<}
heid, welke
			 zij aan eene rede geven, inzonderheid voor den deftigen en verhevenen stijl,
			 zeer bruikbaar. 
		  §. 277. De bijvoegelijke naamwoorden, waardoor twee volzinnen
			 worden zamen getrokken, komen, in deze betrekking, eigenlijk als bijwoorden
			 voor; en de deelwoorden, door welke dit zelfde geschiedt, zijn zoo wel
			 verledene als tegenwoordige. 
		  §. 278. Door middel van een bijwoord, of als bijwoord
			 gebruikt bijvoegelijk naamwoord, worden twee of meer volzinnen zamen getrokken,
			 1. wanneer zij een gemeenschappelijk werkwoord hebben, en hetzelve in de
			 volgende volzinnen verzwegen wordt: altoos is de deugd eene bron van
			 gelukzaligheid, rijk in troost, vol van streelende verwachtingen; dat is:
			 zij is rijk in troost enz. Hoe snel vlieden niet de dagen onzes
			 levens henen, te snel voor hetgeen wij hier te verrigten hebben, dikwerf te
			 snel voor onze uitzigten en betrekkingen. 2. Wanneer twee of meer
			 volzinnen, welke eenerlei onderwerp in denzelfden naamval, maar verschillende
			 werkwoorden hebben, met enverbonden moesten worden, dan kan het
			 werkwoord zijn worden weggelaten: moede van de reis viel hij in
			 slaap; dat is: hij was moede van de reis en viel in slaap. 3.
			 Wanneer de eene volzin, als eene beschrijving van den anderen, door middel van
			 het betrekkelijke voornaamwoord die, of welke, tot denzelven te
			 rug gevoerd wordt, dan wordt 
{==321==} {>>pagina-aanduiding<<}
 het betrekkelijke voornaamwoord zoo
			 wel als het werkwoord dikwerf uitgelaten: eene verordening, den menschen
			 heilzaam, der Godheid waardig,dat is: welke den menschen heilzaam en der
			 Godheid waardig is. 4. Ook worden in eenige reden gevende volzinnen,
			 behalve het werkwoord zijn, ook de voegwoorden daar, dewijl,
			 omdat weggelaten: te arm om iets groots te kunnen ondernemen, zag hij
			 van zijn ontwerp af, voor dewijl, of daar hij te arm was, om iets
			 groots te kunnen ondernemen, zoo zag hij van zijn ontwerp af. 
		  §. 279. Ook worden twee of meer volzinnen zamen getrokken door
			 het lijdende deelwoord van een bedrijvend werkwoord; en wel op de
			 volgende wijzen: 
		  1. Wanneer zulke volzinnen eenerlei onderwerp hebben, dan kunnen
			 die, waarin een lijdend deelwoord met het werkwoord zijn voorkomt, dit
			 werkwoord nevens het voegwoord en en de betrekkelijke voornaamwoorden
			 die en welke weglaten: bewogen door hare tranen gaf ik gehoor
			 aan hare bede, dat is, ik was bewogen door hare tranen en gaf gehoor aan
			 hare bede. Ten anker gekomen zijnde liet ik mij aan land zetten, dat is,
			 ik was ten anker gekomen en liet mij aan land zetten. Menschen, verblind
			 door de uiterlijke pracht der aardsche grootheid, dat is, menschen,
			 welke verblind zijn door de uiterlijke pracht enz. 
		  2. Dit zelfde heeft plaats in deelwoorden, welke met het ontkennende
			 on zamen gesteld zijn: hier-
{==322==} {>>pagina-aanduiding<<}
nevens ontvangt gij
			 de boeken, ondoorgesneden, en dus ook ongelezen; dat is, welke
			 ondoorgesneden, en dus ook ongelezen zijn. Inzonderheid, wanneer anders het
			 woordje zonder en de onbepaalde wijs eens werkwoords met te
			 moesten gebezigd worden: mijn vriend kwam, maar hij kwam ongenoodigd,
			 dat is, zonder dat hij genoodigd was, of zonder genoodigd te
			 zijn. 
		  3. In eenige voorwaardelijke volzinnen, laat zich die, welke de
			 voorwaarde bevat, door het voegwoord wanneer oplossen: gesteld, ik
			 vraag hem, en hij antwoordt mij niet, dat is, wanneer ik stel, dat ik
			 hem vraag, en hij mij niet antwoordt. Genomen (aangenomen), men spreekt
			 daarvan, dat is, wanneer men aanneemt, dat men daarvan spreekt. Dit op
			 het tegenwoordige geval toegepast zijnde, zal men bevinden enz., dat is,
			 wanneer men dit op het tegenwoordige geval toepast, enz. Ondersteld,
			 ik ontmoet hem daar, dat is, wanneer ik onderstel, dat ik hem daar
			 ontmoet. En zoo in meer andere gevallen. 
		  §. 280. Eindelijk worden twee of meer volzinnen zamen
			 getrokken, door middel van een bedrijvend deelwoord; bij voorbeeld:
			 lagchende kwam hij in de kamer, dat is,hij kwam in de kamer en
			 lachte. Hij deed het zittende, dat is, hij zat en deed het. Biddende
			 legt zij zich neder, biddende staat zij op, dat is, zij legt zich neder
			 en bidt, zij staat op en bidt. 
		  §. 281. Dewijl bij deze zamentrekking door een 
{==323==} {>>pagina-aanduiding<<}

			 bedrijvend deelwoord, geen hulpwoord uit te laten is, zoo kan dit deelwoord ook
			 alleen op tweederlei wijs ter zamentrekking gebruikt worden. 
		  1. Wanneer een verhalende volzin met het betrekkelijke voornaamwoord
			 die, of welke, een werkwoord in den tegenwoordigen tijd heeft,
			 zoo kan hetzelve voor het als bijvoegelijk naamwoord gebezigde deelwoord
			 verwisseld worden, het welk dan, met weglating van het betrekkelijke
			 voornaamwoord, den naamval van zijn werkwoord beheerscht: de ieder gelukkig
			 makende deugd; de Gode behagende aandoeningen van het hart; dat is, de
			 deugd, welke ieder gelukkig maakt; de aandoeningen van het hart, welke Gode
			 behagen. 
		  2. Wanneer twee met en verbondene volzinnen een
			 gemeenschappelijk onderwerp hebben, en in denzelfden naamval staan, dan kan het
			 werkwoord des eenen volzins, met weglating van het voegwoord en, in het
			 deelwoord overgaan: de Batavieren, smaak in den voorslag krijgende, zonden
			 terstond eenigen af, om de gelegenheid van het onbekende gewest op te
			 sporen; dat is, de Batavieren kregen smaak in den voorslag, en
			 zondenenz. De vleijer, laag voor u bukkende, houdt intusschen den dolk
			 op u gerigt. 
		  §. 282. Deze zamentrekking der volzinnen, door bijvoegelijke
			 naamwoorden, of bijwoorden, en deelwoorden, wordt dikwerf verkeerd gebezigd,
			 bij voorbeeld, 1. wanneer meer dan een onderwerp in 
{==324==} {>>pagina-aanduiding<<}
 de volzinnen
			 voorkomt: mijn vader het begeerende, zal ik mij op de beoefening der
			 geneeskunde toeleggen, voor: wanneer mijn vader het begeert, zal ik
			 enz. De Maas reeds zonder ijs zijnde, vertrok ik met een schip, voor:
			 daar de Maas reeds zonder ijs was, zoo vertrok ik enz. 
			  * 
		  2. Wanneer het onzeker wordt, waarop het bijvoegelijke naamwoord, of
			 deelwoord, zijne betrekking heeft, als: in diepen rouw gedompeld zag ik haar
			 bij het lijk van haren Echtgenoot nederknielen, voor: ik zag haar, in
			 diepen rouw gedompeld, bij het lijkenz.; dewijl anders in rouw
			 gedompeld, het welk, volgens de bedoeling op haarmoet slaan, volgens
			 den aard der tale ook op het onderwerp der rede ik betrekkelijk gemaakt
			 zou kunnen worden. Zoo ook: vlied de ondeugd, zwart als de duisternis der
			 nacht en in de hel geboren, voor: vlied de ondeugd, welke zwart als de
			 duisternis der nacht en in de hel geboren is. Ik verliet haar van weedom
			 schreijende, voor: ik verliet haar, terwijl zij van weedom
			 schreide. 
		 
			 
		  7. Over de perioden.
 
		
		  §. 283. Iedere zin bevat eene volledige voorstelling, of
			 uitdrukking van eene gedachte, welke aan het einde met een punt, of stip
			 gesloten kan worden. Wordt dezelve, enkelvoudig, of zamen gesteld 
{==325==} {>>pagina-aanduiding<<}

			 zijnde, aanmerkelijk verlengd; of liever, worden verscheidene volzinnen tot een
			 geheel zamen gevoegd, dan ontstraat eene periode. 
		  §. 284. Zoo wel een enkelvoudige, als zamengestelde volzin kan
			 tot eene periode verlengd worden; en ten aanzien van eenen enkelvoudigen volzin
			 geschiedt dit, door uitbreiding en omschrijving, zoo van het onderwerp der
			 rede, als van deszelfs nadere bepalingen; of daardoor, dat men een en het
			 zelfde hoofddenkbeeld op verscheidene wijzen voorstelt. En dikwerf worden beide
			 deze middelen in eene en dezelfde periode te gelijk gebezigd. Zoo laat zich,
			 bij voorbeeld, de eenvoudige volzin, het gezigt is de voortreffelijkste
			 onzer zinnen, op de volgende wijze tot eene periode uitbreiden: het
			 gezigt verschaft aan de ziel de rijkste verscheidenheid van denkbeelden; het
			 houdt zich bezig met zijne voorwerpen op den versten afstand, en blijft den
			 langsten tijd werkzaam, zonder van zijn eigen genot vermoeid of verzadigd te
			 worden; en daarom is het gezigt het volmaakste en aangenaamste van alle onze
			 zintuigen. 
		  §. 285. De zamen gestelde perioden zijn zoo veelvuldig, als het
			 de zamen gestelde volzinnen zijn, waaruit eene periode bestaat. Eenige weinige
			 voorbeelden zullen ter opheldering voldoende zijn. 
		  1. Zamenbindende periode: wijze menschen zien en
			 beschouwen ieder voor hen gewigtig voorwerp geheel en aan alle zijden; zij
			 bemerken niet alleen 
{==326==} {>>pagina-aanduiding<<}
 de plaats hebbende gebreken, maar ook
			 de wezenlijke voortreffelijkheden eener zaak; zij gevoelen de onvolkomenheid
			 van al hun weten, erkennen de mogelijkheid van te dwalen, en zijn des te
			 bereidwilliger, om zich te laten onderrigten. 
		  2. Verhalende periode: hij voorzeker, die onvriendelijk,
			 hard, liefdeloos en ontrouw omtrent anderen is; die zich trotsch en
			 onbarmhartig jegens geringen en behoeftigen gedraagt; die de smeekende ellende,
			 zonder aandoening, voor zich gekromd kan zien liggen; die de schamele woning
			 der armoede ongevoelig kan voorbij treden; die den stervenden nooddruftigen met
			 verachting van zich kan stooten; hij denkt weinig aan de wisselvalligheid des
			 aardschen levens, en schuift de mogelijkheid uit zijne gedachte, dat ook zijn
			 lot zich op de voor hem treurigste wijze kan veranderen, dat ook hij eenmaal
			 tot eene laagte kan dalen, waarin hij de hulp en den troost van anderen
			 behoeft. 
		  3. Voorwaardelijke periode: wanneer wij ons, bij het te
			 rug zien naar de vervlogene uren onzes levens, de menigvuldige weldaden van God
			 dankbaar herinneren, en ons, voor het toekomende, zijner goedertieren
			 bescherminge al biddende aanbevelen, o, dan mogen wij gerust en blijde tot
			 onzen hemelschen vader opzien, en van zijne milde vaderhand nieuwe zegeningen
			 verwachten. 
		  4. Reden gevende periode: zoo gaf Alexander zich, o
			 dwaasheid! aan de wanhopigste klagten, 
{==327==} {>>pagina-aanduiding<<}
 aan de diepste
			 mijmeringen over, dewijl hij zag, dat hij alles overwonnen had, en er geene
			 werelden meer overig waren, om aan zijne magt te onderwerpen. 
		  5. Vergelijkende periode: even als eene schaduw voorbij
			 snelt, en niets, dan eene ledige plaats achterlaat, even zoo ijlen de
			 oogenblikken onzes levens heen, en voeren, in hunne vlugt, het goede en kwade
			 dezer wereld met zich. 
		  §. 286. Het spreekt van zelf, dat de perioden ligtelijk te lang
			 zijn, en uit te veel leden bestaan kunnen, dewijl daardoor het oor van den
			 lezer of hoorder overladen, en zijne aandacht vermoeid wordt. Door de
			 opeenstapeling van tusschenzinnen geraakt men buiten staat, om het verband der
			 enkele deelen wel te begrijpen, en het geheel in eens over te zien, bij
			 voorbeeld: het is niet verstandig gehandeld, de meeningen van die genen,
			 die, in vervolg van tijd, zoo dikwerf hunne eigene stellingen en gedachten
			 veranderden, hunne vorige bewijzen verwierpen, en dus door hunne
			 onbestendigheid, door hunne strijdigheid met zich zelven, duidelijk genoeg
			 toonden, dat zij niet altijd met genoegzame overtuiging ijverden, niet altijd
			 de waarheid voorstonden, maar zelfs, volgens hunne eigene belijdenis, somwijlen
			 de dwaling openlijk verdedigden, als volkomen zeker blindelings aan te
			 nemen. Om gemakkelijk uitgesproken, en beter verstaan te kunnen worden,
			 moest deze periode dus 
{==328==} {>>pagina-aanduiding<<}
 gesteld geweest zijn: het is niet
			 verstandig gehandeld, de meeningen van die genen als volkomen zeker blindelings
			 aan te nemen, die, in vervolg van tijd, zoo dikwerf hunne eigene stellingen en
			 gedachten veranderden en hunne vorige bewijzen verwierpen: zij toonden, door
			 hunne onbestendigheid, door hunne strijdigheid met zich zelven, duidelijk
			 genoeg, dat zij niet altijd uit overtuiging ijverden, niet altijd de waarheid
			 voorstonden, maar dat zij zelfs, volgens hunne eigene belijdenis, somwijlen de
			 dwaling openlijk verdedigden. 
		  §. 287. Doorgaans tracht men de al te lange perioden door zoo
			 genaamde parenthesen, of tusschen ( ) gevoegde zinnen, of ook door een
			 zegge ik, te verhelpen; doch de parenthesen zijn eigenlijk niets
			 anders, dan hulpmiddelen, om de eene of andere gedachte te plaatsen, voor welke
			 men geene bekwame plaats weet te vinden; en het ingelaschte zegge ik
			 moet overal, waar hetzelve voorkomt, als een zeker teeken eener ongeschikte
			 zamenstelling van den zin beschouwd worden. Doch deze en meer andere
			 bedenkingen, betreffende de perioden, behooren eigenlijk tot den goeden stijl
			 en de welsprekendheid. Voor het overige moeten de rondheid en vloeibaarheid der
			 perioden door den smaak en een fijn gevoel geleerd worden. 
		  Einde. 
		 
	  
  
* Zie verder Verhandeling over de
				Nederduitsche Spelling, van den Hoogleeraar M. Siegenbeek bl. 64.
				env.

* Zie als boven, bl. 66. env.

* Zie als boven, bl. 140 env.

† Zie als boven bl. 187.

* Zie als boven bl. 140.

* Zie ook vertoog over de spelling der
				Nederduitsche taal, door den Hoogleeraar A. Kluit, in de Nieuwe
				Bijdragen tot opbouw der Vaderlandsche Letterkunde, I Deel, III Stuk, bl.
				284 en verv. Vergelijk Pontus de HeuiterNederduitsche Orthographie, bl.
				65 en verv.

* Bl. 99-117.

† Bl. 19-22.

* ZieAanleiding tot de kennisse van het
				verheven deel der Nederduitsche sprake, van L. ten Kate, I.D. bl.
				157.

* Bl. 119 en verv.

† Zie als boven, bl. 122 en
				verv.

* Zie over de zacht-lange en scherp-langee
				en o, de Verhandeling over de Nederduitsche spelling, van den
				Hoogleeraar M. Siegenbeek, bl. 118-136. Vertoog over de spelling der
				Nederduitsche taal, van den Hoogleeraar A. Kluit, in de Nieuwe
				Bijdragen, bl. 326. en verv. En vergelijk met dezen L. ten Kate, I.D. bl.
				211-309.

* Zie hierover, in het breede, L. ten Kate,
				Aanleiding tot de kennisse van het verhevene deel der Nederduitsche sprake,
				D. I. bl. 176-210.

* Of eene woordenlijst, zoo als achter de
				Verhandel. over de Nederduitsche spelling, van den Hoogleeraar M.
				Siegenbeek gevoegd is, bl. 339 en verv.

† Dewijl de Hoogleeraar M. Siegenbeek in
				zijne boven genoemde verhandeling, over de verlenging, verdubbeling
				en verwisseling der klinkeren opzettelijk gehandeld heeft, zal ik, om niet
				hetzelfde te zeggen, deze onderwerpen onaangeroerd laten, en wijze den lezer
				derhalve derwaarts.

* Zie de boven genoemde Verhandel. over de
				Nederd. spell. bl. 80, 81.

† L. ten Kate, D. I. bl. 122.

* Andere, tot de spraakkunst behoorende,
				bijzonderheden, als: de aard en het in geschil staande gebruik van sommige
				medeklinkeren; de verwantschapte medeklinkeren, derzelver zachtheid en
				scherpte, derzelver verwisseling en verdubbeling; als mede de invloed
				van het gebruik, de uitspraak, welluidendheid en afleiding op de spelling;
				zoo ook de inlassching van d, t en e in eenige zelfstandige naamwoorden en
				andere woorden; de onderscheidene spelling van gelijkluidende, doch in
				beteekenis verschillende woorden; en eindelijk de spelling van woorden,
				welke uit andere talen ontleend zijn, - alle deze bijzonderheden ga ik met
				stilzwijgen voorbij, en wijs den lezer naar de meer genoemde Verhandeling
				over de Nederduitsche spelling, van den Hoogleeraar M. Siegenbeek, alwaar
				hij dezelve in het breede en grondig behandeld kan vinden.

* L. ten Kate zegt, ‘dat de
				woordontleding eene stof is, welke, om hare uitnemende rijkheid, en
				tevens om hare nieuwheid, in geen klein vertoog, naar vereisch, aftehandelen
				is; waarom hij dezelve ook voor eene afzonderlijke verhandeling gespaard
				had.’ En daar de groote Ten Kate deze gewigtige taak zoo meesterlijk
				uitgevoerd heeft, wijze ik den lezer naar het tweede deel van 's Mans meermaal
				genoemd onschatbaar werk, bl. 34 en verv., om in dit gewigtig stuk de beste
				onderrigting te bekomen. In deze spraakkunst zullen echter, hier en daar,
				desaangaande ook eenige wenken gegeven worden.

* Over de zamen gestelde werkwoorden wordt
				bij de werkwoorden en voorzetsels gehandeld.

† Zie over de verbuiging van dit woord,
				mijn Nederd. taalkundig Woordenboek, bij hoogepriester.

* Velen bezigen te vrede, even als te
				moede; verder te onvrede; doch het gebruik heeft hieromtrent
				beslist, dewijl het eertijds gewone te vrede reeds een zamen gesteld
				woord, tevreden, is geworden, blijkbaar in de verbuiging van
				tevredener, tevredenheid; en zoo is het niet met te moede,
				waarvan geen zelfstandig naamwoord gevormd is. Ontevreden is zoo veel
				als niet tevreden, en komt overeen met onafhankelijk, onberaden,
				ondoorgrondelijk enz.

* Doorgaans schrijft men handvol: eene handvol
				aanmerkingen, doch verkeerd, dewijl men in het meervoud niet zegt twee
				handvollen, maar twee handen vol.

* Zie verder mijn Nederd. taalk.
				woordenboek, bij Je.

* Zie L. ten Kate, Aanleid. enz. D. I. bl.
				383.

* Deze regels zijn (dit zij voor altijd gezegd),
				grootendeels ontleend uit de Voorrede van den Hoogleeraar A. Kluit, voor
				den zesden druk van delijst der gebruikelijkste zelfstandige naamwoorden,
				beteekend door hunne geslachten, door D. van Hoogstraten; in welke Voorrede
				zeer breedvoerig, en niet minder grondig, over de geslachten gehandeld wordt.
				Men vergelijke hiermede L. ten Kate, D.I, bl. 80 en verv., en D.II. bl.
				396-468; Moonen, Nederd. spraakk. bl. 100 en verv.; L. van Bolhuis, in
				zijne aanteekeningen op de beknopte aanleiding tot de kennisse der
				spelling enz. van K. Styl, bl. 62. en verv.

* Zie verder, over de woorden in dom
				uitgaande, bij het onzijdige geslacht.

* Zie bij de woorden van het onzijdige
				gslacht.

* Zie ook L. v. Bolhuis, bl. 72.

* Zie §. 119.

* Van de mannelijke woorden, in dom
				eindigende, is §. 113. gesproken.

† Zie L. v. Bolhuis, bl. 71, 72; A. Kluit,
				voorrede voor de geslachtlijst, bl. 101. en verv., en de
				aanteekeningen op het woord been

* Zie L. v. Bolhuis, bl. 72. en A. Kluit,
				Voorrede voor de geslacht-lijst, bl. 106.

* Ten naauwste genomen, zegt L. ten Kate, D. I.
				bl. 327, zou men kunnen zeggen, dat onze voorouders niet meer, dan vier
				naamvallen onderscheidenlijk gebruikt hebben; want de nominativus en
				vocativus, gelijk ook de dativus en ablativus, waren bij
				hen dezelfde. Zie verder de Inleiding voor mijn Nederduitsch taalkundig
				woordenboek, bl. 85 en verv.

* Zie ook L. ten Kate, D. I., bl. 342 en
				verv.

* Sommigen hebben den derden naamval van het
					 meervoud in het vrouwelijke geslacht ook door den uitgedrukt; doch het
					 taaleigen vordert der, ofaan de, het welk ook door het gebruik
					 voorgestaan
					 wordt.

* Zie Verhandeling over de Nederd.
				spelling, door den Hoogleeraar M. Siegenbeek, bl. 229.

* En derhalve ook, wanneer iemand aangesproken
				wordt: wat begeert gij, brave Man? Groote Jongen! speelt gij nog? Of aan
				het hoofd van eenen brief: waarde Broeder! Zeer geachte vriend! niet
				waard Broeder! enz.

† Zie ook L. ten Kate, D. I., bl. 368 en
				verv.

* Zie ook L. ten Kate, D. I., bl. 348 en
				379.

* Vergelijk Bolhuis op Klaas Stijl, bl.
				95.

* Zie Verhandeling over de Nederd. Spell.
				van den Hoogleeraar Siegenbeek, bl. 72, en verv.

* Zie ook L. ten Kate, I.D., bl. 479 en
				verv.

† Aanl. D. I., bl. 13 en verv.

* Men vindt eene lijst dier ongelijkvloeijende
				werkwoorden bij L. ten Kate, op de boven aangehaalde plaats.

* L. ten Kate, D. II., bl. 16 en
				verv.

* Zie de Inleiding van mijn
				Nederduitsch Taalkundig Woordenboek, bl. 144, 145.

* Zie als boven, bl. 145.

* B. Huydec. Proeve van Taal- en
				Dichtkunde, D. II., bl. 385, 386.

* Zie Huijdec. Proeve, D. I., bl. 31 en
				verv.

* Voor het jaar 1300 vervoegden onze Voorouders
				de werkwoorden aldus: ik stelle, du stelles, hi stellet, wi stellen, gi
				stellest, zi stellent, enz. Zie Idea ling. Belgic. pag. 64. Deze
				vervoeging, waarbij elke persoon, door verbuiging van het woord zelf, op het
				duidelijkste onderscheiden wordt, is, door verloop van tijd, ongelukkig in
				onbruik geraakt.

† Zie L. ten Kate, D. I., bl. 570 en
				verv.

* Zie L. ten Kate, D. I., bl. 548, en
				verv.

* Van het mesogoth.im, is,
					 ist.

* Zie Moonen, spraakk. bl. 141-143,
					 Nijloë bl. 74, Huijdec.Proeve, D. II, bl. 77. Vergelijk L. ten
					 Kate, D. I., bl. 563.

* Eenige dezer, met scheidbare voorzetsels zamen
				gestelde werkwoorden worden ook als niet zamen gesteld gebezigd, bij voorbeeld:
				onder houden, ik houd onder, mis gaan, ik ga mis, over wegen, ik weeg
				over. Zie verder L. ten Kate Aanleid. D. I., bl. 406-409, B.
				Huijdecop. Proeve, D. I., bl. 419.

* Dikwerf leest men: u aller vriend, onze
				aller moeder, uwer aller vriend, onzer aller moeder enz., doch
				verkeerdelijk, dewijl het voornaamwoord hier onverbogen blijft, even als, in
				dergelijk geval, bij sommige zelfstandige naamwoorden plaats heeft, bij
				voorbeeld: Keizer Karels wetten, dat is, de wetten van Keizer
				Karel. Zoo ook u aller vriend, ons aller moeder, dat is, de
				vriend van u allen, de moeder van ons allen.

* Zie boven § 319 en verv.

* Zie Verhandel. Over de Nederd. Spelling,
				door den Hoogleeraar M. Siegenbeek, bl. 226, 227: Inleiding voor mijn
				Nederd. taalkundig Woordenboek, bl. 185.

* Zie Verhandel. Over de Nederd. Spelling,
				door den Hoogleeraar M. Siegenbeek, bl. 217 en verv.

* Zie verder A. Moonen, Spraakk. bl.
				258.

* D. I. bl. 197 en 198.

* Het is opmerkelijk, dat in de hier aangetogene
				voorbeelden, de woorden koning, keizer, graaf, oom en kind
				onveranderd blijven. Men leze hierover L. ten Kate, Aanleidingenz. D. I.
				bl. 353; F. van Lelijveld in zijn aanteekening op B. Huijdecopers
				Proeve, D. III., bl. 166 en verv., alwaar verscheidene dergelijke
				voorbeelden uit M. Stoke en anderen bijgebragt worden, als: die grave
				Aernouts sone was. Zoo ook bij Vondel: van Koning Adams
				hof.

† Bladz. 76. §. 154.

* Zie ook A. Moonen, Spraakkunst, bl.
				287.

* L. ten Kate, Aanleiding enz. D. I. bl.
				348.

* L. ten Kate, Aanleiding enz. D. I. bl.
				380.

* Zie ook §. 62., de
				aanteekening.

† Zie L. ten Kate, Aanleiding enz.
				D. I, bl. 380.

* Hieruit blijkt de ongepastheid van vader
				onze, voor onze vader, en diergelijke uitdrukkingen meer. Zie A.
				Moonen, Spraakk. bl. 263.

* Men moet zich hierbij wel wachten voor den
				misslag van sommigen, die, in soortgelijke gevallen, het woord, het welk den
				persoon aanduidt, van geslacht doen veranderen, en, bij voorbeeld, het woord
				min, voor Cupido, of zon, voor Phebus, mannelijk
				nemen, moetende de woorden altijd hun eigen geslacht behouden, als: ik zag
				de Min, toen hij enz. niet ik zag den Min enz. Zie verder Huidecoper
				Proeve, D. I., bl. 205 en verv., A. Kluit op Hoogstraten, bij de woorden
				Abijdus, min en zon.

* De misstelling van als voor dan,
				achter den vergrootenden trap der bijvoegelijke naamwoorden, gelijk ook achter
				niet, niets, niemand, geen, nergens, nooit, anders, te veel enz., is,
				onmiddellijk na de komst van den Hertog van Alva (1568) in gebruik gekomen; en,
				voor dien tijd zal men bezwaarlijk eene enkele plaats kunnen aantoonen, waar
				als, voor dan gebezigd wordt. Zie B. HuijdecoperProeve van
				taal- en dichtkunde. D. I., bl. 292.

† D. I., bl. 109 en vervolg.

* Zie ook § 69.

† Zie Idea linguae belgicae
				grammat. p. 99.

* Zie Deel I., §. 239.

† Zie Inleiding van mijn
				Nederduitsch taalkundig Woordenboek, bl. 124.

* Zie ook Deel I., §. 241.

* Zie dit in het breede behandeld door B.
				Huijdecoper Proeve, D. II., bl. 325. En verv.; D. III., bl. 4. En verv.
				A. Kluit op Hoogstratens geslachtlijst, bl. 343.

* Zie over de woorden, welke hiertoe behooren, D.
				I. §. 297 en verv.

† D. I., §. 300.

* §. 289. En verv.

* Hierover is onder de Taalkenners altoos zeer
				verschillend gedacht. Hij, die hetgeen over den zoo genoemden ablativus
				(of nominativus) absolutus geschreven is, wil lezen, zie L. ten
				Kate Aanleid. D. I., bl. 381, en op Hoofts waarnemingen, bl. 99
				en 110.; Huijdecop. Proeve, D. III., bl. 317 en vervolg.; Nieuwe
				Bijdragen, D. II., bl. 341-372, en de Brieven van B. Huijdecop. en de beide
				Broeders Mattheus en Justus van Leeuwaarden, voor en tegen den ablativus
				absolutus, in de werken van de Maatschappij der Nederl. Letterkunde D.
				I.

* Zie §. 124.

* L. ten Kate heeft gesteld, dat laat ik gaan,
				laten wij gaan, enz. zoo veel is als dat ik ga, dat wij gaan; maar
				dat laat mij gaan, laat ons gaan enz. beteekent laat toe, dat ik ga,
				dat wij gaan; doch de kundige Nanninga heeft bewezen, dat men, het zij
				verzoekende, het zij aansporende, of toelatende, altoos moet zeggen: laat
				mij, laat ons enz. Zie de Werken van de Maatschappij der Nederlandsche
				letterkunde D. I., bl. 57 en verv.

* Zie L. ten Kate,Aanleiding enz. D. I.,
				bl. 396.

† Zie als boven. ‘Een edel
				onderscheid’ zegt ten Kate, ‘het welk in geene andere taal
				voorhanden is.’

* Zie Huidecop. Proeve, D. I, bl.
				202-204.

* Zie §. 57, 58.

* Voorheen plagt men ook in onze, even als in de
				Grieksche en Fransche taal, overal, behalve bij de onbepaalde wijs der
				werkwoorden en de deelwoorden, twee ontkennende woorden te bezigen, om daarmede
				te sterker te ontkennen. Zoo zeide men, bij voorbeeld, met ons ontkennend
				en, voor het oude ne, dat is niet: hij en kan, of hij
				ne kan, voor: hij kan niet; en dit is nog aanwezig in ons ten
				zij, ten ware, eigenlijk 't en zij, 't en ware, voor het en zij,
				het en ware, dat is: indien het niet zij, indien het niet ware. Maar
				men zeide ook hij en kan niet; ik en weet niet; of: hij ne kan niet;
				ik ne weet niet. Van welk en, voor ne, in den zin van
				niet, Hooft, Vondel, en anderen zich dikwerf bediend hebben. Zoo lezen
				wij ook, in opzigt tot de dubbele ontkenning, bij Vondel, (Virgil., bl.
				423): dewijl hij nergens niet Den Schutter van den schicht, noch zijnen
				schilhoek ziet. Doch dit wordt door het tegenwoordige gebruik niet
				voorgestaan.

* Zie verder §. 136.

* Wanneer men dit en dergelijke voorbeelden met
				zekere voegwoorden, of bijwoorden, begint, dan treedt het werkwoord achteraan,
				als: naardien dat eenen diepen indruk op onze gemoederen maakte. Doch
				dit wordt in het vervolg §. 253 en verv. behandeld.

* Zie ook §. 117.