| |
| |
| |
Na dat Godt de afgoderije verboden, ende de onderhoudinge sijner Sabbathen, mitsgaders des geheelen Godtsdiensts bevolen heeft, vers 1, etc. doet hy vele uytnemende beloften, aen den genen die na sijne wet souden leven, 3. Maer schrickelicke dreygementen tegen de overtreders der selver, 14. Belovende nochtans den genen, die hen bekeeren souden, genadigh te zijn, ende alle weldaden te bewijsen, 40. Met een besluyt toonende van wien, aen wien, waer, ende door wien dese wetten gegeven waren, 46.
| |
1
GHy a en sult u-lieden geene 1 afgoden maken; nochte gesneden beelt, nochte 2 opgericht beelt, en sult ghy u stellen, nochte 3 gebeelden steen in uwen lande setten, om u daer voor te buygen: want ick ben de HEERE uwe Godt.
| |
2
Mijne Sabbathen sult ghy houden, b ende mijn Heylighdom sult ghy 4 vreesen: ick ben de HEERE.
| |
3
c Indien ghy in mijne insettingen wandelen, ende mijne geboden houden, ende die doen sult:
| |
4
Soo sal ick 5 uwe regenen geven op haren tijt: ende het lant sal sijne inkomste geven, ende het geboomte des velts sal sijne vrucht geven.
| |
5
Ende de 6 dorschtijt sal u reycken tot den wijn-oogst, ende de wijn-oogst sal reycken tot den zaeytijt: ende ghy sult u broot eten d tot 7 verzadens toe, ende sult seker in uwen lande woonen.
| |
6
Oock sal ick vrede geven in den lande, e dat ghy sult 8 te slapen liggen, ende niemant zy die verschricke: ende ick sal het boose gedierte uyt den lande doen op houden, ende het sweert 9 en sal door u lant niet door gaen.
| |
7
Ende ghy sult uwe vyanden vervolgen: ende sy sullen voor u aengesichte 10 door het sweert vallen.
| |
8
11 f Vijve uyt u sullen hondert vervolgen, ende hondert uyt u sullen tien duysent vervolgen: ende uwe vyanden sullen voor u aengesichte door het sweert vallen.
| |
9
Ende ick sal 12 my tot u wenden, ende sal u vruchtbaer maken, ende u vermenighvuldigen: ende mijn verbont sal ick met u bevestigen.
| |
10
Ende ghy sult het 13 oude, dat verou- | |
[fol. 56v\Dreygementen tegen de--Overtreders.]
| |
dert is, eten: 14 ende het oude sult ghy 15 van wegen het nieuwe uyt brengen.
| |
11
g Ende ick sal mijnen 16 Tabernakel in ’t midden van u setten: ende mijne ziele en sal van u niet 17 walgen.
| |
12
Ende ick sal in het midden van u 18 wandelen, 19 ende sal u tot een Godt zijn: ende ghy sult my 20 tot een volck zijn.
| |
13
Ick ben de HEERE uwe Godt, die u uyt der Egyptenaren lant uyt gevoert hebbe, op dat ghy hare slaven niet en soudet zijn: ende ick hebbe de 21 dijsselboomen uwes jocks verbroken, ende hebbe u doen 22 recht op gaen.
| |
14
h Maer indien ghy my niet en sult hooren, ende alle dese geboden niet en sult doen;
| |
15
Ende soo ghy mijne insettinge sult smadelick verwerpen, ende soo uwe ziele van mijne rechten sal walgen; dat ghy niet en doet alle mijne geboden, om mijn verbont 23 te vernietigen;
| |
16
Dit sal ick u oock doen: dat ick 24 over u stellen sal verschrickinge, teeringe, ende koortse, die 25 de oogen verteeren, ende de ziele pijnigen: ghy sult oock u zaet te vergeefs zaeijen, ende uwe vyanden sullen dat op eten.
| |
17
Daer toe sal ick mijn 26 aengesichte tegen u-lieden setten, dat ghy geslagen sult worden voor het aengesichte uwer vyanden: ende uwe haters sullen over u heerschappije hebben, ende i ghy sult vlieden als u niemant en vervolght.
| |
18
Ende 27 soo ghy my tot dese dingen toe noch niet hooren en sult: ick sal noch daer toe doen, om u 28 sevenvoudelick over uwe sonden te tuchtigen.
| |
19
Want ick sal 29 de hoovaerdigheyt uwer kracht verbreken, ende sal uwen hemel 30 als yser maken, ende uwe aerde 31 als koper.
| |
20
32 Ende uwe macht sal ydelick verdaen worden: ende u lant en sal sijne inkomste niet geven, ende het geboomte des lants en sal sijne vrucht niet geven.
| |
21
Ende soo ghy met my 33 [in] tegenheyt wandelen sult, ende my niet en sult willen hooren, soo sal ick over u na uwe sonden sevenvoudelick slagen toe doen.
| |
22
Want ick sal onder u senden ’t gedierte des velts, het welcke 34 u berooven, ende u vee uytroeijen, ende u verminderen sal: ende uwe 35 wegen sullen woest worden.
| |
23
Indien ghy noch door dese dingen my niet getuchtight en sult zijn, maer met my 36 [in] tegenheyt wandelen;
| |
24
Soo sal ick oock k met u 37 in tegenheyt wandelen: ende ick sal u oock sevenvoudelick over uwe sonden slaen.
| |
25
Want ick sal een sweert over u brengen, dat de 38 wrake des verbonts wreken sal, soo dat ghy in uwe steden vergadert sult [kolom] worden: dan sal ick de peste in ’t midden van u senden, ende sult in de hant des vyants over gegeven worden.
| |
26
Als ick u den 39 staf des broots sal gebroken hebben, dan sullen tien wijven u broot 40 in eenen oven backen, ende sullen u broot 41 by het gewichte weder geven: ende ghy sult eten, maer niet verzadight worden.
| |
27
Als ghy hierom oock my niet hooren en sult; maer met my wandelen sult in tegenheyt:
| |
28
Soo sal ick oock met u 42 in heet-grimmige tegenheyt wandelen: ende ick sal u oock sevenvoudelick over uwe sonden tuchtigen.
| |
29
l Want ghy sult het vleesch uwer sonen eten: ende het vleesch uwer dochteren sult ghy eten.
| |
30
Ende ick sal uwe 43 hooghten verderven, ende m uwe 44 sonnebeelden uytroeijen, ende sal uwe doode lichamen op de 45 doode lichamen uwer 46 dreckgoden werpen: ende mijne ziele sal aen u walgen.
| |
31
Ende ick sal uwe steden eene woestijne maken, ende uwe 47 Heylighdommen verwoesten: ende ick en sal uwen 48 lieflicken reuck niet riecken.
| |
32
Ia ick sal dat lant verwoesten; dat uwe vyanden, die daer 49 in sullen woonen, hen daer over ontsetten sullen.
| |
33
Daer toe sal ick u onder de Heydenen verstroijen, ende een sweert achter u uyt trecken, ende u lant sal woest, ende uwe steden sullen eene woestijne zijn.
| |
34
Dan sal het lant aen sijne n Sabbathen 50 een welgevallen hebben, alle de dagen der verwoestinge, ende ghy sult in het lant uwer vyanden zijn: dan sal het lant rusten, ende aen sijne Sabbathen een welgevallen hebben.
| |
35
Alle de dagen der verwoestinge sal het rusten: overmits het niet en rustede in uwe Sabbathen, als ghy daer in woondet.
| |
36
Ende aengaende de overgeblevene onder u, 51 ick sal in haer herte eene weeckigheyt in de landen harer vyanden laten komen: soo dat het geruysch eens gedrevenen bladts haer jagen sal, ende sullen vlieden, 52 alsoo men vliedt voor een sweert, ende sullen vallen, daer niemant en is die jaeght.
| |
37
Ende sullen 53 de een op den anderen als voor het sweert vallen, daer niemant en is die jaeght, ende ghy en sult voor het aengesichte uwer vyanden 54 niet konnen bestaen.
| |
38
Maer ghy sult om komen onder de Heydenen: ende het lant uwer vyanden sal u verteeren.
| |
39
Ende de overgeblevene onder u sullen om hare ongerechtigheyt in de landen uwer vyanden uytteeren: ja oock 55 om de ongerechtigheden harer vaderen sullen sy met hen uytteeren.
| |
40
Dan sullen sy hare ongerechtigheyt belijden, ende de ongerechtigheyt harer vaderen met hare overtredingen, daer mede sy tegen my overtreden hebben: ende oock dat sy met my in tegenheyt gewandelt hebben:
| |
41
56 Dat ick oock met hen in tegenheyt gewandelt, ende hen in het lant harer vyan- | |
| |
den gebracht sal hebben: soo dan haer 57 onbesneden herte gebogen wort; ende sy dan aen de 58 straffe harer ongerechtigheyt 59 een welgevallen hebben:
| |
42
Dan sal ick gedencken aen mijn verbont [met] Iacob: ende oock aen mijn verbont [met] Isaac, ende oock aen mijn verbont [met] Abraham, sal ick gedencken; ende aen het lant sal ick gedencken:
| |
43
Als het lant om 60 harent wille sal verlaten zijn geweest, ende aen sijne Sabbathen een welgevallen gehadt hebben, wanneer het 61 om harent wille verwoest was, ende sy aen de 62 straffe harer ongerechtigheyt een welgevallen sullen gehadt hebben; daerom, ende om datse mijne rechten hadden verworpen, ende hare ziele aen mijne insettingen gewalget hadde.
| |
44
Ende 63 hier en boven is dit oock; als sy in het lant harer vyanden sullen zijn, o sal ick haer niet verwerpen, nochte van hen niet walgen, om een eynde van hen te maken, vernietigende mijn verbont met hen: want ick ben de HEERE hare Godt.
| |
45
Maer ick sal, hen 64 [ten besten] gedencken des verbonts 65 der voorouderen, die ick uyt Egyptenlande voor de oogen der Heydenen uytgevoert hebbe, op dat ick hen tot eenen Godt ware, ick ben de HEERE.
| |
46
Dit zijn die insettingen, ende die rechten, ende die wetten, dewelcke de HEERE gegeven heeft tusschen hem, ende tusschen de kinderen Israëls, op den bergh Sinai, door de hant Mose.
|
-
a
- Exod. 20.4. Deuter. 5.8. ende 16.22. Psalm 97.7.
-
1
- Siet bov. c. 19. op vers 4.
-
2
- Het Hebr. woort beteeckent al wat pilaerscher wijse opgericht, of, op eenigen pilaer gestelt wiert, ter eere van de afgoden, Exod. 23.24. Deut. 16.22.
-
3
- Hebr. steen des beelts, ofte, der afbeeldinge.
-
4
- Siet bov. 19. op vers 30.
-
5
- Die ghy van nooden hebt, T.w. den vroegen ende spaden regen.
-
6
- De sin is, Dat de oogst soo overvloedigh soude zijn, datse al het graen niet en souden konnen dorsschen voor den wijn-oogst, ende dat den wijn-oogst oock soo overvloedigh soude zijn, datse den wijn niet en souden konnen kelderen voor den zaeytijt; sulcks datse van het werck souden overvallen worden.
-
8
- Ofte, slapen, of, neder liggen. Alsoo Genes. 19.4.
-
9
- D. en sal met geene oorloge gequelt worden. Alsoo is het woort svveert voor oorloge genomen, Num. cap. 14. vers 3. 2.Sam. 12.10. Ies. c. 1. vers 20. Ezech. 30.4. Vergel. Genes. 27. de aent. op vers 40.
-
10
- D. door de oorloge vergaen. Alsoo in het volgende vers, ende Num. 14.3. 2.Sam. cap. 3. vers 29. Psalm 78.64. Ierem. cap. 20. vers 4.
-
11
- Een seker getal wort hier gestelt, voor een onseker, als onder versen 18, 26. Genes. 4.15, 24. etc. Num. cap. 14. vers 22. 1.Sam. cap. 18. vers 7. Iob 5.19. De sin is hier, Dat weynige Israëliten vele harer vyanden verslaen souden.
-
f
- Iosu. cap. 23. vers 10.
-
12
- Ofte, op u het gesichte hebben, Te weten, om u goet te doen.
-
13
- Verstaet dit van de vruchten, die men lange bewaren kan, blijvende smakelick, ende bequaem tot voedinge.
-
14
- D. sulcken overvloet sal ick geven, dat de oude vruchten uyt de schueren noch niet en sullen geruymt, nochte verteert zijn, als de nieuwe daer in sullen moeten gebracht, of versamelt worden.
-
15
- Hebr. van ’t aengesichte des, etc.
-
g
- Ezech. 37.26. 2.Corinth. 6.16.
-
16
- D. ick wil maken dat mijne genade, ende woort, ende Godesdienst u stedes by blijven sal, op dat ick u Godt blijve, ende ghy mijn volck. Vergel. ’t volgende vers.
-
17
- Het Hebreeusch woort beteeckent yet met groote verfoeyinge verwerpen, ende eene afkeeringe daer van hebben. Alsoo ond. versen 15, 30, 43, en 44.
-
18
- T.w. om u in het geestelicke te onderwijsen, te heyligen, ende te geleyden ter eeuwiger saligheyt; ende in het lichamelicke, met overvloet van gesontheyt, vruchtbaerheyt, rijckdom, ende vrede te zegenen.
-
19
- Siet Gen. 17. op vers 7. Ezech. 11. vers 20.
-
20
- D. dat ick uyt genade door den beloofden Messiam verlichten, rechtveerdigen, ende heyligen sal ter eeuwiger saligheyt, 1.Corint. 1. vers 30.
-
21
- De dijsselboom aen eenen wagen is het middelhout, daer aen de peerden t’samen vast gemaeckt zijn; ofte verstaet de banden, ende zeelen, daer mede sy aen den dijsselboom vast gemaeckt ende gebonden worden. Hier by wort vergeleken de dienstbaerheyt, die de Israëliten als een jock in Egypten moesten dragen. siet dese ende gelijcke maniere van spreken Ierem. 27.2, 8. ende 28.2, 13, 14. Item, Nah. 1.13.
-
22
- Hebr. [met] oprichtinge; D. met opgerichten halse, komende uyt een gerust, wel versekert, ende mannelick gemoedt.
-
h
- Deuter. 28.15. Thren. 2.17. Malach. 2.2.
-
23
- D. te maken, dat het krachteloos zy, ende dat ick mijne beloften niet en volbrenge, om u ongeloove, ende ongehoorsaemheyt. Alsoo Iesa. 24.5.
-
24
- T.w. als Overste, die over u als strenge richteren heerschende, u straffen ende plagen sullen, om mijne rechtveerdige oordeelen tegen u uyt te voeren. Vergel. dese maniere van spreken met eene andere gelijcke 2.Reg. 8.1. ende siet aldaer de aent.
-
26
- Siet bov. 17. op vers 10.
-
27
- D. als ick soo verre met mijne straffen sal voort gegaen zijn, ende ghy door deselve noch tot mijne gehoorsaemheyt niet en sult bewogen worden.
-
29
- D. de sterckte, daer over ghy hoovaerdigh zijt.
-
30
- D. drooge, sonder regen te geven.
-
31
- D. hart, ende onvruchtbaer.
-
32
- D. ghy sult arbeyden met lichaem, met ziele, ende met alle uwe middelen, om u te helpen: maer ’t sal al ydelen ende vergeefschen arbeyt wesen.
-
33
- Dat is, met opset ende moetwille u tegen my stellen, ofte, my als tegenpartijders bejegenen; recht (als men seyt) tegen my wilt aengaen: Verachtende mijne geboden, om dat ghy tegens deselve doorgaens moetwillighlick sult sondigen. Anders, lichveerdelick, roeckelooselick, sonder sorge, ofte achterdencken, om datse hen selven sullen wijs maken, dat haer wel, ofte qualick varen, niet van my en komt, maer by gevalle, ende daerom my de behoorlicke eerbiedinge, ende gehoorsaemheyt sullen weygeren. Het woordeken, in, wort hier ende vers 23. in gevoeght uyt versen 24, 40, 41.
-
34
- T.w. van uwe kinders. Siet Ezech. 5.17.
-
35
- Te weten, die in uwe landen zijn, die niemant en sal derven gebruycken, uyt vreese van het wildt verslindende gedierte.
-
36
- Siet boven op vers 21.
-
k
- 2.Sam. cap. 22. vers 27. Psalm 18.27.
-
37
- D. u met mijne rechtveerdige straffen, ende oordeelen tegen komen. Anders, in, ofte, by gevalle, Te weten, als die geene sorge meer voor u en sal dragen, om u wel te doen. Maer soo sal ick met u handelen, dat alle plagen u, als by ongelucke sullen schijnen te overvallen. Vergel. Psalm 18.27.
-
38
- D. de straffe die ghy verdient sult hebben, om dat ghy door uwen afval, ende ongehoorsaemheyt mijn verbont sult krachteloos gemaeckt hebben. Siet boven het 15. vers.
-
39
- D. de kracht van allerley spijse om te voeden, ende voornemelick des broots, daer op het leven des menschen door den zegen des Heeren steunt; gelijck een swack lichaem op eenen staf is steunende. siet dese maniere van spreken oock Ezech. cap. 4. vers 16.
-
40
- De sin is, Datter sulcke schaersheyt van broot sal wesen, dat een oven voor vele vrouwen genoegh sal zijn, om voor vele huysgesinnen te backen, daer anders een huysgesin na sijne grootte, dickwils wel eenen oven alleene behoeven soude.
-
41
- D. het broot sal sijn gewichte hebben, maer niet sijn kracht na het gewichte.
-
42
- Hebr. in hittige gramschap der tegenheyt, ofte, ontmoetinge.
-
l
- Deuter. 28.53. 2.Reg. 6.28. Thren. 4.10.
-
43
- Verstaet hooge plaetsen, als bergen, ende heuvelen, op dewelcke men de afgoden offerhande dede: ofte de hooge timmeringen der altaren. Siet van dese oock Num. cap. 33. vers 52. Ezech. 6.3.
-
44
- Het Hebr. woort beteeckent beelden, die haren naem hadden van hittigheyt ende warmte, ofte (soo men meynt) om om dat sy in de sonne ten toone stonden; Andere verstaen de huysen ende altaren, die ter eere van de sonne opgerichtet waren. Of op welcke het vyer als een Godt wiert ge-eert. siet van dese beelden oock 2.Chro. 14.5. ende Ezech. 6.4. etc.
-
45
- Alsoo noemt hy de afgebroken stucken der afgoden, ende de rompen der selver, dewelcke gelijckse verachtelick daer henen souden geworpen worden; alsoo souden oock de lichamen der afgodendienaren veracht, ende niet weerdigh der begravinge gehouden worden.
-
46
- Hebr. drecken, D. welcke van Godt niet anders dan menschendreck geacht en worden: ende die een yeder daerom billick als stinckenden dreck behoorde te verfoeijen. Ende de beelden der afgoden worden dickwils aldus genoemt, om ons van afgoderije, als van eene afschouwelicke vuyligheyt de walge te maken. siet Deut. c. 29. vers 17. 1.Reg. c. 15. vers 12. 2.Reg. c. 17. vers 12. ende 21. vers 11. Ierem. 50.2. Ezech. 6.6. ende 14. vers 3. ende 20.7. etc.
-
47
- Verstaet den Tempel, die oock alsoo in’t getal van velen genoemt wort, Ezech. 21.2. De reden is, om dat deselve vele deelen hadde, T.w. het Alderheylighste, het Heylige, ende de Voorhoven.
-
48
- T.w. die van uwe offerhande komt, D. uwe offeren en sullen my niet aengenaem zijn. Vergel. Genes. 8.21. Ies. 1.11, 12, 13, etc.
-
49
- T.w. als ghy daer uyt verdreven sult zijn. Siet het volgende vers.
-
50
- D. het lant sal sijne ruste hebben, dewelcke ghy het selve sult geweygert hebben, tegens mijne wet, Levit. 25.4. Siet het volgende vers.
-
51
- D. ick sal hen alle moedt, en couragie benemen, ende eene vreese aenjagen, datse sonder noot sullen verschrickt worden.
-
52
- Hebr. de vlucht eenes sweerts.
-
53
- Hebr. de man op sijnen broeder.
-
54
- Hebr. u en sal niet zijn, ofte, ghy en sult niet hebben de bestendigheyt, ofte, opstandinge, ofte, kracht om u op te richten.
-
55
- T.w. die sy sullen na gevolght hebben. Siet Godes dreygement Exod. 20.5.
-
56
- And. ia ick sal met haer in tegenheyt wandelen, ende haer in ’t lant harer vyanden brengen. Immers dan sal haer onbesneden herte, etc. Ende ick sal, etc.
-
57
- D. onboetveerdigh, moetwilligh, ende de sonde van sich niet wech werpende, maer die by sich behoudende ende voedende. Alsoo Ier. 9.26. Ezech. cap. 44. vers 7. Act. cap. 7. vers 51.
-
58
- Hebr. ongerechtigheyt. Siet bov. 5. op vers 1.
-
59
- D. soo sy recht bekennen, de straffe van wegen hare sonden verdient te hebben, ende dien volgende hen van herten bekeeren.
-
62
- Hebr. ongerechtigheyt, als boven vers 41.
-
63
- D. boven dat ick harer gedachtigh sal zijn, als sy hen tot my bekeeren sullen; soo is het dat ickse oock gedencken sal als sy onder hare vyanden gevangelick sullen zijn, ende noch in onboetveerdigheyt steken sullen.
-
o
- Deuter. 4.31. Rom. 11.1, 26. etc.
-
64
- Hebr. voor haerlieden. Vergel. Ps. 79. vers 8.
-
65
- Ofte, der vorigen, D. dat ick met de oude, te weten, hare voorvaderen, die ick uyt Egyptenlande leydde, gemaeckt hebbe.
|